Grammatica de Interlingua (K. Wilgenhof)
Grammatica de Interlingua (K. Wilgenhof)
editDescription de un systema de tractos relational e formative que associa tote le elementos de origines grec, latin e altere, presente in le vocabulario commun del linguas del civilisation hodierne, in un lingua autonome pro functionar como un medio de communication international, tanto pro individuos como pro institutiones.
Contento
Prefacios
editPrefacio al prime edition
In 1951 esseva publicate le prime grammatica de Interlingua, le lingua constituente per le elementos que es in lor fundo de origine greco latin e que subsiste in le vocabulario commun del hodierne linguas occidental. Ille grammatica, "Interlingua, a grammar", esseva scribite in le lingua anglese per dr. Alexander Gode e Hugh W. Blair (secunde edition a New York, 1955).
Depost iste apparition Interlingua esseva in function principalmente pro summarios in revistas e congressos scientific, ante toto in le campo del medicina, e etiam intra un circulo de devote interessatos in America e Europa.
Il es obvie que le structura grammatic in que Gode e Blair faceva functionar le vocabulario latin del linguas hodierne qua un lingua autonome, es bon; le uso de Interlingua se continua como isto esseva initiate in 1951 e il pare justificate nunc presentar un grammatica que comprende le tractos elementari de Interlingua in su proprie parolas.
Le sequente paginas contine un tal presentation. Essentialmente isto pauco differe del mentionate "Interlingua Grammar", le studio del qual remane multo recommendabile. Solmente le regulas pro le accentuation ha essite elaborate un pauco plus detaliate e forsan le lector non habera un grande objection contra le insertion de alicun numerales alternative que in parte se trova etiam in le "Interlingua-English Dictionary", le prime e plus ample dictionario de Interlingua, e qual numerales es plus conforme a illos del linguas fonte.
Il essera un grande satisfaction si a plures iste parve libro essera un utile auxilio pro le uso de Interlingua, tanto plus si le studio de illo essera combinate con un attentive lectura del introduction (le paginas xvii-li) in le "Interlingua-English Dictionary" (secunde edition a New York, 1971), ubi dr. Gode ha exponite tanto excellente secundo qual principios Interlingua ha essite constituite.
Pro le apprestation final del manuscripto de iste grammatica io debe multo al seniores Bent Andersen (Danmark), Erik Berggren (Svedia), Hugo Pellegrini (Italia), Andre Schild (Suissa), Ronald Spathaky (Anglaterra), Julien Toublet (Francia), qui lo ha legite, e varie meliorationes resultava ex lor observationes.
julio 1973
Prefacio al secunde edition
Post vinti e un annos un novelle edition de iste grammatica esseva desirate e il me place de poter nunc offerer lo a lectores de Interlingua, qui vive in varie regiones del terra, ab America del Nord e le paises europee usque a Brasil, Africa Central e India.
Iste edition non es non plus que un reproduction del vetere contento in un plus moderne imprimitura; plure melioramentos e qualque correcturas ha essite inserite, le capitulo super articulos esseva extendite con qualque paragraphos super le uso, e le capitulos super le numerales, le suffixos e le verbos con un secunde radice irregular esseva revidite al fundo e toto rescribite, omne isto con le application alique extense de exemplos, lo que me pare un irrefusabile characteristica de un apte manual grammatic. Non dice un regula auree, un vetule proverbio, que un exemplo es plus explicative quam un exposition verbal theoric, comocunque exhaustive?
In omne caso io opina que iste concise grammatica con ante toto assatis de information super tractos morphologic de Interlingua, ha bastante ganiate con respecto al valor de uso e io crede que mi benevole lectores attingera le mesme conviction.
decembre 1994
Nota al tertie edition
Quando le sito in Internet del Union Mundial pro Interlingua (UMI), www.interlingua.com, esseva redesignate totalmente in 2006, on sentiva le besonio de includer un apte grammatica de interlingua. Karel Wilgenhof dava su permission a publicar iste grammatica, assi que omnes poteva consultar lo. Ma ille al mesme tempore percurreva le manuscripto e lo revideva un poco. Capitulo 10 assi esseva toto revidite, e le appendice D original esseva removite. Anque altere correctiones minor esseva inserite.
Le preparationes final de iste tertie edition ha essite retardate per numerose cargas urgente, e solmente ora le resultato es publicate. Karel Wilgenhof moriva le 4 de maio 2009, 91 annos de etate, e assi non succedeva vider le resultato, ma sperabilemente illo va esser utile pro assecurar un uso sempre plus correcte de interlingua — un question que occupava le autor durante un grande parte de su vita.
octobre 2012
redactor final del edition
1. Pronunciation
edit1.1 Interlingua se scribe in le alphabeto latin de 26 litteras. Signos additional pro indicar le accento o le pronunciation es normalmente non applicate. In iste manual accentuate syllabas es marcate per sublineation. Ecce le alphabeto con le nomines e le pronunciation del litteras.
| a | a | [a] | j | jota | [zh] | s | es | [s], [z] |
| b | be | [b] | k | ka | [k] | t | te | [t] |
| c | tse | [k], [ts] | l | el | [l] | u | u | [u] |
| d | de | [d] | m | em | [m] | v | ve | [v] |
| e | e | [e] | n | en | [n] | w | duple ve | [w] |
| f | ef | [f] | o | o | [o] | x | iks | [ks] |
| g | ge | [g] | p | pe | [p] | y | y grec o ypsilon |
[i] |
| h | hasha | [h] | q | ku | [k] | z | zeta, zed | [z] |
| i | i | [i] | r | er | [r] |
1.2 Alicun litteras require un observation additional:
Le vocales sia pronunciate clarmente, como in espaniol, francese, italiano o germano (e semper como francese é o è)
| c | es pronunciate [ts] ante e, i, y; in altere casos [k]. |
| Exemplos: accento [aktsento], circa, concerto, cyclo, occasion. | |
| ch | normalmente [k], per exemplo: chaos, chirurgo, Christo, psyche, schola, technica. |
| g | normalmente [g], per exemplo: agente, collegio, geographia, grande, pedagogia, vage; [zh] in le suffixo -age, per exemplo: avantage, barrage, passage, viage, e in alicun altere parolas (vide le appendice B). |
| h | es mute in rh e th, per exemplo: rhapsodia, rheumatismo, athleta, throno, rhythmo. |
| ph | [f], per exemplo: phase, philosophia, phrenesia, diphtheria. |
| q | es semper sequite per u e isto semper precede un altere vocal; qu es normalmente pronunciate [kw], per exemplo: quanto, quitar, requesta, [kw] o [k] in que, qui, benque, perque, proque, ubique. |
| s | como [s] o optionalmente como [z] inter vocales. |
| ti | non accentuate e non precedite per s, es [tsi] o [tsh] con breve i ante vocales, per exemplo in action, gratia, differential, martio, gratiose, [ti] in democratia, garantia, molestia, angustia. |
1.3 Le sono [zh] pro g in alicun parolas alludite in le previe paragrapho se mantene in lor derivationes e in istos on scribe [zh] como gi ante a e o, per exemplo garagista, avantagiose, passagero, sagio, viagiar. Etiam in alicun altere parolas, non derivate, gi es pronunciate como [zh], per exemplo forgia, legier, mangiar, rangiar (vide le appendice B).
1.4 Le sequente pronunciationes non es reguardate corno incorrecte: [s] pro c ante e, i, y; [zh] o [dz] pro g ante e, i, y; h mute; [dzh] o [j] pro j; [z] pro s inter vocales; [gz] pro x inter vocales.
1.5 Pro conservar le sono guttural de e ante e e i in derivationes illo es scribite ch in istos, per exemplo: banca > banchero, blanc > blanchir, slovac > Slovachia.
1.6 Duple consonantes se confunde in le pronunciation, le g e le k assimila le sono de un n precedente.
1.7 In general duo vocales subsequente es pronunciate separatemente: maestro, poema, toalia, suave, judee. Diphthongos in Interlingua es au e eu, in le quales le duo vocales plus o minus se confunde: audir, pauc, neutre, europee. Le combinationes ai, eu, ou se trova in plure parolas prendite ab le francese: affaire, defaitismo, saison, ressource, tourismo, pasteurisar e illos es pronunciate como in ille lingua. Le i e le u non accentuate ante un vocal tende a esser consonantes: medalia, senior, persuader, guardar. In mais (vegetal), pais, cocaina le i ha le accento e es pronunciate clarmente. Inter duo vocales i e y se pronuncia como [j], per exemplo: maio, epopeia, essayo.
1.8 Il ha vocabulos prendite con nulle o parve alterationes orthographic ab lor linguas de origine e usualmente lor pronunciation se approxima al original, per exemplo budget, club, handicap (ab le anglese); charme, chauffeur, nonchalance, nuance (ab le francese); nickel, röntgen (germano); intermezzo, schizzo (italiano); guerrilla, rancho (espaniol).
1.9 In adoptar vocabulos ab linguas non-latinographic, per exemplo arabe, chinese, japonese, russo, il ha le sequente transcriptiones usual pro qualque sonos frequente: sh e ch pro [š]: chacal, chaco, chocolate, geisha, gulash, hashish, shah, sheik; tch pro [tš]: Tchaikovski. ([š] es anglese sh o francese ch.)
1.10 Exceptionalmente on vide in textos de Interlingua iste modificationes orthographic: c in loco de ch si non ante e, i, y; f in loco de ph; omission de h in rh e th; i in loco de y.
1.11 Omne vocabulos ha un accento tonic, que in le majoritate es super le vocal ante le ultime consonante: action, doctor, general, generator, argento, essentia, continue, construer, io construe, individuo, individual, individualitate.
1.12 Le litteras final m e s non conta in iste regula principal: album, etiam, idem, memorandum, nunquam, radium, bronchitis, minus, pathos, prognosis, satis (sed autobus, islam, matras).
1.13 In vocabulos bisyllabe sine un consonante o sine un vocal ante le ultime consonante (in tanto que le normas del paragraphos 1.2 (que) e 1.7 non los concerne), le accento debe esser super le prime vocal: io, die, duo, flue.
1.14 Substantivos e adjectivos que se termina in -le, -ne, -re post un vocal, ha le accento super le antepenultime syllaba: difficile, fragile, frivole, metropole, secale, vandale, diaphane, demone, examine, juvene, ordine, origine, altere, barbare, martyre, sulfure, tempore (sed hygiene, ampere, miserere).
1.15 In substantivos e adjectivos con le terminationes hic infra mentionate le accento es super le vocal que precede istos.
| -ic | -ide | -ime | -ule | -uple |
| -ica | -ida | -ima | -ula | |
| -ico | -ido | -imo | -ulo | -uplo |
Exemplos: energic, clinica, publico, rapide, consolida, frigido, proxime, victima, maximo, ridicule, formula, articulo, quadruple.
Iste regula non include le suffixos -cida e -oide, per exemplo fratricida e cycloide, e le vocabulos amic, amica, amico, inimic, inimica, inimico, mendic, mendica, mendico, barrica, rubrica, urtica, vesica, lumbrico, umbilico, oblido, sublime, estima, pantomime, pantomima, pantomimo.
1.16 Il ha varie altere vocabulos con le accento super le antepenultima. Inter illos se trova multe parolas docte, que es compositos de duo elementos de origine grec (in multe casos recognoscibile per ch, ph, rh, th, eu, y) o in alicun casos etiam ab latino classic, per exemplo democrate, heterogene, oxygeno, seismographo, biologo, prologo, analyse, kilometro, thermometro, anonyme, autonome, microphono, catastrophe, synthese, monotone. In quasi omne tal le secunde elemento es bisyllabe e in multe casos un o precede lo.
