Ils viadis da Gulliver

by Jonathan Swift

IN VIADI A LILLIPUT

Chapitel 1

Mes bab possedeva in pitschen bain en il contadi da Nottinghamshire. El n’era betg in um ritg, ma el è tuttina sa stentà da ma procurar ina buna furmaziun. Cur ch’el ha scuvert mes interess per las scienzas natiralas, m’ha el schizunt tramess a l’Emanuel College a Cambridge. Da quel temp aveva jau 14 onns. Per mia vegliadetgna era jau in pau serius e reservà ed areguard mia vita futura aveva jau gia sviluppà in plan bel e radund.

L’emprim vuleva jau studegiar, studegiar ed anc ina giada studegiar. Silsuenter vuleva jau ir viador en il mund per pudair augmentar mias enconuschientschas e mia savida. En spezial ma fascinavan duas terras lontanas: l’America e l’India. Plain mirveglias aveva jau traguttì tut las descripziuns da viadi che ma permettevan da dar in’egliada en quests munds miraculus. Tge devi bain anc tut da perscrutar e da scuvrir là! Pievels esters cun isanzas e leschas tut atgnas, animals remartgabels e plantas fitg raras; flums infinits che sburflan baud tranter grippa e culan baud maiestusamain tras planiras; muntognas giganticas che spidan fieu e lura tut ils misteris zuppads en la sumbriva da la tschungla! Returnond pli tard en l’Engalterra sco um madir ch’è viagià bler, vuleva jau daventar in professer u magister che dueva vegnir enconuschent en l’entir reginavel per sia vasta savida ed experientscha.

Uschia veseva il plan ora che jau aveva skizzà per mia vita – ma quel na dueva betg esser da lunga durada! Durant trais onns aveva jau manà a Cambridge ina vita retratga plain lavur. Qua è mes bab mort tut andetgamain d’ina malsogna maligna ed igl è sa mussà ch’i n’eran betg pli avant maun avunda daners per pudair cuntinuar mes studis. Perquai hai jau stuì bandunar l’Emanuel College e mes parents m’han manà – senza s’occupar pli ditg da mes plans per l’avegnir – sco emprendist tar in chirurg.

L’emprim è quai stà per mai ina greva frida. Da vulair studegiar na steva betg pli en discussiun ed uschia hai jau er stuì renunziar a mes giavisch da vulair daventar in scienzià famus. Ma tuttina duevan mes plans ir pli spert en vigur che quai che jau m’avess pudì siemiar. Mes patrun Mr. Bates era in um excellent che ma vuleva bain e che jau hai prest emprendì da stimar e charezzar sco in segund bab. Uschia èsi bain chapaivel che jau al hai raquintà in di da mias speranzas ch’eran idas en aua e che jau hai laschà reviver per in curt mument il viagiatur da gronda savida ed il professer famus.

Mr. Bates n’ha betg fatg grond cas da mes discurrim. El era daventà en ses mastergn in um ventiraivel e cuntent e na veseva nagin motiv, daco che quai na ma dueva betg er reussir. «Ma bain», ha el ditg en tutta ruassaivladad, «professer na vegns ti betg a daventar. Ma sche ti vuls far viadis, alura na datti nagina lavur che fiss adattada meglier che quella che ti fas uss. Uschespert che ti has terminà tes temp d’emprendissadi, pos ti tschertgar ina plazza sco medi sin in bastiment. Ti na vegns bain betg a gudagnar bler, ma ti pos girar per tut il mund.»

A quai n’aveva jau betg pensà! Jau sun vegnì tut pallid dal plaschair e senza rabitschar ora in sulet pled hai jau tanschì il maun a Mr. Bates. A partir da quel di sun jau m’approfundà cun in entusiassem en mia nova professiun sco bain darar in giuven chirurg ha fatg quai. E per betg far lungas: dus onns pli tard, in bel di d’atun da l’onn 1699, sun jau partì per mes emprim viadi, a bord da l’‹Antilopa› sut chapitani William Prichard.

