Calendar ladin 1912/4

La storia de n vedl y de si musciat.

Zacan fovel n bon vedl, daujin da utant' ani, grisc, sambën, y las; l udova feter puech y audiva mo mancul; po ovel mo tan d' autri defec, che n à, canche n ie vedli. Ma dl rest se n stajovel bën; l fova anzi l majer paur dl luech. Nchinamò ovel vivù zënza tan de pensieres y festidesc, bel chiet y cuntënt, y davia de chël fovel unì tan vedl. L fova po n drë' bon crestian, n gran amich di prevesc y di capuzineri; y canche i univa a petlé, i dajovel for de bela gran turnedes de smauz; perchël ovel nce la benedescion te cësa y dlonch ora per si campania.

Ma audide ma coche la i ie suzeduda n iede. N di ovel ciarià su si musciat per mené na sama de uele te na cësa de n gran seniëur, bëndebò dalonc da si paesc. L se mët n streda, va bel plan dan ora, y se tira do l musciat tla ciavazina; uni tant muessel peté n pitl svei y tré n pue' plu tl zigl, che l s' ova menà ntëur la man drëta, ajache ch'la freda de na besta univa tan plan do y s' ëssa gën fermà uni mumënt. Nsci val bel plan inant zënza cialé no ca, no dlà, medrë nsci sëura pensier, y ruva ngalin te n bosch. Tamez l bosch, propi ulache l fova l plu toch, stajova trëi capuzineri scundui danter i rames y la dascia; i teniva i braces n crëusc sul piet, l cë danjù, y sëuravia s' ovi trà la capuza. Ala semeia parovel trëi bon cosci, ades de puere grames, anzi scheje trëi vere eremic. Vo minerëis, che chisc trëi capuzineri sibe stac iló a cunscidré l ciel y la stëiles, y a fé penitënza. Ma dëssi propi ve l dì, chi che l fova, y per cie ch' i stajova nsci iló? L fova trëi leresc, furnii da capuzineri, y i stajova iló a passené su a jënt per pudëi i scasciné ora.

Eco, śën ruva iló nosc bon vedl cun si musciat, tan dala meseria, che l ëssa menà picià a duc auter ch' a n lere furnì da capuziner. Ma la veciaia de ch'l bon coscio i à mpo fà n pue' de mprescion a chi cueres dl rest tan dures y crudiei. Cie se mpënsi de fé? D' i tò l musciat cun sama y dut, sambën, ma cun bela maniera y zënza i fé tëma o l sprigulé. Anzi un d' ëi, che fova n drë mincion y bon da cuiené la jënt, se l' à riesc mpessed' ora, coch' i pudëssa la fé franca y mpo medrë fé n pitl gspas. Co fejel? L i va do bel mujel al bon vedl, che fova d' intant passà via zënza i usservé, y i autri doi i vën bel plan do ad ël. Pernanche l pëia l musciat, slongel bel mujel y bel a chiet la man sëura l musciat via, y desćiola te n mumënt la ciavazina, ma cun na franchëza y na svaltëza unica. L musciat resta destacà zeruch, y mped' ël se taca ite l lere. Riesc se tirel ju la capuza, ficia l cë tla ciavazina, se la tën drët bën ntëur l col, y va do al bon vedl y prova cun si zochi de fé do i vares de n musciat; y l puere vedl jiva medrë for bel dan ora, zënza cialé mei zeruch. Nsci fovi jic dui doi n bon to' de streda. Ma canche l lere ova pudù calculé, ch' i autri doi se l' ëssa mucheda cul musciat, s' al medrë fermà ta mesa streda, sciche na bestia che fej l restier. L vedl, zënza cialé zeruch, prova de l fé unì do, i dà n pitl struf tl zigl, y dij bel mujel: "Arri." – Ma l musciat ne se muev plu no fruz no fregul. Y nia ne jova: no i dé la bones, no i dé la ries, no tré cun duta forza tla ciavazina. Finalmënter s' ëutel l bon vedl, y vëiga, che l musciat ie deventà n capuziner. Dala gran marueia n' ëssel ades no plu cherdù a si uedli. "Pu chi sëis' a?" l damandel, "y ulà ie pa mi musciat?" Y l lere i respuend drët da omel y da smieler: "Mi bon uem! Ie son vosc musciat; perdunëme: l ie mefun meseries dl mond. Ëis la bontà de me scuté su, po ve conti, coche la me ie suzeduda. Mi bon uem! Ie son, sciche udëis, n capuziner; vivove retirà dal mond te na pitla zela de n cunvënt cun fé penitënza y urazion. Ma n di ovi urtà a rumpì na scudela, rujënta y nueva, y l guardian m' à dat na drëta remeneda y per castich ei messù deventé per cin' ani n musciat y viver tan giut sot al bachët. Pensëde vo, tan d' iedesc che mi puere spinel à messù purté de biei gran pëisc y tenì ora striches; l rest pudëis ve mpensé zënza ch' ebe drë' de ve l cunté. Ah, sce chëstes n' ie cosses da bradlé y da mené picià, da cie dëssen pa po bradlé y se fé cumpascion? Ma finalmënter ie passà l tëmp, che dova duré mi castich; sci, propi ncuei iel ora l tëmp, y sciche udëis, sonse śën inò chël da prima. Gën uei me desmencë y perduné, mi bon amich, dut cant chël ch' é sufrì y patì; perdunëme nce vo a mi."