1.17 Inter le parolas que se termina in -ia multes es accentuate secundo le regula principal, sed alteres ha le accento super le i del termination, per exemplo compania, follia, harmonia, heresia, maestria, maladia, primatia, villania. Inter illos que es accentuate ante -ia se trova quasi omne parolas in -eia, -ntia, -itia, -utia e le nomines geographic in -ia, per exemplo: audacia, menacia, balancia, delicia, fiducia (sed policia e pharmacia), ignorantia, providentia, frequentia (sed garantia), avaritia, militia, astutia, Arabia, Estonia, Francia, Nigeria, Slovenia (sed Hungaria, Lombardia, Normandia, Picardia e Turchia).
Le accento super le i del termination -ia es normal in omne parolas derivate con le suffixo -eria, per exemplo flatteria, libreria, pischeria. Le accentuation -ia es etiam normal in multe parolas componite de elementos grec. Exemplo: pedagogia, hierarchia, democratia, bigamia, categoria, symmetria, geographia, idolatria, meteorologia, bibliomania, autonomia, rhapsodia, sympathia, telephonia, spectroscopia, therapia, misanthropia, anatomia, metallurgia.
1.18 Il es possibile adder alicun regulas suppletori pro le accentuation:
a) Vocabulos terminante in -iac, -iaca, -iaco ha lor accento super i de iste terminationes, per exemplo austriac, maniaco.
b) Vocabulos de origine grec terminante in -ade ha le accento super le syllaba que precede, per exemplo decade, myriade, nomade, le Orcades. Le mesme accentuation es applicate in compositos con ‑grade como centigrade e retrograde. Le regulas non include estrade, malade, charade.
c) Le majoritate del vocabulos terminante in -ice ha lor accento super le syllaba precedente: codice, complice duplice, indice, judice, salice, simplice, vertice (sed cornice, cervice, felice, perdice, radice e le suffixo -trice in per exemplo cantatrice).
d) Le regula del paragrapho 1.14 se extende super le multe parolas que existe apud le parolas in -e e que se termina in -a o -o, per exemplo bulgaro, extero, gemino, vandalo, isobaro, agricola, crucifero, pyromano, bibliophilo, unisono, barytono, insectivoro.
1.19 Le appendice A presenta alicun categorias de parolas cuje accentuation escappa le regulas formulate in le previe paragraphos. Regulas es bon in tanto que illos favori le uso confortabile del lingua e in tanto que illos responde adequatemente al besonios de proprie stilo e autodisciplina. Si accostumation in le lingua native face uno dicer biographo e biographia in vice de biographo e biographia, isto sia non reguardate como un serie transgression de regulas grammatical.
1.20 In Interlingua majusculas es usate in
nomines personal: Cornelio, Margarita, Julio Cesare;
nomines de dies e altere periodos special: Natal, Pascha, le Die del Liberation National, le Medievo, le Renascentia, le Olympiade, le Revolution de Octobre; non in nomines del dies septimanal e del menses: dominica, lunedi, etc., januario, martio, etc.; sed Venerdi Sancte;
nomines geographic: Anglaterra, America del Sud, sed non le derivationes de istos: le lingua anglese, un anglese, aves sudamerican; nomines de statos, con le adjectivos in istos: le Statos Unite, le Republica Federal de Germania, le Citate Vatican;
nomines de societates e institutiones: le Consilio National, le Academia de Scientias, le Supreme Corte de Justitia, le Societate Svedese pro Interlingua;
nomines de reges, imperatores, etc.: le regina Beatrix del Paises Basse, Carolo magne, Guilhelmo le Conquisitor, le papa Gregorio XIII, le tsar Petro le Grande.
2. Articulos
edit2.1 Le articulo definite es le e le articulo indefinite es un. Ambes non es alterate secundo numero o genere del parolas sequente.
le patre, le matre, le infantes, un fratre, un femina
2.2 Quando le prepositiones a e de precede le articulo definite, illos se contrahe con isto in al e del.
Illa dedicava su vita al benesser del debiles e del povres.
2.3 Le articulo definite indica un senso de unicitate o determination o cognoscentia con notiones contabile e un senso de generalitate o integritate con notiones incontabile. Le articulo indefinite o le omission de un articulo — isto ante toto con notiones incontabile — denota un senso de indetermination o de partialitate. Il ha casos in que le uso o non-uso de un articulo pote evocar un subtil differentia de signification. Le sequente exemplos sia un necessari elucidation suppletori.
Un can se approchava a un boteca. Le porta del boteca esseva aperte e le can entrava.
Ille es (un) professor de biologia in le universitate de London.
Le humanitate esseva sovente advocate a justificar guerras pro promover le pace.
Honestate es le melior tactica, ille diceva.
Eva Sopera, unquam un famose stella de opera, moriva in paupertate e oblivion.
Le patre vole leger le jornal, sed le matre ha usate lo como papiro de imballage.
Le parve Anna vade al schola, illa ama le maestra, sed illa non ama (le) arithmetica.
Le vetule Senior Monta, le presidente del Association pro (le) Protection de(l) Animales, es editor de libros super le avicultura.
Le tragedia de Hamlet, le prince de Danmark.
Il es interessante confrontar le sequente pares de phrases.
Illa studia sociologia (= subjectos sociologic)
Ille studia le sociologia (= le sociologia como un subjecto integre).
Le carbon e le oleo son combustibiles fossile.
Le caldieras esseva calefacite per carbon, sed postea per oleo.
Vole tu biber caffe? — No, io prefere the.
Ama tu biber le caffe? — No, io prefere le the.
In le sequente paragraphos es presentate alicun guidas de uso pro le articulo definite.
2.4 Le articulo definite es usate ante substantivos in un senso general.
Io ama le musica.
Le homine es mortal.
Le tourismo es un crescente branca economic.
Le avaritia es un vitio degustante.
Le petroleo non vale le sanguine.
Confirma le exceptiones le regula?
2.5 Le articulo definite es etiam usate in indicationes de tempore, como con le parolas anno, die, mense, septimana e con nomines del dies, sed istos, usate sine un adjectivo, non es precedite del articulo quando il se tracta de un die proxime. Quando illos es usate in un senso general o indica un jorno determinate plus lontan illos se usa con le articulo.
Le anno passate; le anno proxime; le die sequente.
Hodie es jovedi, heri esseva mercuridi e deman essera venerdi.
Le museo es clause le lunedi.
Le tremor de terra occurreva le martedi, le 15 de julio.
Le inauguration habeva loco le sabbato, le 12 de octobre.
Ille partiva le lunedi passate e va retornar le venerdi proxime.
Ille partiva lunedi e va retornar venerdi.
Illa face le compras le jovedi (= usualmente omne jovedis).
Illa faceva le compras jovedi (= le jovedi passate).
2.6 Secundo "Interlingua, a Grammar", § 18, "The definite article need not be omitted with titles preceding proper names, except in direct address" (Le articulo definite non necessarimente debe esser omittite con titulos que precede nomines proprie, excepte in discurso directe). Varie scriptores pone le articulo in iste caso.
Le medico Bonario habita al numero 27.
Le casa del macellero Jambon ha essite destruite per le foco.
Le judice Protino ha pronunciate le verdicto.
Le amico Paulo ha ben adjuvate nos.
Le papa Gregorio XIII ha introducite un reforma del calendario.
Le studente Otripas ascoltava le discursos del professor Sapitor.
America debe su nomine al geographo Waldseemüller.
Ante le parolas fratre, matre, patre, soror, senior, seniora, sequite per un nomine proprie, le articulo es usualmente omittite. Etiam in le caso que on se adressa directemente a un persona, on omitte le articulo.
Amico Henrico, dice me le veritate!
Bon die, patre Ignatio!
2.7 Con partes corporee e proprietates de humanos e animales.
Ille ha le capillos blonde e le oculos blau.
Illa porta le capillos longe.
Le parve puero habeva le facie pallide e le manos frigide.
Le vulpe ha le muso punctute.
Le cavallos curreva le nares ample e aperte e le testa fermente elevate.
Io ha le conscientia tranquille.
2.8 Con quantos in relation a un unitate de mesura.
Le precio es octo francos le kilogramma.
Istos costa duo dollares le pecia.
Illa visita nos duo vices le septimana.
Le obreros ganiava trenta florinos le hora per persona.
Le obrero s ganiava trenta florinos le persona per hora.
2.9 Con nomines de linguas le articulo definite es usualmente usate, per exemplo post le verbos apprender, cognoscer, saper, scriber, studiar e normalmente omittite post le preposition in e etiam post parlar.
Nos apprende le germano.
Su lingua materne es le anglese.
Un littera scribite in espaniol.
Io non comprende (le) russo.
Traducer del japonese in anglese.
Un lection de italiano.
Ille sape exprimer se in bon francese.
Ille non parlava germano; io non parlava russo.
In un certe senso le francese, le anglese e etiam le espaniol debe lor standard litterari al fortia de un sol dialecto.
Varie effortios ha essite facite a resurger le latino.
Il es costumari parlar del latino como un lingua morte.
Nos pote asserer que un germano educate in parlar germano parla un forma de latino.
Alicunos vide un distinction de signification in
Illa parla danese (= illa se servi del lingua danese).
Illa parla le danese (= illa sape/domina le lingua danese).
Al question de quando usar o non usar le articulo definite ante nomines de linguas on pote forsan considerar iste responsa: In expressiones con le articulo il ha latentemente le idea del lingua total, durante que in expressiones sine le articulo on pensa plus tosto al phrases e parolas in tanto que istos sia usate in un certe situation.
2.10 In le usantia in re le articulo definite ante nomines geographic on pote distinguer certe regulas.
a) Nomines de locos habitate (paises, provincias, urbes, insulas, continentes) se usa sine le articulo.
Africa, Anglaterra, Europa Occidental, Copenhagen (sed le antique Roma, le moderne Japon).
b) Nomines de locos non-habitate (fluvios, lacos, mares, montes, strictos, etc.) e omne plurales se usa con le articulo.
le Adriatico, le Atlantico, le Bosphoro, le Rheno, le Vesuvio, le Philippinas.
c) Nomines componite con un nomine generic (i.e. archipelago, canal, capo, costa, deserto, golfo, insula, laco, mar, pais, stato, stricto, terra) se usa con le articulo.
le Capo de Bon Sperantia, le Citate Vatican, le Golfo Persic, le Mar del China Meridional, le Mar de Irlanda, le Stricto de Magellanes, le Terra del Foco.
Il ha alicun exceptiones, solmente del regula a), inter le quales:
le Haga, le Levante, le Vaticano, le Peloponneso, le Occidente.
3. Substantivos
edit3.1 Le substantivos non se distingue secundo generes. Solmente in nomines de humanos e animales le -a final pote indicar le feminino e le -o final le masculino.
| amica — amico | maestra — maestro |
| italiana — italiano | cavalla — cavallo |
3.2 Le plural se face normalmente per adder s post parolas terminante in un vocal e -es post parolas terminante in un consonante.
| lingua — linguas | patata — patatas |
| mar — mares | action — actiones |
Pro conservar le pronunciation del -c final on scribe -ches in le plural.
albricoc — albricoches
3.3 Varie parolas que se termina in un consonante non sibilante (i.e. non s, x, z) e que non es conforme o assimilate al aspecto general o al pronunciation de Interlingua, ha lor plural normalmente in -s, (sed -es non es incorrecte in tal casos), in particular si isto es le termination plural in le lingua original, per exemplo: chauffeur, chef, drug, dossier, film, handicap, hotel, interview, mannequin, portrait, rail, record, reservoir, saison, souvenir, tank, ticket, tunnel, wagon.