Il viadi ans dueva manar en l’India Orientala – ma là n’essan nus mai arrivads. En la vischinanza da Van Diemen’s Land ha furià tut nunspetgadamain in tarment stemprà ch’ans ha bittà vers nordvest. Dudesch umens avain nus pers in suenter l’auter, spussads dals strapatschs. Ed er ils ulteriurs eran stanclentads dal tuttafatg, cur ch’in grip è vegnì en vista ils 5 da november en ina distanza da gnanc ina mesa miglia. Il vent suflava ferm ed ans ha manà directamain en la disgrazia. En sis essan nus ans bittads en la bartga ed avain empruvà da vegnir davent dal grip e dal bastiment. Tenor mias calculaziuns essan nus remblads varsaquantas miglias, ma alura ans han bandunà nossas forzas ch’eran gia strapatschadas dals cumbats dals ultims dis. Stanchel mort avain nus tratg en ils rembels e surlaschà la bartga a la luna dal stemprà.

Ina mes’ura ha quel giugà cun nus. Ma alura ha el bittà sutsura nossa povra bartga cun ina frida furiusa. Jau na sai betg co ch’igl è ì cun mes cumpogns ed er da la squadra ch’era stada enavos sin il bastiment n’hai jau mai pli udì insatge; ma jau suppon ch’els sajan tuts najads. Jau mez hai rimnà mias davosas forzas e sun nudà vi e nà, gist sco ch’il fluss da la mar e las undas ma manavan. Pliras giadas hai jau empruvà d’obtegnair in tegn solid. Ma adumbatten! Finalmain, cur che jau aveva gia pensà da dar si il cumbat desperà cun las undas, sun jau fruntà cun mes pes sin terra franca. A medem temp è il stemprà sa remess in pau. La riva era talmain planiva che jau hai stuì ir bunamain ina miglia per arrivar sin la terra. Da là davent sun jau anc marschà in’ulteriura mesa miglia, ma d’abitants u d’abitadis d’umans betg fastiz.

Damai che jau na ma pudeva strusch pli tegnair en pe, sun jau ma mess a durmir entamez il pastg – che ma pareva ordvart curt e spess – e sun ma durmentà dalunga. Cumbain che jau era stanchel mort n’hai jau betg durmì ruassaivel, mabain hai siemià da tuttas sorts. En mes siemi ruassava jau a la riva da la mar che jau hai tuttenina sentì ina curiusa fradaglia vi da mes pes. Jau auz il chau e ves che la mar è creschida ed ha fatg vegnir bletsch mes stivals tras a tras. Medemamain constatesch jau che mes pes èn curclads d’ina rasada da crappels che la mar rodla toc a toc a la riva. Sa chapescha che jau emprov immediat da star en pe. Ma tge tema! Mias chommas èn sco schiradas, sco fermadas tras il pais da la crappa che giascha sin ellas. Cun tutta forza emprov jau da far liber mes pes, ma adumbatten. Entant crescha la mar cuntinuadamain e fiera adina dapli crappels sin la terra. Gia sun jau curclà enfin il culiez cun crappa ed er la bratscha na vegn jau betg pli da muventar. Uss vi jau clamar per agid, ma na dumogn or gnanc tun...

Gist en quest mument da la pli grond’anguscha vegn jau alert. Igl è bel cler di, jau sun levgià e vuless lavar en pe. Ma tge è quai? Dorm jau anc, u era mes siemi forsa tuttina dapli ch’in siemi? Jau sun sco schirà e n’arriv betg da ma muventar. Mia membra para d’esser fermada vi da la terra. Gea, jau sent propi che mia bratscha e mias chommas èn liads d’omaduas varts vi dal terren. Il medem è er capità cun mes lungs e ferms chavels. En pli sent jau che bleras finas liadiras èn tratgas sur mes corp vi, da las foppas da la bratscha fin als chaluns.

