Civilisation e lingua universal/In memoria de Dr. Bakonyi

by Stefano Bakonyi

In memoria de Dr. Stefano Bakonyi

In octobre 1969 on ha informate que nostre estimate collaborator Dr. Bakonyi ha abandoriate nos in le 81e anno de su vita. Ille ha relinquite un multitude de obras - ma specialmente su publicationes concernente le problemas del lingua international es pro nos de un grande interesse. Hinc nos ha seligite ex le publicationes su contribution al libro "Mission ou démission de l’Europe" (al occasion del 50me anniversario de Vittorio Pons, qui es un eminente propagator pro un Europa unificate) - iste parve libro es edite per le Editions universitaires, Paris, 1961 - e anque le contribution de Bakonyi es scribite in lingua francese. Nos ha traducite lo a in Interlingua, non in extenso ma solmente le major partes, un poco abbreviate. In un modo precise Bakonyi nos da un reguardo general super le disveloppamento del varie ,,interlinguas" durante le 4.000 annos passate.

(Dr. Ricardo Zimmermann)

Omne grande popolos que habeva un message a dar al mundo e que habeva un senso dynamic de su mission, se ha effortiate a cercar un lingua comprensibile al populos del paises del proximitate. Quando on habeva trovate un tal vehiculo linguistic, simple e adequate pro diffunder le message cultural, iste lingua esseva utilisate como le "inter-lingua". Desde le anno 2.000 ante Christo nos incontra talmente in cata millennio del historia un "clave interlingual". Si nos examina attentemente le historia nos es convincite del facto que nulle integration cultural, economic e politic esseva realisate sin le auxilio effective de un interlingua parlate ubique per omne populos del vicinitate. E, vice versa, nos observa de facto que importante populos dotate de un cultura admirabile, non habeva le successo de mediar lor conceptiones del cultura, economia, e politica extra le frontieras de lor regno—simplemente proque iste populo non habeva le vehiculo de un interlingua, i. e. un lingua commun inter plure populos. Un examination historico-archeologic del quarte millennio a. Chr. revela nos le existentia de tres societates fiorente e dotate de multo vaste culturas: Sumeria, Egypto, e Creta.

Il esseva le sumerianos qui produceva le prime interlingua del historia. Le sacerdotes e le eruditos sumerian creava le astronomia e inventava le scriptura cuneiforme. Le sumerianos, essente nautas capabile, studiava le astronomia pro le navigation e le sacerdotes studiava le astrologia pro le divination del futuro. Durante le tertie millennio se infiltrava in Sumeria numerose colonos estranie qui parlava le lingua akkadian. Isto esseva un lingua semitic, comprendite per omne populos semitic del Oriente medie, i. e. per le grande majoritate de iste parte del mundo. Le akkadianos, plus dynamic quam le sumerianos, exerceva un importante influentia super le affaires public in Sumeria, e alicunos deveniva eminente chefes militar como p. ex. le famose Sargon (o Sarrukin). Le lingua akkadian non habeva un scriptura proprie; dunque le akkadianos adoptava le scriptura cuneiforme del sumerianos. Successivemente le lingua akkadian deveniva le lingua le plus empleate in le uso del commercio e in le communicationes quotidian e se evolveva in lingua official del dominio de Sumeria e Akkadia e in le vehiculo principal pro le cultura sumerian.

In iste modo le lingua akkadian deveniva le prime interlingua del Oriente medie e creava un authentic communitate cultural, economic, e in grande parte equalmente politic in un territorio cuje extension es equal a illo de Europa.

Mesmo le politicos de Egypto usava le akkadiano in lor correspondentia diplomatic con le extero, nam qui vole esser comprendite ubique, es obligate a usar un lingua que es comprendite ubique. Talmente es le fortia interne de un lingua inter nationes.