3.4 Del parolas scientific que se termina in -itis e -sis, on face le plural per cambiar iste terminationes in -ites e -ses.
| neurosis — neuroses | synopsis — synopses |
| hepatitis — hepatites | oasis — oases |
3.5 Substantivos componite con un secunde elemento in le plural non ha un forma plural distinctive.
| un guardacostas — duo guardacostas |
| un paracolpos — duo paracolpos |
3.6 Le plural non influentia le accentuation (cf. le paragrapho 1.12).
| arbore — arbores | actor — actores |
3.7 Le substantivos non es declinate; il non ha casos de declination. Le genitivo e le dativo de alicun linguas es exprimite per le prepositiones de e a.
Le presidente del republica debe mantener le leges del stato.
Nos ha pagate al fabricante pro le merces que ille habeva fornite a nos.
4. Pronomines
edit4.1 Le pronomines personal e le adjectivos possessive.
| pronomines personal | adjectivos possessive | ||
| subjecto | objecto | ||
| prime persona singular | io | me | mi |
| secunde persona singular | |||
| familiar | tu | te | tu |
| formal | vos | vos | vostre |
| prime persona plural | nos | nos | nostre |
| secunde persona plural | vos | vos | vostre |
| tertie persona singular | |||
| feminin | illa | la | su |
| masculin | ille | le | |
| neutre | illo | lo | |
| tertie persona plural | |||
| feminin | illas | las | lor |
| masculin e general | illes | les | |
| neutre | illos | los | |
4.2 Le pronomines illa e ille designa humanos e illo cosas e animales. Quando on vole indicar le sexo de animales le uso de ille e illa es acceptabile. Pro le secunde persona singular vos es plus usate quam tu e te que se reserva pro relationes intime.
Del tertie personas plural illas se applica a un gruppo exclusivemente feminin e illos solmente a un gruppo de cosas, sed illes ha un signification plus general e non solmente masculin.
4.3 Post prepositiones seque: me, te, nos, vos, illa, ille, illo, illas, illes, illos. Per exemplo:
a me, con te, pro nos, de ille, sub illo, super illes
In le tabella hic supra istos es umbrate.
4.4 Le pronomine reflexive pro le tertie persona singular e plural es se.
Io me lava; tu te lava; illa se lava; omnes se lava.
Se pote significar etiam 'reciprocamente'.
Illes se basiava = Illes basiava le un le altero.
De plus se es usate (se usa) etiam como un altere forma del passivo.
Le libros se vendeva rapidemente = Le libros esseva rapidemente vendite.
4.5 Como objecto sine preposition (objecto directe de un verbo) le loco del pronomine personal o reflexive es ante le forma simple del verbo, sed post le imperativo, le infinitivo e le participio presente.
Io lo vide. Tu me sequeva. Vos le trovara. Adjuta me!
Pro informar nos, ille me scribeva un littera.
Vidente la, ille se approchava a illa e la salutava cordialmente.
Tu respondeva a me.
4.6 Con formas composite del verbo le pronomine se trova ante o post le forma total.
Io le ha trovate. Io ha trovate le. Tu va revider la.
4.7 In compositiones con facer le loco de un pronomine pote determinar le signification.
Illa le face portar = Illa effectua que ille porta.
Illa face portar le = Illa effectua que ille es portate.
Illa le face portar le = Illa effectua que un persona porta un altero.
4.8 Quando un verbo ha relation con duo pronomines objective sine un preposition, illo del duo que le verbo concerne plus directemente es usate ante le altere.
| Ille me lo dice. | Ille lo ha dicite a me. |
| Ille me lo ha dicite | Ille ha dicite lo a me. |
| Ille ha dicite me lo. |
4.9 Le pronomine impersonal il es usate in expressiones como:
Il pluve. Il face calor. Il ha homines qui non lo crede.
Il es desirabile que ille venira tosto.
4.10 On pote etiam omitter il.
Es desirabile que on va examinar isto.
Es necessari trovar un medio melior.
Isto es conforme al construction inverse:
Trovar un medio melior es necessari.
In le ultime exemplo il non ha un loco pro il (= in illo non es un loco pro il).
4.11 Le adjectivos possessive del tabella in paragrapho 4.1 sta usualmente ante substantivos e in iste position illos contine le senso del articulo definite, ergo rarmente illos es precedite per un articulo.
Mi patre, tu matre e nostre sorores.
4.12 Usate post substantivos mi, tu, su e lor recipe un e final.
Un fratre mie (= Un de mi fratres)
4.13 Etiam quando le possessivos es usate como substantivos, illos ha le e final, o un o final si illos indica personas.
Iste parapluvia es le mie e illo es le tue.
Mi fratre affin labora del matino usque le vespere pro le suos.
4.14 Le plus sovente il es clar si su significa de ille, de illa o de illo; si non on usa iste complementos prepositional.
Ille ama su infantes. Illa ama su infantes. Illa dirige su automobile.
Si in le tertie phrase non es obvie, per le contexto, que illa dirige non su proprie automobile, on dice per exemplo:
Illa dirige le automobile de ille.
4.15 Le pronomines e adjectivos demonstrative.
| adjectivos | substantivos | ||
| personas | cosas | ||
| masculin | feminin | ||
| iste | iste | ista | isto |
| ille | ille | illa | illo |
Vos vide que le substantivos del secunde serie son identic con le pronomines del tertie persona singular e que ille etiam servi como un adjectivo demonstrative.
Iste exprime proximitate de loco o de tempore e ille exprime distantia in tempore e in spatio.
Iste puero es mi filio e ille puera es le filia del vicino.
Io opina que iste flores son plus belle que illos.
Le filia de uno e illa de su fratre son cosinas.
Istas es mi filias.
Istos es le libros que io retene e illos que vos pote retornar.
Illo es un bon idea.
Isto io non comprendeva.
4.16 Le pronomines interrogative e relative.
| que | adjective e substantive; pro personas e cosas |
| qui | substantive; pro personas |
| qual | adjective |
| cuje | adjective |
4.17 Como interrogativos que es usate solmente pro cosas e qui pro personas.
Que significa isto?
A que vos pensa?
Qui ha le clave de iste porta?
A qui vos ha date le clave?
4.18 Del pronomines relative qui servi pro personas, si illo es le subjecto del phrase o es precedite per un preposition; in altere casos on usa que.
Le puero qui ha le clave, es in le jardin.
Le puero a qui vos ha date le clave, es in le jardin.
Le puera qui te salutava, es su soror.
Le puera que tu salutava, es mi soror.
Le libro que es reimprimite, non es obtenibile nunc.
Le libro que vos ha legite, io ha date a illa.
Le homine qui nos ha vidite. (Le homine videva nos)
Le homine qui ha vidite nos.
Le homine que nos ha vidite. (Nos videva le homine)
Le personas con qui nos ha viagiate.
Le autobus con que nos ha viagiate.
4.19 Quando le pronomine que ha relation con le precedente lo, iste duo parolas functiona como un proposition composite lo que (un comma non es intercalate).
Io non crede lo que ille dice.
Lo que ille dice, non es le veritate.
Isto non es lo que illa prefere.
Ille ha facite un error, lo que io regretta.
(= io regretta que ille ha facite un error)
Ille ha facite un error, que io regretta.
(= io regretta le error que ille ha facite)
Io vide lo que ille lege.
(Ille lege un libro, non un jornal)
Io vide que elle lege.
(Ille lege, non dormi — hic que es un conjunction)
4.20 Le interrogativo qual es un adjectivo.
Qual libros vos ha legite? E de qual autores?
4.21 Como pronomine relative etiam le qual es usate. Proque un adjectivo que es usate como un substantivo, pote haber le termination del plural, le selection inter le qual e le quales pote confortabilemente influentiar le signification del phrase.
Le vetule lanterna e le sabliero, le quales esseva rumpite, on ha cambiate pro alteres.
(Ambes, le lanterna e le sabliero esseva rumpite)
Le vetule lanterna e le sabliero, le qual esseva rumpite, on ha cambiate pro alteres.
(Solmente le sabliero esseva rumpite, sed ambe cosas esseva cambiate)
Le societate in le medio del qual ille viveva.
Le periculo menaciante le valores fundamental sine le quales le homine cade al rango de animal gregari.
4.22 Le pronomine cuje significa de qui, de que o del qual.
Le homine cuje filio on ha arrestate.
(de qui on ha arrestate le filio)
Il habeva un incendio cuje flammas esseva visibile de longe.
(del qual le flammas ...)
5. Le verbo
edit5.1 Le infinitivo del verbos se termina in -r: trovar, vider, audir. Le grande majoritate del verbos se termina -ar, pauches in -ir, e un numero medie in -er, sed plures de istos se trova inter le plus frequentes.
5.2 Per omitter le -r on obtene le forma del verbo que indica le presente.
io trova, tu trova, illa trova, nos trova, vos trova, illes trova.
Assi etiam io vide, tu vide, etc. e io audi, tu audi, etc. Le presente ha le mesme forma pro omne personas singular e plural.
5.3 Le verbos esser, haber e vader ha formas plus breve pro le presente, a saper es, ha, va.
Proque io ha un terribile mal de dente, il es necessari que io va al dentista.
5.4 Per le forma del presente on exprime etiam le imperativo o volitivo.
Vide! Audi me! Vade foras! Veni hic!
5.5 Le imperativo de esser es sia.
Sia contente! Sia benvenite!
5.6 Etiam le infinitivo pote servir pro exprimer un ordine o un requesta.
Tener se al dextra! Non fumar!
5.7 Le passato o imperfecto se exprime per adjunger le desinentia -va al forma del presente.
io trovava, tu trovava, illa trovava, nos trovava, vos trovava, illes trovava
Assi etiam io videva, tu videva, etc. e io audiva, tu audiva, etc. Etiam le forma del passato es le mesme pro omne personas.
5.8 Le futuro es denotate per adjunger le desinentia accentuate -a al infinitivo.
io trovara, tu trovara, etc.; illa videra, nos videra, etc.; vos audira, illes audira, etc.
5.9 On pote exprimer le futuro etiam con le verbo vader.
io va trovar (= io trovara); illes va trovar (= illes trovara)
5.10 Le participio presente es formate per adder -nte post le forma del presente. Si iste forma se termina in -i on adde -ente,
trovante, vidente, audiente
Iste participios es adjectivos e pote esser usate como substantivos.
Duo passantes videva le fugiente captivo.
Vidente le casa ardente, illa alarmava le pumperos.
Habente terminate su oration le presidente dava le parola al sequente orator.
Passante le loco del accidente, nos videva vulneratos.
Su actos esseva choccante.
Le situation pare esser menaciante.
5.11 Etiam del verbos caper, facer, saper e del verbos derivate ab -ciper, -ficer, -jicer, -spicer (per exemplo reciper, calefacer, sufficer, prospicer) le participio presente se termina in -iente: capiente, faciente, recipiente, etc.
5.12 Le participio perfecte ha le termination -te, que es adjungite post le forma del presente. Un e precedente es cambiate in i.
trovate, vidite, audite.
Iste participios pote usar se como adjectivos
Isto pare esser un cosa perdite.
Impellite per le canes le cervo cercava asylo in le profundo del foreste.
Le cervo impellite escappava del canes.
Ille es fatigate.
5.13 Le participio perfecte se usa con le verbo auxiliar haber pro exprimer le perfecto.
io ha trovate, tu ha venite, ille ha vidite, illa habeva vidite, nos habera vidite, illes va haber vidite
Le traino ha justo nunc arrivate.
Le parve infante habeva cadite ab le scala.
5.14 Le participio perfecte con le verbo auxiliar esser exprime le passivo.
illo es trovate (illo appare)
illo ha essite trovate (illo ha apparite)
illo esseva trovate (illo appareva)
illo habeva essite trovate (illo habeva apparite)
illo essera trovate (illo apparera)
illo habera essite trovate (illo habera apparite)
5.15 In multe tal casos le participio exprime un action o un evento; illo pote etiam exprimer un stato.
Le vitro es rumpite. (= le ruptura eveniva in le passato)
Es illa maritate? (= es illa un marita?)