Il sulegl deva ferm e sia glisch tschorventava mes egls. Jau pudeva be guardar ensi. Jau udiva ina canera confusa enturn mai, ma en mia posiziun pudeva jau be guardar vers tschiel. En il fratemp hai jau sentì co ch’insatge raiveva da mes chalun siadora; ina creatira sa muveva bufatgamain ed è s’avanzada sur mes pèz enfin tar il mintun. Jau hai tschegnà engiu fin ch’ils egls m’han fatg mal e tge hai jau vis? In pitschen umet, aut pressapauc sc’ina palma-maun, armà cun in artg e cun ina taja da frizzas si dies che veseva ora sc’in guglier emplenì. A medem temp hai jau sentì che radund quaranta ulteriuras da questas creatiras al suandavan.

Da la surpraisa hai jau dà in grond sbratg. Ma mes fracass als ha tementà talmain che l’entira cumpagnia è scappada en ina furia. Pli tard m’han ins raquintà ch’intgins dad els sajan sa blessads seriusamain siglind giu da mes corp. Ma els èn prest returnads ed in dad els ha gì il curaschi da s’avanzar uschè lunsch ch’el ma pudeva guardar directamain en fatscha. Quai sto esser stà per el in aspect extraordinari, pertge ch’el ha auzà plain admiraziun ils mauns e l’egliada ed ha clamà cun vusch gizza, ma bain chapaivla: «Hekinah degul». Ils auters han repetì pliras giadas quests pleds. Lur muntada na pudeva jau anc betg chapir da quel temp.

Durant che tut quai è capità, giascheva jau en ina posiziun fitg malcumadaivla ed jau ma poss uss imaginar co che sto sa sentir ina mustga che tatga vi dal tschiffamustgas. Cun ditg empruvar sun jau tuttina vegnì da rumper las sugas u da rabitschar ora ils pals cun ils quals mes bratsch sanester era fermà vi da la terra. Cun in moviment ferm, ma dolurus sun jau plinavant vegnì da schluccar in pau ils lioms che francavan mes chavels da la vart dretga, uschia che jau pudeva muventar in pau il chau. Gugent avess jau uss tschiffà ina da questas creatiras, ma ellas èn tuttas curridas davent faschond in grond sbragizi.

Curt sisura ha ina singula vusch clamà insatge sco «Tolgo phonac». Sinaquai han tschients pitschnas frizzas tutgà mes maun ch’i piclava sco guglias. Probablamain han bleras frizzas er tutgà mes corp, ma quellas n’hai jau betg sentì. Intgins han drizzà lur armas sin mia fatscha, ma quella sun jau vegnì da proteger cun mes maun sanester. Suenter che quest uradi da frizzas è stà passà, hai jau danovamain empruvà da ma far liber, ma gia è suandada la proxima salvia anc pli ferma. Perquai sun jau ma decidì da restar per il mument per terra senza ma mover. Mes plan era da spetgar la notg e d’empruvar lura cun agid dal maun sanester da ma liberar cumplainamain.

Ma i dueva vegnir auter. Uschespert ch’il pievelet ha percurschì mes ruaus, han er las salvias da frizzas chalà. Da la canera creschenta hai jau dentant stuì concluder ch’adina dapli rotschas avanzavan. Alura hai jau udì en vischinanza da mi’ureglia dretga durant var in’ura in pitgim e ramplunim che tunava sco lainaris vi da la lavur. Tant sco ch’ils pals e las sugas ma lubivan hai jau manà il chau sin la vart ed hai vis ch’ins aveva erigì ina puntanada enfin tar mi’ureglia, ina sort tribuna ch’ins pudeva cuntanscher cun stgalas e sin la quala radund quatter indigens avevan plazza.

Da questa tribuna ennà ha in dad els, apparentamain in um da noblezza, tegnì in lung pled, dal qual jau n’hai dentant chapì gnanc silba. Avant che cumenzar a discurrer ha el clamà trais giadas «Langro dehul san». Sinaquai han quaranta indigens taglià tras ils sughets a sanestra da mes chau, uschia che jau al hai pudì volver a dretga e contemplar la statura ed ils smanis da l’oratur. Igl era in um da vegliadetgna mesauna, accumpagnà da dus ulteriurs umens in pau pli pitschens e d’in pitschen pagi ch’al tegneva il mantè. El discurriva fitg viv e cun gronda expressiun. Dal tun da sia vusch e da sias gesticulaziuns pudeva jau differenziar levamain smanatschas, empermischuns, cumpassiun e buntad. Jau hai respundì cun paucs pleds ed uschè umilitaivel sco pussaivel ed hai auzà mes maun sanester e mes egls vers tschiel sco per clamar quel sco perditga.