Quando un tal societate se extingue politicamente, le interlingua in uso subsiste un tam longe tempore quam le cultura del societate disparite pote superviver. Tamen, un societate disparite non pote alimentar plus su cultura, illo stagna e evanesce anque illo. Habitualmente un nove societate ha establite su plus dynamic governamento apportante con se un altere cultura, un nove message, e in consequentia le nove cultura reimplacia poco a poco le cultura del populo disparite.

Le cultura del sumerianos e akkadianos esseva reimplaciate per le nove societate del syrio-iranianos, parlante le lingua arameic que in un certe modo simila le akkadiano.

Le arameos apportava le idea dynamic del monotheismo, idea originari de Syria, ma cuje germines primari veniva probabilemente del insula Creta. Le aramaicos habeva inventate un scriptura multo plus facile a apprender e scriber quam le cuneiforme: on appella le nove systema alpha-beta (usante le prime duo litteras del scriptura grec).

Per consequente le akkadiano abandonava poco a poco le caracteres cuneiforme e adoptava le alphabeto arameic, le qual ha essite adoptate progressivemente per omne linguas semitic, inclusive le lingua hebraic que simila le arameic como le lingua italian simila le lingua espaniol.

Le arameico ha essite in uso, parlate e scribite, in le millennio ante Christo, per omne populationes de iste parte del mundo, e deveniva le lingua official del multo potente imperio del Achemenides. Anque le judeos usava le arameico como lingua populari commercial e politic, ma le scriptos sacre esseva scribite in hebraico, le lingua del sacerdotes e homines docte. Le propheta Nehemia confirma que le lingua hebraic esseva le lingua ecclesiastic e le arameico illo del population commun. Le plus grande parte del preces, le litteratura, e le Talmud babylonian esseva in lingua arameic. Anque Jesus ipse e le apostolos parlava exclusivemente arameico inter se e in colloquio con le populo. Item, le evangelio de Mattheo es scribite in arameico, e anque le prime libros historic que se occupa del nove movimento esseva scribite in iste lingua, specialmente le obra de Joseph Flavio.

Iste facto demonstra que ni le grandor de un populo, ni su potentia politico-militar ni su ricchessa material, ni mesmo su ric cultura es elementos sufficiente pro crear un ver e acceptabile "interlingua". Un interlingua se manifesta solmente per le fortias inconsciente de voler devenir un elemento de integration inter differente populos. Le arameos esseva un parve populo sin omne le elementos supra nominate ma le lingua forniva le plus grande fortia pro le integration del populos in le millennio ante Christo.

"Tempora mutantur" le tempores se modifica: le nascentia de un nove cultura in Grecia, con le centro cultural in Athenas, ha durante alicun seculos supplantate le cultura del populos parlante arameico.

Le athenieses esseva multo dynamic: il existe a pena un loco in le territorios mediterranee ubi illes non ha apportate lor commercio, lor cultura e lor lingua. In Athenas le centro international e intercultural, on parlava plure linguas sed le estranieros vivente in Athenas adoptava poco a poco le greco (con modificationes), e de illo nasceva le lingua grec international, le si-nominate koiné.

Koiné deveniva le lingua official sub le regno de Philippo e Alexandro de Macedonia. Le expeditiones militar e conquirente de Alexandro portava le koiné ubique in Asia Minor ubi illo tosto concurreva con le lingua arameic e lo superava. Le imperio del Achemenides se disintegrava sub le colpos annihilante del armeas de Alexandro.

Ma successivemente nasceva in Roma un altere nove potentia militar e politic e cultural. Le apostolos se sentiva attrahite de iste nove centro. Le romanos non comprendeva le arameico, ma illes apprendeva facilemente le koiné. Pro iste ration le apostolos (pro diffunder le doctrinas del nove movimento christian) se serviva del koiné. Le evangelios es scribite in koiné.

Mesmo le historico Joseph Flavio diceva in le prefacio de su obras que ille se videva obligate a traducer su obras del arameico in koiné a fin de facer los accessibile al grande multitude del gentes parlante solmente koiné. Le arameico habeva perdite su fortia innate. In le curso del seculos post Christo le koiné habeva devenite le interlingua dominante in tote le region del Mediterraneo e su hinterland. Per medio del koiné le romanos faceva cognoscentia con le valores litterari de Grecia e del christianismo.