Iste citate es situate apud un grande laco.
5.16 In loco del passivo on usa a vices un verbo reflexive.
Iste libros se vende multo. (= iste libros es multo vendite)
5.17 Le conditional es formate per adjunger le termination -ea post le infinitivo. Super le e de -ea es le accento.
io trovarea, vos viderea, illes audirea
5.18 Le conditional se usa post un supposition que es formulate con le passato e initiate con le conjunction si.
Si io esseva in su position, io non facerea isto.
Si tu habeva multe amicos, tu esserea ric.
Etiam le construction inverse es usate.
Nos haberea potite venir, si on solmente habeva invitate nos.
5.19 In tal casos le supposition frequentemente non se exprime.
Io esserea felice de adjuvar la. (con le pensata: si illa requirerea adjuta)
Ille deberea non comportar se de tal maniera. (e on pensa: si nostre conception de comportamento decente esseva respectate per ille).
5.20 Le conditional es associate con le idea de un evento o stato cuje realisation nos previde, expecta, desira o conjice. Proque iste realisation se trova in le futuro o foras de nostre campo de vista, illo es incerte, e in consequentia le uso del conditional se extende a varie casos ubi certitude non es o ancora non es presente.
Ille diceva que ille venirea.
Le traino partirea a tres horas.
(On dice que) Illes haberea perdite multe moneta.
Io non habeva expectate que illes agerea assi.
Volerea vos explicar me le difficultates?
Io multo appreciarea apprender vostre judicio.
5.21 Interlingua non ha un distincte forma pro un subjunctivo. In loco de isto on usa le presente del indicativo post le conjunction que.
On desira que ille veni. Que ille veni!
Que nos parti de hic!
Rarmente etiam, plus imperative:
Veni ille! Parti nos de hic!
5.22 Solmente del verbo esser on poterea assumer le existentia de un subjunctivo, que es identic con le imperativo (vide § 5.5).
Que on sia caute!
Ille interveniva a fin que iste falta sia impedite.
5.23 Le infinitivo es usate a vices como un substantivo.
De longe nos audiva le mugir del cascada.
Iste lamentar eterne me forte enoia.
Le venir e partir del visitantes.
Ille nocte illa soniava de esseres estranie.
Su travaliar es jocar.
5.24 Apud qualque formas del verbos esser il ha alteres que alicunos prefere usar in loco de formas regular. Istos es era (= esseva), sera (= essera), serea (= esserea) e son como forma plural de es.
Danese, norvegiano, svedese son linguas germanic; etiam gothico era un lingua de iste gruppo.
5.25 In verbos que es derivate con le suffixo -ar de altere parolas on pote conservar le accento de istos in le presente del conjugation. In general iste modo de accentuar concerne multe verbos cuje infinitivos se termina in -erar, -icar, -idar, -igar, -imar, -itar, -ular, -uplar (cf. § 1.14 e § 1.15)1.
examine, examinar, nos examina
regula, regular, vos regula
capite, decapitar, on decapita
libere, liberar, ille libera
judice, judicar, vos judica
lucide, elucidar, io elucida
proxime, approximar, tu approxima
defia, defiar, illes defia
compania, accompaniar, io accompania
analysis, analysar, ille analysa
domino, predominar, isto predomina
pacific, pacificar, on pacifica
Iste accentuation pote includer etiam verbos non derivate como per exemplo
| considerar, io considera | significar, isto significa |
| investigar, on investiga |
1 Isto non include ni le verbos acierar, camminar, desperar, fatigar, intrigar, manierar, maritar, pantomimar, profitar, sublimar, ni verbos terminante in ‑er como adherer, componer, comprimer, decider, interdicer, persuader, prevaler.
5.26 Synopsis del conjugation del verbos in Interlingua:
| infinitivo | amar | vider | audir |
| presente | ama | vide | audi |
| passato o imperfecto | amava | videva | audiva |
| futuro | amara | videra | audira |
| va amar | va vider | va audir | |
| conditional | amarea | viderea | audirea |
| participio presente | amante | vidente | audiente |
| participio passate | amate | vidite | audite |
| perfecto | ha amate | ha vidite | ha audite |
| plusquamperfecto | habeva amate | habeva vidite | habeva audite |
| perfecto futuro | habera amate | habera vidite | habera audite |
6. Adjectivos
edit6.1 Etiam le adjectivos non es declinate. Isto significa que il ha nulle distinctiones pro parolas feminin o masculin e pro le singular o le plural.
Iste nove casa es alte.
Ille alte casas es vetule.
Le allegre juvene femina es belle.
6.2 Adjectivos pote preceder e sequer substantivos. Un adjectivo precedente tende a indicar un proprietate essential del substantivo e un adjectivo sequente un qualitate del substantivo a distinguer de alteres o un qualitate occasional.
Le linguas national e le lingua international.
Commandar le immediate arrestation del assassinator.
Un arrestation immediate alarmarea le complices.
6.3 Adjectivos polysyllabe se trova usualmente post un substantivo; breve adjectivos como bon, belle, breve, mal, multe, grande, longe, parve normalmente lo precede. Le duo possibilitates pro le location de adjectivos non semper determina un differentia de signification. Le location es etiam influentiate per gustos personal.
6.4 Adjectivos se pote usar como substantivos; como tales illos prende le termination -(e)s del plural.
Es istos copias del original? — No, istos es alteres.
Nos passava septe dies de vacantia in Slovachia. Solmente le prime e le ultime il faceva pluvia.
Benque multe homines de etate median es plus experte in lor profession, on sovente prefere juvenes.
6.5 In multe tal casos — e isto es a observar como le practica normal — adjectivos se converte in ver substantivos con le terminationes -a o -o. Inter istos se trova omne adjectivos que se termina in -an, -ari, -ate, -c (-esc, -ic), -ide (non -oide), -ime, -in, -ite, -ive, -ori, -ose.
parve, un parvo; ric e povre, le riccos e le povros;
hypothecari, hypothecario; african, africanos;
characteristic, un characteristica; defensive, le defensiva;
un evento passate, un evento in le passato;
on lo ha inviate, le inviato de Francia;
un mixtura explosive, dynamite es un explosivo;
Ille semper sapeva gauder del bono e del bello.
6.6 Usate como substantivos varie altere adjectivos non altera lor terminationes; inter istos se trova breve e leve, commun, cruel e fidel, grande e verde, folle e molle, forte e triste, juvene e vetere, major e minor, plure, qual, tal. Le appendice C monstra un synopsis plus ample de iste adjectivos.
| le governamento central | un central electric |
| un casa mobile | le mobiles in le casa |
| le lingua anglese | io ha incontrate un anglese |
| le ministro presidente | le presidente del republica |
| iste conducta es tabu | rumper un tabu |
| un juvene homine | un vetulo e un juvene |
6.7 Le adjectivo functiona como un complemento predicative in le sequente phrases.
Allegre ille me reguardava.
Le puero natava nude in le rivo.
Ric illes partiva sed paupere ille retornava.
Mi amico se declarava preste a adjutar.
Petro vade sol a Paris. (nemo le accompania)
Petro vade solmente a Paris. (non a altere urbes)
In iste exemplos le adjectivos allegre, nude, ric, paupere, preste e sol concerne le subjectos ille, le puero, illes, mi amico e Petro.
6.8 Il ha etiam le casos in que le adjectivo refere al objecto.
Ille trovava difficile responder a mi question.
Io non estima alte su chance a succeder.
Trova le criminal e apporta le vive o morte!
Vide le jalne porta. Erico lo colora verde.
In iste phrases le adjectivos difficile, alte, vive e morte, verde concerne le objectos responder, su chance a succeder, le, lo.
Un inversion es etiam possibile:
Nos vole clarificar le valores que rende le vita bon e significante.
Le fertilitate del terra rende le existentia plus confortabile.
Il ha un differentia de signification in:
Ille colora verde le porta. (Le porta deveni verde)
Ille colora le porta verde. (Le porta es verde e illo obtene un altere color; cf. Ille colora verde le porta jalne = le jalne porta deveni verde)
7. Adverbios
edit7.1 Ab adjectivos es derivate adverbios con le suffixo -mente. Adjectivos que se termina in -c prende -amente.
facile — facilemente, natural — naturalmente
rapide — rapidemente, energic — energicamente
un exacte description — describer exactemente
le arrestation immediate — immediatemente arrestate
un reguardo timide — reguardante timidemente
Le puero vadeva lentemente al casa. Ille retornava voluntarimente.
Le situation es choccantemente dramatic.
7.2 Quando duo o plure adverbios seque le un le altere, il non es semper necessari repeter -mente,
Ille travalia rapide- e exactemente.
7.3 A vices on omitte pro motivos stilistic o altere le suffixo -mente del toto. Isto on face usualmente con bastante, forte, longe (distantia) e tarde.
Scribe breve e clar!
illa esseva elegante vestite.
ille reguarda triste ante se.
Non veni tarde, a fin que nos potera bastante discuter super le thema.
7.4 Il ha alicun adverbios que se deriva etiam con le termination -o. Istos es:
| a) | basse — basso | multe — multo | sol — solo |
| certe — certo | medie — medio | subite — subito | |
| expresse — expresso | pauc — pauco | tante — tanto | |
| juste — justo | preste — presto | tote — toto | |
| mesme — mesmo | quante — quanto | ||
| b) | le adverbios de numerales primo, secundo, tertio, quarto, quinto, etc. (vide § 8.9) | ||
| c) | adverbios de adjectivos que se termina in -issime, per exemplo bellissimo, fortissimo. | ||
Istos non exclude le uso de certemente, solmente, primemente, bellissimemente, etc.
7.5 In Interlingua adverbios es derivate solmente de adjectivos. Il ha etiam adverbios non-derivate o adverbios original.
ancora, como, etiam, forsan, hic, ibi, jam, non, quando, semper, e varie alteres.
7.6 Le adverbios plus e minus exerce un function special. Illos se usa con adjectivos e adverbios pro exprimer un grado plus, minus extense o extreme.
| alte, tanto alte como | (positivo) |
| plus alte que, minus alte que | (comparativo) |
| le plus alte de, le minus alte | (superlativo) |
Iste libro es minus interessante que illo (o: quam illo).
Isto es plus difficile que io habeva expectate.
Illo non es tanto facile como vos crede.
Que es le plus alte montania del mundo? o: Que es le montania le plus alte del mundo?
Nemo sape le qual es le plus basse. Prende le plus longe del duo!
Ibi on trova le plus belle flores.
Ecce mi plus fidel amico! o: Ecce mi amico le plus fidel!
Ille ha minus travaliate que vos.
Oslo es situate plus nord que Stockholm.
Hodie ille ha currite plus rapidemente que heri.
Iste puero saltava le plus longe de omnes.
In loco del particula que in le comparativo on pote usar etiam quam.
plus alte quam = plus alte que
7.7 Apud le comparativo e le superlativo del sequente adjectivos e adverbios il ha parolas synonyme.
| bon | melior = plus bon | optime = le melior = le plus bon |
| mal (adj.) | pejor = plus mal | pessime = le pejor = le plus mal |
| magne | major = plus magne | maxime = le major = le plus magne |
| parve | minor = plus parve | minime = le minor = le plus parve |
| ben | melio = plus ben | optimo = le melio = le plus ben |
| mal (adv.) | pejo = plus mal | pessimo = le pejo = le plus mal |
Plus e minus se pote reguardar como formas comparative de multo e pauc.