Ma uss aveva jau ina fom narra, pertge che jau n’aveva gia dapi 24 uras gì nagut da ruier. Perquai hai jau fatg moviments da mangiar e mussà repetidamain cun ils dets sin mia bucca. Il «hurgo» – uschia vegnan numnads, sco che jau sun vegnì a savair pli tard, ils umens nobels – m’ha chapì cun ina giada. El è descendì da la tribuna ed ha fatg drizzar si stgalas vi da mes corp. Sinaquai èn raivids var tschient indigens sin mes corp ed èn s’avischinads a mia bucca. Els purtavan chanasters cun charn e paun ch’il retg dal pajais aveva fatg manar natiers suenter avair udì da mia preschientscha.

La charn gustava fitg bain e ma pareva da derivar da differents animals che jau na sun dentant betg stà bun da distinguer. Il cuntegn d’in tal chanaster ensemen cun trais pauns deva mintgamai gist ina buccada. Ils umets purtavan natiers il pli spert pussaivel novs chanasters e na sa smirvegliavan betg mal da mes appetit senza ni fund ni viertgel.

Suenter avair sazià mia fom hai jau dà da chapir che jau haja said. Da mes basegn da nutriment savevan els che jau na saja betg da saziar cun pitschnas quantitads. Perquai han els rudlà ina da lur pli grondas buts en vischinanza da mes maun, han mess ella sidretg e sfratgà ora il viertgel. Jau hai tschiffà la but sco in magiel e bavì or ella cun ina tratga. La bavronda gustava sco in lev vin burgognais e m’ha rinfrestgà a moda excellenta. Ina segunda but è medemamain stada vida en in dus trais. Jau hai fatg segn d’anc purtar dapli, ma lur reservas eran a fin. Els m’han ditg da bittar da la vart las buts vidas, quai che jau hai immediat fatg. Cur ch’els han vis a sgular las buts tras l’aria, èn els vegnids mez or da senn da spir smirvegl. Els sautavan sin mes pèz e da tuttas varts udiv’ins in immens sbragizi.

Jau conced che jau sun vegnì en empruvament da tschiffar trenta ni quaranta da questas creatiras pitschninas e da las smardegliar. Ma cun ponderar ruassaivlamain hai jau decidì da desister d’in tal act da violenza. Jau sun ma ditg ch’i saja a l’entschatta bain il meglier da ma cunvegnir paschaivlamain cun quest pievelet. Dueva la situaziun daventar insupportabla u privlusa, pudeva jau anc adina eleger la via da la violenza. En pli ma sentiva jau lià tras mi’empermischun umilitaivla da vulair ma depurtar paschaivel e da ma suttametter. Ma en mes patratgs ma stueva jau tuttina smirvegliar quant temerari u da levsenn che quests pitschens umans chaminavan enturn sin mes corp, entant che mes maun sanester era liber ed avess pudì sturnir ina retscha dad els cun ina suletta smanada.

Suenter che mia tschavera è stada a fin, è cumparida ina persuna en auta posiziun, apparentamain in minister dal retg. Cun radund dudesch accumpagnaders è si’excellenza raivida da mia chomma dretga siadora ed è avanzada enfin tar mia fatscha. Là ha il minister rudlà ora in grond document cun sigil roial, ha manà quel datiers da mes egl dretg ed ha tegnì in pli lung pled, dal qual jau n’hai natiralmain betg chapì dapli che da quel dal «hurgo».

