Choynoma

by Miriy

Ablahi nonu oshu choy talab,
Kona fi kulli bob man yarg‘ab.

Odamiylig‘ ishida beidrok,
Bedilu betamizu bas bebok.

Ayamay andin ezidi dono,
Barcha behushlig‘ anga paydo.

Mashrabi betakalluf andog‘ keng,
Mazhabi yo‘q bag‘ayri «engu iching».

Bo‘yi hushdin dumog‘i bas bebarg,
Na tiriklik g‘ami tushub, ne marg.

Uyini kunjini olib qaro mol,
Bavlu sargin yonida molo-mol.

Mol tappisidin dumog‘ ochg‘an,
Mushk isidinmu chorbog‘ ochg‘an.

Mushk isi gar yetib dumog‘ig‘a,
Nafasi pur kelib tamog‘ig‘a,

Deb: Ne badbo‘y badmashom erdi,
Elg‘a zavqi farog‘atim berdi.

To qazonini boshi uzra tezak,
Bal tezakdin maishiga gazak.

O‘zi dehqon, odam avlodi,
Bulbashar naslidin, g‘am avlodi.

Turfa ozoda fikri uqbodin,
G‘ami dunyolig‘ erdi dunyodin.

Charx anosi topmay hamsangi,
Aylamish otini Shukur gangi.

G‘ami dunyoda onchunon edi to‘q,
Fikri uqbosi zarra ko‘nglida yo‘q.

Emak-ichmakka erdi bas mashg‘ul,
yo‘q edi xotirida juz ma’kul.

Dahrdin sohib farog‘ erdi,
Bu farog‘atda xush dumog‘ erdi.

Betamiz erdi-yu tamiz talosh,
Beshuur erdi-yu, shuurshunos.

Tab’i hayvonda o‘zni odam deb,
Odamiy aro musallam deb.

Tutubon o‘zni sohibi fitrat,
Choy ichar erdi har kun uch navbat.

Ichib uch choynakni subh dami,
Peshinu shom ham bu erdi g‘ami.

Bedumog‘u dumog‘dor erdi,
Suhbat ichra ayog‘dor erdi.

Choyidin bir piyola ichsa birav,
Notavon jismg‘a yetardi alav.

Yana bir choynakni olib damlab,
Yakka yerda maxavlara o‘xshab,

Ichibon yalg‘uzin o‘lum holat,
Nafsi badga baloi jon rohat.

Mingbozorni sorig‘a guzarim
Bir kuni erdi, bo‘ldi hamsafarim.

Ko‘tarib tumshug‘ini bod burut,
O‘qumay bir yo‘li duoi qunut.

Savlati besaloti savlatlik,
Davlati beuyoti davlatlik.

Ikkimiz hamsafar bo‘lub hamroh,
Nash’ai choydin dedi nogoh.

Dedi:— Ey choydin ayog‘ingda,
Nash’ai kayfiyat dumog‘ingda.

Qulquli choydin ravon hushing,
Choyjo‘shungda zavq ila jo‘shing.

Qadr ahlini ahli qadr bilur,
Deyin ollingda nukta men qurg‘ur.

Xaltai choydin kecha choyim
Kelmadi, sof bo‘ldi parvoyim.

Erta bozor erur, dedim, g‘am emas,
Dam choyim gar o‘lmadi, dam emas.

Dami subh urmay oftob qadam,
Men uray ilgari quyoshdin dam.

«Hay» degancha qachan quyub fursat,
Choy bozoriga solay diqqat.

Xalq to jam’ bo‘lganicha ichib,
Qim dumog‘imga zavqu kom berib.

Sudu savdoga so‘ngra aylab jazm,
Nima darkor erur aningsari azm.

Yotdim ul kecha bu tamannoda,
Xom savdoda, fikri yag‘moda.

Nash’ai choydin dumog‘im tang,
Choyg‘a yetdim, nechaki qildi garang.

Nash’aning pechtobidin yuz ranj,
Notavon jismim o‘ldi mehnatsanj.

Boshim og‘rib, ketib ko‘zumdin nur,
Esim og‘ib, tanim bo‘lub ranjur.

Tongg‘a tetru ishym fig‘on etmak,
Nola birla zamon-zamon ketmak.

— Eyki sen, choy uchun maoshing bor,
Choydin zavqu intioshing bor.

Meni ham fikratimg‘a yetdi vuquf,
Choyxo‘rlikda bo‘lmisham mavsuf.

Choyxo‘r joddasida topdim joy,
Joyi amniyatim bo‘lubtur choy.

Chorai aysh choy o‘lmish bas,
Zarra yo‘q nonu osh sari havas.