Scebën che nosc bon vedl cherdova dut y se gudova de velch de na cossa tan straurdinaria, ovel mpo nce na cërta mueia de messëi unì mé nsci te n' iede dal uele y dal musciat. "Bën, bën," dijel, "cun vo y de vo sibe pu mé chël che Idie uel; ma ulà ie pa ruveda la sama de uele?" "L uele," respuend l lere, "ie unì purtà y cunsenià per miracul tla mans dl mëune dl cunvënt, y śën pudral mpië su almancul n ann ntier na bela gran lum tla lampa, che verd dan l autere de sant Antone, y a vo v' uniral perdunà per unie gota che verd n picià. Y śën, mi bon caro vedl, iel ëura, che vede inò zeruch tl cunvënt. Adio, stajëde bën, a s' udëi." Pudëis ve mpensé, coche ch'l bon vedl ie restà iló ncantà, danter bën y mel, cuntënt y mpo feter descunsulà. Ma zënza pensé n pez via y ca, cie che sibe o ne sibe, dal riesc ëuta, y va a cësa. Per n pez de tëmp ne fajovel ni' auter che pensé do a chël ch' i fova suzedù, y cunscidré ce vita santa ch' i mëina ti cunvënc, a vester ch' i vën tan castighei per unie pitl fal, y ch' i muessa fé tan de penetënza.

Chindesc di do fovel marcià de bestiam. Ce fej i leresc? Bel da galantom, mëini l musciat ch' i ova rubà, a vënder. Y l' à propi ulù vester, che nosc bon vedl vede ënghe a marcià. Pernanche l ruva sula fiera, y che l à cialà n pue' ncantëur, i pèr d' udëi ala semeia, no sé sce dëssa dì si musciat o ch'l puere capuziner. Po val n pue' plu daujin, l cunscidra mo da una pert, mo dal' autra, y dij tra se nstës bel a chiet: "Die me – l perdone! Ch'l puere capuziner à inò urtà a fruzé vel scudela, y l padre guardian i à de segur inò dat zënza remescion la solita penetënza." Depò i val daujin y i dij sucrët da na urëdla ite: "Sëis' a vo?" Y l musciat pëta n tel feter bredl, che l bon vedl se pënsa y giudichea che l damande purdenanza. Dala cumpascion che l i fej, se ressolvel zënz' auter de l cumpré a uni priesc, y de se l mené a cësa, y de l traté for drët bën, nchin ch' ëssa da duré l castich y ch' l puere coscio recevëssa inò l perdon. Bel riesc val daujin a chël che l à da vënder, y zënza marciadé n pez, i pietel y i dà dut chël che l damanda, se l tol y se l mëina bel plan a cësa; y pudëis bën ve maginé, sce l s' arà nfidà a senté su. Canche l ie ruvà a cësa, s' al njinià na bela stala; dantaldut i al fà dé ju la rocia, po l' al sblanchejed' ora, y po mo depënt' ora. Y śën ne la cunscidrovel plu sciche na stala, ma sciche na zela. Y davia de chël ne lasciovel degun auter bestiam laite. Vejelé l vejelovel for ël nstës cul miëur fën, de bel diguei y cun de bona blava. Cun n tel guiern se sà che l musciat messova se ngrassé, y giaté l pëil fin y lucënt. Y po jiva l bon vedl mo uni tant a l stridlé, l lavé y l puzené drët bel. Se sà, che n' ie jì via giut, che la jënt à scumencià a muferlé y a l dì ora francamënter, che ch'l uem muessa vester unì de cervel o almancul fantiné ora de mesura a vester che l fej n tel fé cun ch'l musciat; ma ël cuntinuova a dì mo plu franch, ch' i udrà bën te n valgun ani, cie che sarà da nuef de ch'l musciat, y a zerta persones i cunfidovel gor duta la storia. N fova danz nce de chëi ch' ëssa tosc cherdù, che ch'la fetra bestia sibe vel d' extra. Te cin' ani duncue dovel suzeder zeche d' extra limpea. Nfati, canche l fova daujin dai cin' ani, jiva nosc bon vedl mo plu suvënz te ch'la bela stala a cialé do, sce l ie vel da nuef; y cun ël univa nce vel autra persona de cunfidënza a i fé cumpania, y stajova ëures alalongia iló ad aspité che suzede ch'la mudazion, che ch'l puere musciat devënte inò capuziner. Passa i cin' ani y nia ne devënta. Śën ne savovel co se ndì l bon vedl, y scumëncia a pensé do coche la pudëssa vester; y ngali i iela tumeda ite. "A un che toma zeruch tl medemo fal, i dan l segondo iede n majer castich, na penetënza che dura plu giut." – Davia de chël al cuntinuà a l traté nce do i cin' ani for drët bën, anzi nfina che l ie mort, n po dì, dal blo' gras che l fova deventà.

Canche l fova mort, ova l vedl n vere ferdrus y s' à mpessà, che l guardian l ova pa mefun plu segur castigà y cundanà a deventé y resté musciat tëmp de si vita. Sta storia ie metud' ora aposta per mustré, coche de rie jënt per pura malizia y cun blo' baujies prova, no mé de ngiané la bona jënt, ma nfinamei de mëter n ridicul la virtù crestianes y la santa religion. Schivëve y temëve da chëi che rejona gën di preves, di capuzineri, dla munighes y di cunvënc.