Il minister ha discurrì var diesch minutas senza far il minim segn d’ina tenuta ostila, ma tuttina cun ina tscherta datschertadad. Adina puspè ha el mussà en la direcziun en la quala sa chattava – sco quai che jau sun vegnì a savair pli tard – la chapitala en ina distanza d’ina mesa miglia. Là dueva jau vegnir manà tenor decisiun dal retg e da ses cussegliers. Sco resposta sin il pled da si’excellenza hai jau mussà cun mes maun sanester sin il maun dretg e sin las ulteriuras parts ch’eran liadas e supplitgà da ma laschar liber. L’aut signur ha chapì mai perfetgamain. El ha numnadamain scurlattà il chau e fatg da savair cun in segn che jau vegnia manà sco praschunier en la citad; ma ins ma vegnia a tractar bain e proveder suffizientamain cun mangiativas.

Anc ina giada hai jau ponderà en quest mument da ma far liber cun forza, ma puspè sun jau ma decidì da desister da quai. Suenter che jau era vegnì tar forzas tras quest past gustus e nutritiv, ma sentiva jau bler meglier e veseva mia situaziun en ina tut autra glisch. N’aveva jau betg gia giavischà d’uffant ferventamain d’emprender a conuscher pievels esters per pudair studegiar lur moda da viver? Uss aveva jau gea cuntanschì la finamira da mes giavischs a moda ordvart remartgabla. Jau ma chattava en in pajais en il qual franc nagin European n’aveva anc mess pe; ed entamez in pievel da nanins ch’aveva demussà en curt temp provas fascinantas da furmaziun, intelligenza e datschertadad che jau era plain mirveglias d’al emprender d’enconuscher exactamain. Per pudair far quai devi be ina via: jau stueva ma suttametter als nanins e supportar pazientamain las malempernaivladads d’ina praschunia.

Perquai hai jau ditg al hurgo che spetgava sin mia resposta ch’el possia far cun mai tge ch’el veglia. Sinaquai è el s’allontanà cun sia suita faschond reverenzas senza fin. Da sia fatscha hai jau pudì leger giu quant cuntent ch’el era d’avair exequi cun success la missiun delicata che ses retg al aveva affidà. Curt suenter hai jau udì massa vuschs ed hai pudì differenziar cleramain ils pleds «Peplom selan». A medem temp hai jau sentì co ch’ina gruppa da persunas ha schlià ils sughets da mia vart sanestra, uschia che jau m’hai pudì volver a dretga e prender en ina posiziun in pau pli cumadaivla. Alura m’han ins fruschà ina pomada odurusa en fatscha e sin ils mauns ch’eran curclads da vaschiettas che derivavan dals sajets da frizzas. En curt temp han quellas chalà da brischar.

Tge ch’è capità alura sun jau vegnì a savair pir pli tard, suenter avair emprendì la lingua dal pajais. Tras l’effect da la dorma ch’ins aveva maschadà en mes vin, sun jau crudà en in sien profund, dal qual jau sun ma resveglià pir suenter 12 uras. L’entira istorgia da mi’arrestaziun m’han ins pli tard raquintà suandantamain:

Suenter che jau aveva fatg naufragi ed ins aveva chattà mai a la riva, han ins immediat fatg da savair quai al retg tras curriers. Il cussegl dal stadi ha alura decidì da ma liar sco gia descrit e da m’arrestar. En pli ma duev’ins dar avunda da baiver e da mangiar e preparar ina maschina per ma transportar vers la chapitala.

A l’emprima egliada po questa decisiun forsa parair in pau giagliarda e privlusa. Tenor mes giuditgar era ella dentant tant prudenta sco er nobla. Avess ins numnadamain empruvà da ma mazzar cun frizzas e lantschas durant che jau durmiva, sche fiss jau segiramain ma sveglià da las blessuras. En mia gritta avess jau lura probablamain sturnì millis dad els.

Il char sin il qual ins ma vuleva transportar en la citad, era in da quels che vegnivan uschiglio duvrads per il transport da bastiments da guerra. Il prinzi lascha numnadamain construir ses gronds bastiments da guerra entamez il guaud. Da là vegn il bastiment, apaina che quel è construì a fin, manà sin in char spezial enfin a la mar.