7.8 Interlingua conta plure constructiones adverbial, in multe casos formate de un preposition e un substantivo o un adjectivo.
a basso, al minus, a pena, de nocte, de nove, de plus, in parte, in van, iste vespere, cata die, per consequente
7.9 Un adverbio precede le adjectivo o un altere adverbio que illo concerne.
Iste libro es multo interessante.
Ille es incredibilemente stupide.
Isto es un obra vermente multo belle.
7.10 Si un adverbio refere a un singule verbo, un participio passate o un infinitivo (post un verbo auxiliar) illo pote trovar se ante o post isto.
Ille multo labora. Ille labora continuemente.
Ille clarmente explicava le problema. Ille lo explicava clarmente.
Illa forsan lo comprendeva. Illa lo ha ben comprendite.
Istos es le provisiones que illes urgentemente require.
On viola frequentemente le integritate del individuo.
On frequentemente signala le vaste varietate del racias canin.
Ille ha politemente respondite. illa ha respondite politemente.
Nos debe premeditar nostre actos meticulosemente
7.11 Breve adverbios (p.ex. ben, jam, multo, non) es usualmente locate ante le verbo, sed adverbios que indica un certe determinate tempore (p. ex. deman, heri, hodie) o loco (p.ex. hic, ibi, illac) se trova normalmente post le verbo.
Ille ben explicava le problema.
Io non crede lo que ille dice. Io non lo crede. Illa non le lo pardona.
Illa tu jam legite iste libro?
Nos va arrivar deman. Vide tu qui sta ibi?
7.12 Le position de alicun adverbios pote determinar le signification de un phrase.
Io non pote facer isto.
(Il es impossibile que io lo facera)
Io pote non facer isto.
(Il es possibile que io non lo facera)
Solmente Julio vole reparar le lampa.
(Alteros non lo vole reparar)
Julio vole solmente reparar le lampa.
(Ille non vole vender lo)
Julio vote reparar solmente le lampa
(Ille non vole reparar altere cosas)
7.13 Quando un adverbio concerne un integre phrase on lo pone al initio o, inter commas, intra isto.
Vermente, ille me diffide.
Illes escappava, felicemente, ante que le incendio erumpeva.
Deviationes del 'regulas' in iste paragraphos es justificabile per desiros de gusto o de emphase.
8. Numerales
edit8.1 Numerales cardinal
| 1 | un | 11 | undece* | dece-un | 21 | vinti-un |
| 2 | duo | 12 | duodece* | dece-duo | 22 | vinti-duo |
| 3 | tres | 13 | tredece* | dece-tres | 30 | trenta |
| 4 | quatro | 14 | quattuordece* | dece-quatro | 40 | quaranta |
| 5 | cinque | 15 | quindece* | dece-cinque | 50 | cinquanta |
| 6 | sex | 16 | sedece* | dece-sex | 60 | sexanta |
| 7 | septe | 17 | septendece | dece-septe* | 70 | septanta |
| 8 | octo | 18 | octodece | dece-octo* | 80 | octanta |
| 9 | novem | 19 | novendece | dece-novem* | 90 | novanta |
| 10 | dece | 20 | vinti/viginti | 100 | cento | |
| 1.000 | mille |
*conforme al linguas romance.
Il ha duo series alternative pro 11... 19: Preferibile es non usar numerales de ambe series in le mesme texto.
Si vos lo prefere: vinti e un, vinti e duo, etc.
8.2 Numerales ordinal on pote le plus simplemente formar con le suffixo -esime al maniera del italiano, del francese e de altere linguas, per exemplo: octesime, sedecesime, dece-novesime, sexantesime, centesime, duocentesime, tres centos sexanta-unesime.
Generalmente on vide in textos de Interlingua numerales ordinal formate con le sequente basic numerales ordinal.
| 1me | prime | 5te | quinte | 9ne | none |
| 2de | secunde | 6te | sexte | 10me | decime |
| 3tie | tertie | 7me | septime | 11me | dece-prime |
| 4te | quarte | 8ve | octave | 12me | dece-secunde |
Alora on usa per exemplo dece-quinte, vinti-tertie, sexanta-octave. Plus international es usar le basic numerales ordinal con le serie pro le decenas: decime, vigesime, trigesime, quadragesime, quinquagesime, sexagesime, septuagesime, octogesime, nonagesime e in compositiones per exemplo vigesimoprime (= vinti-unesime), trigesimoquinte (= trenta-cinquesime).
Ordinales super 10 es pauco usate. In general on prefere usar le cardinales.
8.3 Ab le numerales del previe paragrapho se ha generate un multitude de derivationes, per exemplo: primari, primate, primatia, primitia, primogenite, primordial, secunda, secundari, tertia, tertiari, quadragenari, quadragesima, quadruple, quarta, quartetto, quinquagenari, quinquagesima, quinta, quintetto, quintuple, sexagenari, sexagesima, sexagesimal, sexta, sextetto, sextuple, sextetto, septuagenari, septuagesima, septuple, octava, octetto, octogenari, octuple, nonagenari, nonuple, vigesimal, centesimal.
8.4 Fractiones:
| 1/2 | un medietate |
| 1/3 | un tertie parte o un tertio |
| 1/4 | un quarte parte o un quarto |
| 2/5 | duo quinte partes o duo quintos |
| 13/20 | tredece vintesime partes o tredece vintesimos |
8.5 Potentias de mille e million con proprie nomines.
| million | = mille vices mille | = mille al secunde potentia |
| milliardo | = mille milliones | = mille al tertie potentia |
| billion | = million milliones | = million al secunde potentia |
| trillion | = million billiones | = million al tertie potentia |
| quadrillion | = million trilliones | = million al quarte potentia |
| quintillion | = million quadrilliones | = million al quinte potentia |
Del mesme modo sextillion, septillion, octillion, nonillion.
8.6 In interlingua es usate puncto pro marcar triplettos de cifras in grande numeros.
8.765.432.019 octo milliardos septe centos sexanta-cinque milliones quatro centos trenta-duo milles e dece-novem
Le comma es usate como le signo decimal,
17,34 dece-septe puncto tres quatro o septendece comma trenta-quatro
8.7 Exemplos:
Nos es septe.
Un libro de septe centos paginas.
Quatro milles bicyclos per anno.
Sex litros de lacte.
Un nave de octo milles cinque centos tonnas.
Duo milliones quatro centos milles francos.
Cento duodece es quatro per cento de duo milles octocentos.
In un matrice bidimensional de cinquanta series in octanta columnas le elemento (8,40) es le sex centesime elemento secundo le series e le mille novem centos cinquanta-octesime secundo le columnas.
Post le substantivos million e milliardo, etc. seque le preposition de ante le objecto mesurate.
Novem milliones de habitantes
Duo milliardos de annos lumine
8.8 Un pauco de arithmetica.
| 12 + 4,8 = 16,8 | duodece plus quatro comma octo es sedece comma octo |
| 52 - 18 = 34 | cinquanta-duo minus dece-octo es trenta quatro |
| 14 x 17 = 238 | quattuordece vices septendece es duo centos trenta-octo |
| 21 / 7 = 3 | vinti-un dividite per septe es tres |
| 122 = 9 x 24 | duodece in quadrato es novem vices duo al quarte potentia |
| √2 = 1,41... | le radice (quadrate) de duo es un comma quatro un... |
8.9 Ab numerales ordinal se deriva adverbios.
primo (1mo), secundo (2do), tertio (3tio), quarto (4to), etc.
Etiam primemente, secundemente, etc. es usabile.
Le rasorio que io te ha prestate, reveniva defecte. — Amico, tu multo erra. Primo, io lo ha retornate in bon stato; secundo, illo esseva jam defecte quando io lo recipeva, e tertio, tu non del toto me ha prestate un rasorio.
8.10 Le uso de ordinales non es ligate a stricte regulas. On pote dicer capitulo duo o le secunde capitulo, Carolo Quinte o Carolo Cinque, Ludovico Decimotertie (o Ludovico Dece-tertie) o Ludovico Tredece. Apud nomines de imperatores, reges, etc. on semper usa prime: Elisabeth Prime de Anglaterra.
8.11 In datas le die es indicate con un numero cardinal, excepte le prime die del mense.
Hodie es le prime de junio. Heri esseva le 31 de maio.
Que die del mense es hodie? Hodie es le cinque.
Qual die del mense nos ha? Quante nos ha hodie? Nos ha le prime.
8.12 Le hora del die on pote indicar secundo iste modello.
Que hora (il) es? A que hora ille venira?
Il es un (hora). A un hora.
Il es duo (horas). A duo horas.
Il es duo (horas) e cinque (minutas). Il es duo (horas) e (un) quarto.
Il es duo (horas) e vinti-cinque.
Il es duo (horas) e (un) medie.
Il es tres (horas) minus vinti-sex o duo (horas) trenta-quatro.
Il es tres (horas) minus sex o duo (horas) cinquanta-quatro.
9. Le suffixos
edit9.1 Il es obvie que il ha un relation inter le sequente vocabulos: numerabile, numeral, numerario, numeration, numerator, numeric, numerose, numerositate. In omne iste parolas nos vide le radice numer- ligate a un suffixo.
| in: | le suffixo: | como in: |
| numerabile | -abile | contabile, remarcabile |
| numeral | -al | central, national |
| numerario | -ario | bibliothecario, vocabulario |
| numeration | -ation | delegation, publication |
| numerator | -ator | amator, conservator |
| numeric | -ic | dramatic, gigantic |
| numerose | -ose | miraculose, nervose |
| numerositate | -itate | capacitate, nationalitate |
Isto servi pro demonstrar que il ha in Interlingua corro in altere linguas un multitude de vocabulos que esseva derivate ab alteres per le medio de suffixos (e etiam de prefixos). Le internationalitate justifica un enumeration del suffixos principal con un breve definition de lor significationes, lo que hic infra seque.
9.2 Suffixos in Interlingua
adj. = adjectivo, adv. = adverbio, num. = numeral, pers. = persona, subst. = substantivo, < = formate de.