Kechani yelga berdim uyqudek,
Uyqu ko‘zdin yiroq ko‘zgudek.

Bu sifat kecha tongg‘a yetkurdim,
Choy shavqi bila qadam urdim.

Tolpina-tirmana yugurdum zor,
Joni bezor birla Mingbozor.

Za’fi tan sustlikda mahkamroq,
Choy barqi tanimda yildamroq.

Choy maxmuri, nash’a ranjuri,
Notavon jonima tushub zo‘ri.

Yumub ochg‘uncha ko‘zni yetkurdum,
Dami Isoga o‘zni yetkurdum.

Choy dam ayladim dami Iso,
Tani bejonim etti-o‘q ihyo.

Bir-iki to‘ldurub qadah ichtim,
Go‘iyo sharbati farah ichtim.

Ulub erdim, magarki topdim jon,
Zulmati tanga yetkurub iymon.

Kufri xummorni kesib boshin,
Mast maydonida to‘kub yoshin.

Qoni dushman to‘kub surohiydek,
G‘am boshini uzub mubohiydek.

Mast bo‘ldumki, yangi jon toptim,
Toza jonu zavqi komron toptim.

Bildim emdiki, choyxo‘r ekanim,
Ichmasam oni, nosabur ekanim.

Choysiz yo‘q magar najot manga,
Bu erur moyai hayot manga.

Dedim:— Ey no‘shi joning o‘lsun choy,
Choysizdin o‘lub alam farsoy.

Necha yildurki, choy o‘lub xo‘ying,
Tar dumog‘ aylading labi jo‘ying.

Qurug‘ og‘zing qo‘rug‘ misol bo‘lub,
Qurug‘ og‘zingda bu maqol bo‘lub.

Burut og‘zingda sho‘razor kibi,
Ochuq og‘zing buzug‘ mazor kibi.

Qaysi go‘r, o‘yla yumrulan g‘ore,
Tiling ul g‘or arosida more.

Mor yo‘q, moru mo‘r ma’vosi,
Qaysi ma’vo, ulus tamoshosi.

Bul’ajab bu og‘izga nash’ai may,
Nash’ai may topib labing, hay-hay.

Bu og‘iz qandni qilur namakob,
No‘shdoru labingdadur zardob.

Nishi aqrab taningga qilmas asar,
Hayya zahrig‘a qayda senda xabar.

Ne alamdin sanga malolatdur,
Ne farog‘atda istitoatdur.

Molsen, qaysi molsen, qara mol,
Xo‘rdu xobing hamisha sholi faxol.

Ichmog‘ung suv topilmasa ko‘lmak,
Magar ul dam kelib yaqin o‘lmak.

Choyxo‘rlikni qilma da’vosin,
Choyxo‘rni chiqarma rasvosin.

Choy uch harfdurki, chimu alif,
Oxir ismini yo tutub munsif.

Jimidur jomei havosi xams,
Uch adaddin topib asosi xams.

Moddai jam’i ahli hush erur,
Hush eliga dami xuro‘sh erur.

Alifi xaymai arabga sutun,
Sarv qad qomati kibi mavzun.

Ulfat asbobini tutib boshi,
Uq kibi yo qo‘lida yonboshi.

Aylamakda g‘azoli ma’ni sayd,
Uqu yo choy ichida bo‘lmish qayd.

Yami rohatni «yo» erur arig‘i,
«Yo» erur bahri zavqning balig‘i.

Balig‘ ar yo‘q, alif ne deb manzil
Tutti ul chashma ichra, filhosil.

Surati ichra alif balig‘ yanglig‘,
Mayu yam qalb aro arig‘ yanglig‘.

Xoh may, xoh yam ba har taqdir,
Tashna komig‘a ko‘p etar ta’sir.

Senki bu kayfiyatda bebo‘sen,
Bu tabiat bila qilib xo‘sen,

Choy kayfiyatin qachan bilgung,
Ko‘rsang af’i, ani rasan bilgung.

Topmish ozor agar tani loshing,
Nash’ai choydin emas boshing.

Balki dardi shaqiqadin bu balo,
Boshi bemag‘zinga bo‘lub paydo.

Ul kasaldin taning bo‘lub ranjur,
Bilmay oni, o‘zung yasab maxmur.

Meni choy nash’asi, deb, etti garang,
Laku fak so‘zlar ila sen kalfang,

Lofi bema’ni birla aylab jo‘sh,
Turfa afsonalarda jo‘shu xuro‘sh.

Ko‘zi o‘ynab, ochildi og‘zi keng,
Og‘zidin ochti hikmatidek yeng.

Dedi:— Men choy icharga donomen,
Nash’ai choyga tavonomen.