Sed le romanos disveloppava un cultura proprie con lor traditiones, e specialmente in le dominio del legislation e del organisation civil e militar illes creava rapidemente lor proprie modos. Le nove cultura latino-roman nasceva in le centro del immense imperio roman, e assatis rapidemente iste cultura latin esseva apportate con le legiones de occupation usque al provincias distante (Francia/Gallia, Hispania, Germania, e mesmo le insula de Britannia).

Il pare que le lingua latin (essente plus simple quam le koiné) conquireva rapidemente e plus facilemente quam le koiné le regiones e paises occupate per le romanos. In consequentia, in le vestigios del romanos etiam le nove movimento religiose del christianismo adoptava le lingua latin como vehiculo de su message, e le organisation ecclesiastic usa in nostre tempore in continuo le latino in su decretos e mesmo etiam in le liturgia.

In iste modo le lingua latin habeva superpassate le koiné, le qual del resto habeva perdite jam su dynamismo cultural post le conquesta de Constantinopole per le invasion del turcos. Ma le latino in uso quotidian esseva jam non le lingua classic de Ciceron ma habeva essite modificate per le influentia reciproc del altere linguas del populos occupate e habeva per iste transformation devenite le latino vulgar. Le linguas del populos talmente latinisate ha conservate le latino nunc in modo de absorption: e per iste absorption-transformation le latino ha devenite le interlingua del nove tempores, le fonte de integration e le fortia multo potente pro le integration inter le nationes.

Mesmo post le disintegration del imperio, roman latino restava le interlingua vigorose e dynamic in le cultura occidental. Desde le l4e seculo le scientia, le litteratura, le commercio comenciava usar le linguas national. Ma il es multo importante constatar que omne le linguas nunc es "filias" de latino. On trova 85% de latino in le linguas italian, espaniol, portagese, e francese, 70% in le anglese, 60% in le germano, e 50% in le linguas slave.

Hodie, totevia, le latino, como lingua usate, se vide exclusivemente reducite a un lingua interne del organisation del ecclesia catholic roman e se trova al bordo del extinction. Il sembla que nos es vis-à-vis a un nove interlingua nascente del latino antiquate. E sin dubita iste nove interlingua venira a disveloppar se in le mesme modo como le interlinguas del millennios passate. Nos pote constatar e affirmar que un interlingua vivera solmente:

In retrospection nos observa que: in le quatro millennios passate, quatro interlinguas esseva portatores del cultura dominante, e illos ha essite le "conditio sine qua non" pro le integration de societates le plus differente. Nulle integration veritabile esseva possibile sin le intermediario de un interlingua. Le interlingua nasce sempre in le cultura le plus active: le akkadiano veniva de Irak, le arameico de Syria, le koiné de Grecia, e le latino de Roma. Nos pote affirmar que nos habera tosto le nove interlingua, simplemente quia illo es un necessitate pro le communication international.

Nos es convincite que iste nove interlingua essera componite ex le elementos intercultural del linguas europee (que es in ventate filias del latino), le elementos international.

Le philologo american Benjamin Whorf considera iste linguas europee como dialectos regional de un lingua commun, incorporate in ille dialectos, le qual on debe disvelar e extraher.

Iste labor de extraction del elementos international ex le linguas europee ha essite facite durante 25 annos per linguistas eminente de plure nationes, per le initiativa del International Auxiliary Language Association. Le resultato es nominate "INTERLINGUA". Super iste base, Interlingua se presenta como le producto del effortio de extraher ex le varie dialectos le standard inherente in illos omnes, e de effectuar iste extraction sin addition de elementos artificial. Interlingua es le lingua commun del Occidente, immediatemente intelligibile per omne persona de cultura occidental. Ergo Interlingua es un instrumento de expression comprensibile e facilemente usabile sin studio anterior".

(Traductor: dr. Ricardo Zimmermann)