| -ada | subst. < verbo: action continuate o prolongate. | ||
| subst. < subst.: un serie o un producto. | |||
| blocar : blocada, mascarar : mascarada, | |||
| rider : risada, balustro : balustrada, colonna : colonnada, limon : limonada | |||
| -age | subst. < verbo: un action o processo. | ||
| subst. < subst.: un collection. | |||
| arbitrar : arbitrage, atterrar : atterrage, maritar : maritage, massar : massage, | |||
| folio : foliage, tonna : tonnage | |||
| -al | adj. < subst.: characteristic de..., pertinente a..., etc. | ||
| commercio : commercial, essentia : essential, genio : genial, horizonte : horizontal | |||
| In alicun casos le termination es -ial o -ual, | |||
| equator : equatorial, parte: partial, | |||
| grado : gradual, mense : mensual | |||
| -alia | subst. < subst.: collection sine valor. | ||
| ferro : ferralia, papiro: papiralia | |||
| -an | adj. < subst.: pertinente a..., native de..., originante de... | ||
| -ano | subst. < subst.: habitante, nativo de..., adherente de... | ||
| Africa: african, africano; Corea : corean, coreano; Venetia : venetian, venetiano; republica : republican | |||
| In alicun casos le suffixos es -ian e -iano. | |||
| Brasil: brasilian, brasiliano; Christo : christian, christiano | |||
| Le termination -o a nomines de populos denota etiam linguas. | |||
| Traducer ab le germano in bulgaro (adjectivos german e bulgare) | |||
| -ar, -ari | adj. < subst.: pertinente a... | ||
| familia: familiari, ferrovia : ferroviari, legenda : legendari, populo : popular, stella : interstellar, nucleo : nuclear | |||
| -ar | verbo < adj./subst.: facer..., render... | ||
| complete: completar, nette : nettar, secur : assecurar, catena : catenar, rima : rimar, stimulo : stimular | |||
| -ario | pers. < subst. o adj.: persona concernite con o characterisate per... | ||
| adverse : adversario, function : functionario, voluntate : voluntario | |||
| subst. < subst.: collection consistente de o characterisate per... | |||
| die: diario, planeta : planetario, vocabulo : vocabulario | |||
| -astre | adj. < adj.: de color similar a... | ||
| blanc : blancastre, verde : verdastre, oliva : olivastre | |||
| -astro | pers. < pers.: persona qui face su occupation de maniera mal. | ||
| medico : medicastro, poeta : poetastro | |||
| pers < pers: relativo per maritage. Feminino: -astra. | |||
| fratre : fratrastro, matre : matrastra | |||
| -ata | subst. < subst.: contento o quanto comprendite in... | ||
| corbe : corbata, mano : manata, nocte : noctata | |||
| -ato (1) | subst. < pers.: officio, dignitate | ||
| commissario : commissariato, consule : consulato, conte : contato, episcopo : episcopato, protector: protectorato | |||
| -ato (2) | subst. < subst.: substantia chimic. | ||
| aceto : acetato, nitro : nitrato, phosphoro : phosphato, sulfure : sulfato | |||
| -atura | subst. < subst.: structura collective, principalmente in le corpore human. | ||
| capillo: capillatura, musculo : musculatura, littera : litteratura, judice : judicatura | |||
| (vide etiam -ura (2)) | |||
| -bile | adj. < verbo: que es apte o digne pro es ser facite. Iste suffixo es usate in le forma -abile post le radices de verbos in -ar e in le forma -ibile post le radices de verbos in -er o -ir (accento abile, ibile), In plure casos de verbos in -er le suffixo ‑ibile seque post un forma special del verbo quando ille forma se termina in pt, s, st, x (vide le capitulo 10). | ||
| acceptar : acceptabile, portar : portabile, respectar: respectabile, disponer : disponibile, creder : incredibile, audir : audibile, admitter : admissibile, flecter : flexibile, perciper : perceptibile, sentir : sensibile | |||
| -ena | subst. < num.: gruppo de (circa)... cosas o personas. | ||
| duodece : duodecena, vinti : vintena | |||
| -eria | subst. < subst./verbo: loco ubi on face, tene o vende... | ||
| lavanda: lavanderia, libro : libreria, raffinar : raffineria | |||
| subst. < subst.: arte, manufactura, negotio, practica de labor, etiam producto de tal labor. | |||
| argento : argenteria, dentista : dentisteria, pirata : pirateria | |||
| subst. < adj./pers.: comportamento, maniera de conducer se. | |||
| brusc : bruscheria, carnerada : cameraderia, coquette : coquetteria | |||
| -ero | pers. < subst.: qui travalia con o negotia in... Le forma feminin es -era. | ||
| banca: banchero, cassa : cassero, jardin : jardinero, libro : librero, obra : obrero, policia : policiero | |||
| -esc | adj. < subst.: similar a ..., al modo de... | ||
| carneval : carnevalesc, pictor : pictoresc, Rembrandt : rembrandtesc | |||
| -ese | adj. < subst.: pertinente a, native de; | ||
| subst. < subst.: substantivo: 1. habitante de..., nativo de...; 2. lingua de... | |||
| Albania: albanese, Japon : japonese, Milano: milanese | |||
| -esime | adj. < num.: numeral ordinal. | ||
| octo : octesime, dece-novem : dece-novesime, infinite : infinitesime | |||
| -esimo | subst. < num.: fraction. | ||
| un novesimo es un novesime parte | |||
| -essa (1) | subst. < adj.: stato o qualitate de esser... | ||
| allegre : allegressa, gentil: gentilessa, pur : puressa | |||
| -essa (2) | pers. < pers.: forma feminin de nomines de dignitarios, etc. | ||
| conte : contessa, prestre : prestressa, poeta: poetessa | |||
| -eto | subst. < subst.: loco ubi se cultiva un specie de arbores, arbustos. | ||
| pino : pineto, arbore : arboreto, salice : saliceto | |||
| -etta | subst. < subst.: cosa parve o minoro | ||
| -etto camera : cameretta, furca : furchetta, gallina: gallinetta, nave: navetta, pacco : pacchetto | |||
| In general -etta se usa post le radice de parolas in -a e -etto post le radice de parolas in -o. | |||
| -ette | adj. < adj.: in grado minor. | ||
| belle : bellette, clar : clarette | |||
| -ia A. | con le accento super le syllaba precedente. | ||
| subst. < adj., principalmente illos in -nte: qualitate o stato de... Le combination -ntia coincide con le postverbal suffixo substantive. (Vide -ntia) | |||
| forte : fortia, modeste: modestia, dependente : dependentia, importante : importantia, patiente : patientia | |||
| subst. < adj.: pais, provincia o region de... | |||
| german : Germania, croate : Croatia | |||
| -ia B. | con le accento -ia | ||
| subst. < adj.: qualitate o stato de... ; frequentemente in terminos technic o scientific. | |||
| cortese : cortesia, malade : maladia, monotone : monotonia, orthodoxe : orthodoxia | |||
| subst. < subst./pers: arte, scientia, practica, profession de... | |||
| astronomo : astronomia, technologo : technologia, telegrapho : telegraphia | |||
| subst. < subst./pers.: conducta, qualitate, rango o stato de..., (region de) jurisdiction de un... | |||
| maestro: maestria, tutor: tutoria, tyranno : tyrannia | |||
| subst. < subst./pers: como un combination de -ero e -ia. | |||
| panetero: paneteria, librero: libreria | |||
| -ic | adj. < subst.: pertinente a..., characterisate per... | ||
| academia : academic, anatomia : anatomic, alcohol: alcoholic, base : basic, biographia : biographic, chimia : chimic, harmonia : harmonic, hygiene : hygienic | |||
| In multe casos iste suffixo es adjungite in le forma -tic, e sine, o con elision de un s o x final. | |||
| analysis : analytic, chaos : chaotic, ellipse : elliptic, heresia : heretic, neurosis : neurotic, syntaxis : syntactic, diagnosis : diagnostic | |||
| In le derivation de un serie de vocabulos in -ma e de alicun alteres le suffixo -ic o -tic seque sine omission del vocal final. | |||
| asthma : asthmatic, drama: dramatic, aqua : aquatic, Asia : asiatic, prosa : prosaic | |||
| Confronta etiam: | |||
| domo : domestic, ecclesia : ecclesiastic, schola : scholastic | |||
| -ica | subst. < subst.: scientia, technica, arte de... | ||
| athleta : athletica, linguista : linguistica, musa : musica | |||
| Confronta etiam: | |||
| botanica, chronica, critica, esthetica, grammatica, logica, politica, tactica, technica | |||
| -ico | pers. < subst.: persona qui es capabile in le arte, scientia o technica de... | ||
| historia : historico, clero, clerico, satira : satirico | |||
| pers. < subst.: persona suffriente de un maladia. | |||
| asthma: asthmatico, diabete : diabetico, epilepsia : epileptico, paralysis : paralytico | |||
| Confronta etiam: | |||
| comico, critico, fanatico, graphico, mechanico, medico, romantico, statistico | |||
| Le observationes super le formas extraregular del suffixo -ic es valide etiam in re le suffixos -ica e -ico como se demonstra in le exemplos sequente. | |||
| axioma: axiomatica, dogma : dogmatica, genesis : genetica, phrenesia : phrenetico, rheuma : rheumatico, (scepsis) : sceptico | |||
| -ifere | adj. < subst.: que contine o produce... | ||
| carbon : carbonifere, fructo : fructifere, prole : prolifere | |||
| -ifero | subst. < subst.: medio que produce o causa... | ||
| calor: calorifero, flamma : flammifero, somno : somnifero | |||
| -ific | adj. < subst.: que face... | ||
| magne : magnific, pace : pacific, scientia : scientific | |||
| -ificar | verbo < adj./subst.: facer..., render... | ||
| juste : justificar, pace : pacificar, petra : petrificar, simple : simplificar | |||
| -il | subst. < subst.: loco de reposo pro animales. | ||
| can : canil, tauro : tauril | |||
| -in | adj. <subst.: pertinente a..., native de... | ||
| Alexandro : alexandrin, can : canin, mar : marin | |||
| -ina | subst. < subst.: substantia facite de... o characterisate de... | ||
| caffe : caffeina, Nicot : nicotina | |||
| -ino | subst. < subst.: habitante o nativo de... | ||
| Alger : algerino, Levante : levantino | |||
| -ion | subst. < verbo: action o resultato de... Le suffixo ha le forma -ation pro verbos in -ar, e -ition pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| considerar : consideration, installar : installation, definir : definition, ager : action, expander : expansion | |||
| -ir | verbo < adj./subst.: facer..., render... | ||
| blanc : blanchir, belle : imbellir, servo : servir, veste : vestir | |||
| -isar | verbo < adj./ subst.: facer..., provider de..., tractar secundo... | ||
| civil: civilisar, moderne : modernisar, real : realisar, canal : canalisar, organo : organisar, Pasteur : pasteurisar | |||
| -ismo | subst. < adj./subst.: doctrina, conducta, practica de... | ||
| national : nationalismo, nude : nudismo, tour : tourismo | |||
| alicun tracto que es characteristic de un certe populo, lingua o conducta. | |||
| hispan : hispanismo, idiota : idiotismo | |||
| -issime | adj. < adj.: in grado extreme. | ||
| alte : altissime, reverende : reverendissime | |||
| -issimo | adv. < adj./adv.: in modo extreme. | ||
| belle : bellissimo, ben : benissimo | |||
| -ista | pers. < adj./subst.: adherente de..., alicuno qui se occupa de... | ||
| alpin : alpinista, arte : artista, flauta : flautista, impression : impressionista, nude : nudista, social : socialista | |||
| adj. < adj./subst.: parolas in -ista usate como adjectivos, | |||
| ideal : idealista, national : nationalista | |||
| -ita | pers. < subst.: habitante o nativo de... | ||
| Neapole : neapolita, Israel : israelita, Yemen : yemenita | |||
| pers < subst.: membro, partisano o adherente de ... | |||
| Jesus : jesuita, Johannes : johannita | |||
| -itate | subst. < adj.: qualitate, stato de esser ... | ||
| active : activitate, celebre : celebritate, neutral : neutralitate | |||
| Le vocal i se omitte in alicun casos o se cambia in e post radices que se termina in i. | |||
| libere : libertate, varie : varietate | |||
| -itis | subst. < subst.: maladias, affectiones/maladias inflammatori de certe organos corporee. | ||
| broncho : bronchitis, hepate : hepatitis | |||
| -itude | subst. < adj.: qualitate, stato de esser... Principalmente post alicun adjectivos que se termina in -te. | ||
| apte : aptitude, longe : longitude, multe : multitude | |||
| -ive | adj. < verbo: habente le tendentia a... o le function de... Le suffixo ha le forma -ative pro verbos in -ar, e -itive pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| demonstrar : demonstrative, affirmar : affirmative, definir : definitive, attraher : attractive, excluder : exclusive | |||
| -mente | adv. < adj.: le maniera normal de formar adverbios. | ||
| actual : actualmente, secunde : secundemente | |||
| -mento | subst. < verbo: action de..., resultato del action de... Le suffixo ha le forma -amento pro verbos in -ar, e -imento pro verbos in -er o -ir. | ||
| abonar : abonamento, regular : regulamento, mover : movimento, departir : departimento | |||
| -ntia | subst. < verbo: qualitate o stato de esser... -nte. Le suffixo se presenta in le sequente formas: -antia pro verbos in -ar, -entia pro verbos in -er, -ientia pro verbos in -ir (cf. § 5.10). | ||
| tolerar : tolerantia, concordar : concordantia, differer : differentia, experir : experientia | |||
| -oide | adv. < subst.: similar a..., in le forma de... | ||
| ellipse : ellipsoide, negro : negroide, typho : typhoide | |||
| subst. < subst.: cosa similar a ... o formate como ... | |||
| cyclo : cycloide, sinus : sinusoide, sphera : spheroide | |||
| -or | pers./cosa < verbo: persona qui o utensile que face... Le suffixo ha le forma -ator pro verbos in -ar, e -itor pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| excavar: excavator, expedir : expeditor, competer : competitor, comprimer : compressor, rediger : redactor | |||
| -ori | adj. < verbo: pertinente a..., serviente pro. Le suffixo ha le forma -atori pro verbos in -ar, e -itori pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| obligar : obligatori, preparar : preparatori, transir : transitori | |||
| -oria | subst. < verbo: instrumento pro facer... | ||
| mangiar : mangiatoria, frir : fritoria | |||
| -orio | subst. < verbo: loco ubi on face... o utensile per le qual on face... Le suffixo ha le forma -atorio pro verbos in -ar, e -itorio pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| observar : observatorio, dormir : dormitorio, scriber : scriptorio | |||
| -ose | adj. < subst.: continente..., ric de..., characterisate per... | ||
| ferro : ferrose, gloria : gloriose, melodia : melodiose, tuberculo : tuberculose, avantage : avantagiose, pretention : pretentiose | |||
| Le suffixo se contrahe con -ion in -iose. In alicun casos illo es ‑uose: | |||
| luxo : luxuose, tumulto : tumultuose | |||
| -osis | subst. < subst.: abnormal stato physic, stato o processo causate per... o characterisate per... | ||
| cyano : cyanosis, furunculo : furunculosis, silice : silicosis, tuberculo : tuberculosis | |||
| -otic | adj. < subst.: pertinente a... osis. | ||
| neurosis : neurotic, sclerosis : sclerotic | |||
| -rice | pers. < verbo: persona feminin qui face... Le suffixo ha le forma -atrice pro verbos in -ar, e -itrice pro verbos in -ir e alicun verbos in -ero | ||
| cantar : cantatrice, dansar : dansatrice, diriger : directrice, vender : venditrice | |||
| Le suffixo -rice (le forma feminin de -or) es ligate solmente al radices special que se termina in -t. | |||
| -ura (1) | subst. < verbo: action o resultato de... Le suffixo ha le forma -atura pro verbos in -ar, e -itura pro verbos in -ir e alicun verbos in -er. | ||
| crear : creatura, dictar : dictatura, scriber : scriptura | |||
| -ura (2) | subst. < pers: stato, rango, dignitate de..., collectivo professional. | ||
| advocato : advocatura, magistrato : magistratura, prefecto : prefectura (cf. -atura) | |||
| -ute | adj. < subst.: habente in un grado major. | ||
| membro : membrute, villo : villute | |||
Nota: Contraction de suffixos consecutive occurre in le sequente casos.