Olti oydurki, odat aylabmen,
Shurb soat-basoat aylabmen.

Meni ham o‘zgacha dumog‘im bor,
Pok ravg‘an, qaro charog‘im bor.

Mol tappisidin to‘la bir uy,
Yoqaman mehmonlara beo‘y.

Choyjo‘sh o‘tni bir yaqosida,
Laqu luq nuktalar arosida.

Qaynagach choy, qaynab og‘zim ham,
Baq-baqu savtidin to‘lub olam.

Choyning nash’asi bu ermasmu?
Nash’ai choy gangi bilmasmu?

Dedim: —Ore, bale tamizingga,
Ofarin, bu tamizi tezingga.

Na’shai choydin topibsen zavq,
Choy ma’nisidin olibsen zavq.

Ahli taqlidga qachan tahqiq,
Jilva ko‘rsatti chehrai tavfiq.

Bo‘lma taqlid eli bila hamroz,
El kuni zoye’ aylama ovoz.

Bir shag‘ole bor erdi purnayrang,
Rangi nayrang ila falak farhang.

Makr bobida erdi bemonand,
Hiyla bobida shaytanat farza-nd.

Kunduzi sayr etib biyobonda,
Kecha bo‘lsa kelurdi qo‘rg‘onda.

El ko‘zi bo‘lsa uyquga moil,
Sayr aylardi ko‘-bako‘ soil.

Kimnikim osh o‘lub qazonida,
Yoshurun uxlagan zamonida,

Topib ul osh, no‘shi joni edi,
No‘shi jon oshi, balki noni edi.

O‘tkarurdi bu nav’ muddatlar,
Xalq bo‘lmish edi base muztar.

El qilib hiyla, qo‘lg‘a tushmadi hech,
Kimsa birla birar to‘qushmadi hech.

Yana bir kecha keldi g‘oratga,
To‘ma istab g‘izoi quvvatga.

Ko‘rdi bir kulbai eshik mahkam,
Bir teshik topti, urdi uyga qadam.

Ko‘kchixona edi ko‘mulgan xum,
Nilufar rangi birla to‘lgan xum.

Dedi:— Bu xum bori taom erur,
Baxtu tole’ manga g‘ulom erur.

Toptim o‘xshar taomi besohib,
Dedi-yu, urdi to‘maga rog‘ib.

Nili xum bas amiyq edi behad,
Chiqmoq andin jadal bila ne had.

G‘o‘ta urmoq bila bo‘lub behush,
O‘zini qildi nilufar manqush.

Qildi rangini nilufarga badal,
Chiqti, hosilki, behad etti jadal.

Dasht soriga nilufar malbus
Bo‘lubon, bo‘ldi xayliga mahsus.

Ori-ori, guruhi dashtiy aro
Bo‘lmagan bo‘yla jonvare paydo.

Ko‘rdilar nilufar libosin ani,
Karkidonlar tutub harosin ani.

Oldi xayli shag‘ollarni yig‘ib,
Qildi ogoh, jumlasin chaqirib.

Dedi: «Haq manga berdi sultonliq,
Hukmronliq bila Sulaymonliq.

Fil bo‘lsun va garna sheri damon,
Ayladi barchaga meni sulton.

Lek pinhon qiling shag‘ollig‘im,
Bilmasun sher bemajollig‘im.

Azm eting sher sori bo sur’at,
Shakli a’jubada qaviy haybat:

Turfa tunde, ajab qaviy bozu,
Da’vii shohlik qilib yak so‘.

Oldi farmonga tuyuru vuhush,
Sizni istab, xuro‘shu aylar jo‘sh:

Yoki hukmumga bosh indurmas?!
Sher kimdur, yonimda to‘dai xas!

Ra’di savtimdin aylagay parhiz
G‘ayratim barqga urar mahmiz!

Ne uchun kelmagay salomimga,
Qo‘l qovushturmagay kalomimga.

Haybatimdin qiling hikoyatlar,
Savlatimdin soling siyosatlar.

Qelsa, kelturmangiz maqomimga,
Bal yiroqroqdin ehtiromimga.

Bosh qo‘yub xizmatimga, bo‘lsun qul,
Meni bilsun ato, o‘zini o‘g‘ul,—

Deb yuborgach shag‘oldin payg‘om,
Sher eshitgach, yuqusin etti harom.

Dedi:— Yo rab, bu qaysi hayvondur?
Hukmronlig‘da qaysi sultondur?

Qodiru nosir ul erur, ori,
Uldur albatta, xoliqal bori.

Pashshani filzo‘r qilsa, ne kam,
Sherni sho‘r agar qilur, ne sitam…