| -ation + -ose = -atiose | ostentatiose |
| -ition + -ose = -itiose | ambitiose, superstitiose |
| -ion + -ose = -iose | contentiose, pretentiose, factiose |
| -itate + -ar = -itar | facilitar, felicitar, habilitar |
| -itate + -ari = -itari | autoritari, sanitari, universitari |
| -itate + -ario = -itario | dignitario, unitario |
10. Verbos con un secunde radice
edit10.1 Le suffixos -ion, -ive, -or, -ori, -orio, -rice e -ura forma derivationes de verbos. Illos es adjungite non al radice del verbos sed a un radice special. Iste secunde radice on obtene in le casos de verbos in -ar e in -ir normalmente per alterar r in t, per exemplo:
amar > amat-, crear > creat-, prolongar > prolongat-, dormir > dormit-, investir > investit-, partir > partit-.
Derivationes de iste verbos son amator, prolongation, dormitorio, investitura, creation, creative, creator, creatura, partition, partitive, partitor, partitura.
10.2 Simile derivationes de verbos in -er se face minus simplemente e in modos diverse. Alicunes on pote reguardar como si illos se terminarea in -ir; lor secunde radice ha le termination -it.
Exemplos: adder, biber, creder, eder, -hiber, -parer, render.
Derivationes: addition, bibitura, creditor, edition, prohibitori, intuitive, comparition, premonitori, petition, vendita. Le forma ‑hiber hic representa exhiber, inhiber, prohiber, etc. e -parer: apparer, comparer, disparer.
10.3 Le verbos in -er con un secunde radice se divide in duo gruppos.
Le prime gruppo consiste de verbos cuje radice secunde se termina in ‑t- (-ct-, -lt-, -nt-, -pt-, -rt-, -ut- ). Per exemplo:
ager: act- > active, action, actor,
reager: react- > reaction, reactionari;
rediger: redact- > redaction, redactor;
facer: fact- > factor, factura.
Le altere gruppo comprende verbos cuje radice secunde se termina in ‑s- o -ss-, per exemplo:
adherer: adhes- > adhesion, adhesive;
currer: curs- > cursive, curso, cursor;
exprimer: express- > expresse, expression, expressive;
posseder: possess- > possession, possessive, possessor;
vider: vis- > visibile, vision, visual.
10.4 In le sequente paragraphos son presentate gruppos de verbos simple o primari que ha un secunde radice irregular, sed quando illos de, per exemplo, cocer, fliger e ceder es coct-, flect- e cess-, isto significa que le secunde radices de decocer, confliger e acceder es decoct-, conflicte access-. Mentiones como -cluder, -jicer, -stituer significa que istos non ocurre como autonome verbos in Interlingua sed solmente in le forma con prefixos, per exemplo concluder, excluder, injicer, projicer, restituer, substituer.
10.5 In le majoritate del verbos in -er le secunde radice se ha reducite a un forma 'irregular', in le qual le e final ha disparite, dum in alicunes eveniva un mutation del vocal in le radice. P.ex.:
| dicer: dict- | arguer: argut- | -stituer: -stitut- |
| facer: fact- | minuer: minut- | solver: solut- |
10.6 In un altere gruppo le consonante(s) final del radice se ha assimilate a -c in plus; assi omne lor secunde radices se termina in -ct. P.ex.:
| ager: act- | funger: funct- | fluer: fluct- |
| leger: lect- | finger: fict- | struer: struct- |
10.7 Un mutation del consomnte(s) final del radice a -pt- eveniva in p.ex.:
| scriber: script- | emer: empt- | rumper: rupt- |
10.8 Le termination -sc- del radice deveniva -t- in p.ex.:
| cognoscer: cognit- | crescer: cret- | pascer: past- |
10.9 Il ha etiam un gruppo in que le termination -d- o -nd- del radice se cambiava a -s- o -ss-. P. ex.:
| cader: cas- | vider: vis- | finder: fiss- |
| -cluder: -clus- | expander: expans- | foder: fuss- |
| -ploder: -plos- | funder: fus- | seder: sess- |
10.10 Le mutation a -s- del previe paragrapho nos vide etiam in p.ex.
| merger: mers- | peller: puls- | currer: curs- |
| mulger: muls- | -herer: hes- | verter: vers- |
10.11 Qualque diverse verbos in que nos plus o minus retrova tractos indicate in previe paragraphos es:
| cerner: cret- | indulger: indult- | poner: posit-/post- |
| figer: fix- | mover: mot- | torquer: tors-/tort- |
10.12 Del verbos hic supra mentionate multes — e illos con un lineetta precedente exclusivemente — existe etiam con prefixos (cf. § 10.1), per exemplo, -herer in adherer, coherer, inherer e solver in absolver, dissolver, resolver. Plure prefixos se assimila al consonante initial del verbo, lo que es indicate in parentheses in le sequente lista del prefixos concernite.
ad- (abb-, acc-, aff-, agg-, all-, ann-, app-, acq-, arr-, ass-/as-, att-)
ante-
circum-
con- / com- (co-, comb-, cogn-, coll-, comm-, comp-, corr-)
contra-
dis- (diff-, di-, dil-, dim-, dir-, diss-/dis-, div-)
e-
ex- (eff-, el-, em-, en-, er-, ev-)
extra-
in- (imb-, ign-, ill-, imm-, imp-, irr-)
inter-
intro-
per-
pre-
pro-
re-
retro-
se-
sub- (succ-, suff-, sugg-, summ-, supp-/sup-, surr-)
super-
trans-
ultra-
e alteres.
Per exemplo, le prefixo con se retro va in conducer, contribuer, confliger, e in coherer, compinger, cognoscer, collider, committer, compatir, corroder.
10.13 Del radices secunde se deriva etiam multe substantivos per le adjunction de -a o -o, e multe adjectivos per adjunger -e. Exemplos es:
| cantata < cantar | interprisa < interprender |
| desperate < desperar | pensata < pensar |
| moderate < moderar | perdita < perder |
| credito < creder | composite < componer |
| vendita < vender | resultato < resultar |
| polite < polir | venita < venir |
| evento < evenir | corrupte < corrumper |
| conecta < colliger | progresso < progreder |
| docte < docer | cursa < currer |
| extense < extender | recepta < reciper |
| tracto < traher | mixte < miscer |
Adjectivos in -ate e -ite generalmente coincide con le participios perfecte de verbos in -ar e -ir. (Sed alicunes es derivationes directe de substantivos, p. ex. alate < ala, cocleate < coclea, musculate < musculo).
10.14 Radices secunde irregular in majoritate veni de verbos in -er.
Exemplos de alteres: secar: sect-, aperir: apert-, coperir: copert-, morir: mort-, sentir: sens-.
Appendice A: Vocabulos que non es accentuate secundo le norma general
edit1) Ultra illos mentionate in le paragraphos 1.14, 1.15, 1.16 etiam altere vocabulos es accentuate super le antepenultime vocal. Ecce un parve selection le plus frequentes.
| acrobata | cubito | habito | organo |
| adultera | cupola | hepate | orphano |
| adultero | cymbalo | hopite | pagina |
| alacre | dactylo | humero | palpebra |
| alicubi | debite | idolo | perdita |
| alique | descendita | igitur | periodo |
| amita | despota | impeto | phenomeno |
| anate | diabolo | implicite | preterito |
| ancora | digito | indigena | prodige |
| anecdota | domino | integre | puera |
| angelo | dubita | integra | puero |
| apostolo | ecstasis | interim | pulpito |
| aquila | emphase | interprete | remora |
| arbitro | episcopo | itero | requiem |
| archipelago | epistola | lamina | reverbero |
| asino | epocha | limite | sabbato |
| atavo | evangelo | littera | saccharo |
| atomo | exito | lugubre | satellite |
| aureola | exodo | machina | satira |
| automate | extero | mascara | scandalo |
| bibita | fascino | merito | sibilo |
| butyro | femina | methodo | skeleto |
| camera | fortuite | monacha | solite |
| capite | fremito | monacho | spirito |
| cathedra | funebre | multiple | stomacho |
| celebre | gemino | numero | strepito |
| celibe | gemito | oceano | subito |
| cognite | gratuite | opera | syllaba |
| conjuge | gurgite | orbita | symbolo |
| tacite | tonitro | vendita | visita |
| tenebras | transito | vertebra | vomito |
| termino | utero | vespera |
Vocabulos componite con -cipite, -licite, -posite, -merite, como per exemplo bicipite, illicite, composite.
Le lista mentiona qualque formas masculin apud femininos; per exemplo adultera e adultero, puera e puero. Isto se extende etiam a asina, diabola, orphana, etc.
2) Vocabulos con le terminationes -ea, -ee, -eo.
| armea | moschea | corypheo | peritoneo |
| assemblea | panacea | empleo | phariseo |
| chorea | theodicea | epicureo | saccheo |
| diarrhea | trachea | jubileo | semideo |
| gallea | trenchea | lyceo | torneo |
| gelea | vallea | maneo | tropheo |
| idea | adeo | mausoleo | volteo |
| livrea | apogeo | museo | |
| marea | cameo | perigeo |
Le nomines Egeo, europeo, judeo, hebreo, Pyreneos e lor derivationes egee, europee, judee, pyrenee, etc.
3) Altere vocabulos con le accentuation super i in -ia.
| abbatia | batteria | defia | garantia |
| acieria | bizarria | diplomatia | gluttonia |
| agonia | burgesia | elegia | graphia |
| algesia | caloria | embolia | harmonia |
| allegoria | capitania | energia | hegemonia |
| amnestia | cappellania | epidemia | heresia |
| anomalia | categoria | factoria | idiotia |
| artilleria | coardia | follia | infanteria |
| avaria | compania | galeria | ironia |
| bastardia | cortesia | galliardia | jelosia |
| litania | parodia | senioria | tutoria |
| maestria | poesia | simonia | usuria |
| magia | policia | sodomia | ventriloquia |
| majoria | prelatia | strategia | villania |
| maladia | primatia | suprematia | zelosia |
| mania | sacristia | taxidermia | melodia |
Le sequente vocabulos es accentuate super le penultime vocal.
| apud | preter | argon | condor |
| forsan | semper | ion | nickel |
| insimul | super | micron | benzoe |
| nihil | extrinsec | natron | cacao |
| tamen | intrinsec | neon | canoa |
| character | equivoc | plancton | convio |
| crater | multivoc | bismuth | invio |
| geyser | univoc | borax | heroe |
| inter | reciproc | cobalt | mediedie |
Vocabulos componite con -zoon como protozoon e spermatozoon.
Appendice B: Vocabulos que contine litteras con un pronunciation special
edit1) ch [š] - approche, attachar, brecha, brochar, cartucha, chacal, chaco, chal, chalupa, charlatan, charme, charpa, chassa, chef choc, chocolate, cochi, cochinilia, detachar, ducha, flecha, galocha, hacha, lancha, marcha, marechal, percha, reproche, torcha, trenchar, trenchea, trencho.
(Checoslovachia [tšekoslovakiaj])
2) g [zh] - gage, girafa, orange, rage, regime, sage, sergente. Le littera g es pronunciate [g] in derivationes como naufrage, anthropophage, rhizophage, multivage, noctivage, e in le parola vage, sed in altere parolas con le termination -age como [zh], per exemplo: avantage, barrage, corage, garage, passage, viage, salvage.
3) gi [zh] - agio, forgia, frangia, legier, logia, mangiar, plagia, rangiar, vengiar, e in derivationes de parolas sub 2), per exemplo: coragiose, viagiator, orangiada, sagio, ingagiar.
4) gui [gi] - guillotina, guirlanda, guitarra.
5) que [ke], qui [ki] - coquette, etiquette, maquerello, qualque, mosquito.
[kw] o [k] in que, qui e parolas como benque, perque, proque, ubique.
6) z e zz [ts] - influenza, pizzicato, quarz, razzia, scherzo, schizzo, stanza, zeppelin.
[dz] in intermezzo, mezzosoprano, muezzin.
Etiam in derivationes del vocabulos mentionate in supra le pronunciation indicate se mantene, per exemplo: approchar, duchar, flechar, hachetta, irreprochabile, lanchero, trenchamento, passagero, sagessa, salvageria, quicunque, quarzose, schizzar.
Si on observa le pronunciation normal de g como un molle k [g], isto vale etiam in per exemplo allergia, energia, psychologia, pedagogia, chirurgia (iste omnes con -ia), allergic, energic, collegio, collegial, girar, horologio, horologiero, hygiene, legion, plagio, plagiar, plagiato, refugir, refugio, religion, religiose, spongia, spongiose, norvegian, albergero.
Appendice C: Adjectivos que normalmente retene lor forma quando illos es usate como substantivos
editSecundo Blair e Gode, "Interlingua, a Grammnar" § 41, con alicun modificationes e additiones.
1) Omne adjectivos que se termina in -al, -ar, -ce (-ace, -oce, -plice), -ense, -ese, -estre, -il, ile, (-bile), -ior, -nte, -oide, -u (per exemplo: mineral, principal, particular, waldense, anglese, civil, fossile, contabile, comestibile, superior, attendente, adenoide, bantu);
2) le sequente adjectivos
| acre | folle | major | paupere | salubre |
| agreste | forte | mal | pejor | solemne |
| alacre | funebre | mediocre | plure | suave |
| ben | grande | memore | prode | sublime |
| breve | grave | minor | pubere | tal |
| celebre | hilare | molle | qual | tenue |
| celeste | juvene | necesse | qualque | triste |
| celibe | lacustre | omne | quite | ubere |
| cruel | leve | palustre | rebelle | verde |
| fidel | lugubre | par | rude | vetere |
3) omne adjectivos derivate de illos mentionate hic supra, per exemplo: supernatural, impar, impubere, semperverde;
4) del adjectivos de nomines geographic e ethnographic
a) omne tales que se termina in -a, -i (non -ari), -on, -u, per exemplo: israelita, cypriota, maori, frison, bantu, e
b) arabe, caribe, espaniol, ethiope, ligure, macedone, malay, mongol, moslem, nomade, saxone, turcoman, (sed un femina espaniol = un espaniola);
5) indeclinabile adjectivos grammatic como cata, que e combinationes con -cunque;
6) certe adjectivos derivate per medio de un elemento prefigite, sed sine un suffixo, ab le substantivos sequente
| anima (equanime, magnanime) | flor (albiflor, uniflor) |
| anno (bienne, trienne) | forma (conforme, uniforme) |
| capite (bicipite, precipite) | lingua (bilingue, crassilingue) |
| caule (multicaule) | mente (demente) |
| color (incolor, tricolor) | norma (abnorme, enorme) |
| corde (concorde, discorde) | pede (quadrupede, solipede) |
| corno (bicorne, unicorne) | penna (bipenne) |
| cuspide (bicuspide) | remo (bireme, trireme) |
| damno (indemne) | signo (insigne) |
| evo (longeve) | somno (insomne, semisomne) |
| fin (affin, confin) |
7) le sequente adjectivos similemente derivate como illos sub 6), sed le quales es o formationes isolate o difficilemente recognoscibile in lor composition
| commun | imbecille | infame | macroscele |
| equilibre | immun | inope | myope |
| exsangue | impun | isoscele | participe |
| illustre | inerte |
Appendice D: Verbos e adjectivos con preposition
edit| abandonar se a | basar se super | contribuer a |
| abonar se a | beneficiar de | il conveni facer lo |
| abstiner se de | cambiar de | convincer de |
| abundar in | capabile de | coperir de |
| accessibile a | capace de | corresponder a |
| adaptar a | cargar se de | creder a un cosa |
| adequate a | certe de | creder in un persona |
| adjudicar a | characteristic de | crescer in |
| adjutar se de | commerciar in | culpabile de |
| adornar de | commun a | curiose de |
| adressar se a | commutar in | damnose a |
| adverse a | comparabile a | dar super |
| affectionate a | compatibile con | datar de |
| affiliar se con | compatir a | decider de un cosa |
| agradar a | complacer se in | decider se a |
| amusar se a/con | complice de | declamar contra |
| analoge a | componer se de | dedicar se a |
| anterior a | conciliabile con | deferer a |
| appellar a | condemnar a | defraudar de |
| appellar de (un sententia) | confider un cosa a (un persona) | delectar se in |
| deliberar super | ||
| applicabile a | confider in un (un persona) | demandar un cosa (a un persona) |
| applicar se a | ||
| appoiar contra | conforme a | depender de |
| appoiar super | conscie de | derogar a |
| appropriate a | consentir a | desiderose de |
| approximar se a | consister de | destinate a |
| armar se de | consister in | determinar se a facer un cosa |
| aspirar a | consumer se de | |
| assecurar se de | contar super | devote a |
| assister a | contentar se de/con | differente de |
| attribuer a | contente de | diffider de un persona |
| avar de | contigue a | |
| avide de | contrari a | digne de (laude) |
| diriger se verso (un loco) | franc de | jelose de |
| fruer de | liberar de | |
| diriger (un littera) a | gauder de | libere de |
| disagradar a | glorificar se de | limitar se a |
| discargar un persona de | grate a | lontan de |
| guardar se de un cosa | maritar se con | |
| disconvenir a | meditar super | |
| disculpar de | guarnir de | mesurar se con (un persona) |
| disembarassar se de | haber a (facer) | |
| disfacer se de | habituar se a | militar contra |
| disinteressar se de | honorar se de | modellar (se) super |
| disobedir a | hostil a | morir de |
| displacer a | identic a | native de |
| disponer de | imbuccar in | nocer a |
| disproviste de | immun de | nocive a |
| distante de | imputabile a | nutrir se de |
| divider in | inamorar se de | obedir a (un persona/lege) |
| doler se de | incargar (un persona) de | |
| dotar de | obligar a | |
| dubitar de | inclinar a | obstinar se a |
| effortiar se a/de | independente de | obtemperar a un persona |
| equal a | indignar se contra/de | |
| equalar se a un persona | obviar a | |
| inducer in error | occupar se de | |
| eriger se in | inducer in tentation | opponer se a |
| estranie a | inferior a | opposite a |
| exceller in | informar de | optar pro |
| exempte de | inherente a | orgoliose de |
| experte in | inocular (un virus) a un persona | ornar de |
| exposite a | parallel a | |
| familiar con | inseniar un cosa a un persona | participar a |
| favorabile a | a partir de | |
| fer de | insister super | partir pro |
| fidel a | interessar se a | penetrar se de (un facto) |
| fider se a un persona | interessate in | |
| fider un cosa a un persona | invidiose de | pensar a |
| invitar a | pensar de | |
| fortiar a (facer, etc.) | ir a (un persona) | persister a |
| persister in (un error, decision) | reager super | resultar in |
| reclamar contra | ric de/in | |
| persuader a | recommendar a (un persona) de facer (un cosa) | rider (se) de |
| persuader de | saturar de | |
| pertiner a | sensibile a | |
| piccar se de | recompensar de | servir a |
| piccar super (le inimico) | recordar un cosa a (un un persona) | servir de |
| servir se de | ||
| placer a un persona | recuperar se de (un perdita) | simultanee a |
| planger se de | specular super | |
| plen de | reducer un persona a silentio | sperar in |
| poner se a (facer) | subordinar a | |
| populate de | reducer a pulvere | subtraher se a |
| posterior a | reducer se a | suffrer de |
| povre in | referer se a | superviver a |
| preceder a | reflecter se in | susceptibile de |
| preferer un cosa a | relative a | tender a |
| preoccupar se de | rememorar un cosa a un persona | tener pro |
| preparar a | tener a (un cosa) | |
| presente a | remitter se a | tractar de (un thema) |
| prestar se a | renunciar a | tractar de (le pace) |
| pretender a | repentir se de | utile a |
| privar de | reposar super | vengiar se de (un cosa) |
| prodige de | resentir se de | |
| profitar de | reservar se pro | vengiar se super (un persona) |
| propitie a | resignar se a | |
| proponer se de (facer un cosa) | resister a | versar se in |
| resolver se a (facer un cosa) | versate in | |
| proprie a | vestir de | |
| provenir de | responder a (un persona/littera/question) | vicin a/de |
| provider a | vigilar super | |
| provider de | vindicar se de | |
| proxime a | restringer se a | visar a |
| reager contra | resultar de | viver de |