Tschintgtschient lainaris ed inschigners èn immediat vegnids ordinads per preparar en tutta prescha il pli grond da quests chars da transport. Igl era quai ina construcziun en lain, set pes lung e quatter lad, che gieva sin ventgaduas rodas. Curt suenter che jau era danovamain ma durmentà, è la maschina arrivada.

Tge grondiusa prestaziun da l’art d’inschigneria da quests nanins ch’els èn vegnids da m’auzar en main che trais uras sin il char! Otganta pals d’ina autezza d’in pe han els stuì pitgar per quest intent en la terra. Atras las rollas ch’eran fermadas vi da quels han ins manà sugas fitg fermas e creà uschia ina furma da schirella. L’autra finiziun da las sugas è mintgamai vegnida fixada cun agid d’in crutsch vi da bindels ch’ils lavurers m’avevan mess enturn mauns, culiez, corp e bratscha.

Cun agid da quest construct m’han novtschient dals pli ferms umens alura auza plaunsieu ad aut. Suenter avair cuntanschì in’autezza da radund quatter poleschs, han ins stuschà il char en tala moda sut mes corp, ch’ins m’ha pudì laschar giu sin il vehichel. Là sun jau immediat vegnì lià. En il fratemp avev’ins mess davant millietschintgtschient chavals ed uss era tut pront per pudair partir en direcziun da la citad.

Nus pudevan gia esser nov uras en viadi che jau sun vegnì alerta, e quai pervi d’in schabetg vaira comic. L’entira manadira era sa fermada curtamain per drizzar in scumbigl nunspetgà. Qua è in giuven litinent plain mirveglias raivì sin mes corp, per contemplar co che jau dormia. Bufatgamain è el s’avischina a mia fatscha ed ha chatschà per spass il piz da ses sabel en mia rusna nas sanestra. Ma quest spass n’al dueva betg far bain! Jau hai numnadamain stuì starnidar e sun ma zaccudì uschè fitg, ch’il giuven guerrier è vegnì bittà cun immensa forza tras l’aria. El è crudà malamain, uschia che ses camarats al han stuì gidar en pe. Tut quai sun jau dal reminent vegnì a savair pir trais emnas pli tard.

Alura avain nus anc cuntinuà ina pezza noss marsch e pir pussà durant la notg. L’autra damaun cun l’alva dal di essan nus puspè ans mess en moviment; da mezdi eran nus be pli duatschient bratschs davent da la porta da la citad. Il retg ans è vegnì encunter cun si’entira curt. Ma che sia maiestad ristgia sia vita cun ascender mes corp, quai n’han ils pli auts uffiziers tuttavia betg vulì tolerar.

Il char è sa fermà avant in vegl tempel che valeva sco pli aut edifizi dal reginavel. Avant in pèr onns era quest lieu sontg vegnì profanà tras in mazzament crudaivel. Perquai avev’ins allontanà tut la paramenta e l’entir endrizzament e duvrava il tempel be pli per grondas radunanzas dal pievel. Quest bajetg m’è vegnì avisà sco abitaziun. Il grond portal che manava vers nord era quatter pes aut e dus pes lad, uschia che jau pudeva ruschnar cumadaivlamain en mes dachasa. Da mintga vart dal portal sa chattava ina pitschna fanestra, betg dapli che sis poleschs sur terra. Sut la fanestra sanestra eran mirads en in tozzel ferms rintgs da fier. Vi da mintgin da quests rintgs ha il fravi da la curt roiala fermà otg chadainas. Quellas avevan ina lunghezza da radund tschintg pes, n’eran dentant betg pli fermas che las chadainas d’uras che las damas portan tar nus en l’Europa. Tut las novantasis chadainas èn vegnidas fermadas cun quarantotg marschlos vi da mes pe sanester.

En il fratemp era il retg raivì cun sia suita sin ina tur d’ina autezza da tschintg pes, per ma pudair observar meglier. Cun la medema intenziun èn tschientmillis currids natiers or da l’intern da la citad. Las guardias ch’ins aveva mess en posiziun n’èn betg stadas bunas da franar la fulla, uschia che millis èn raivids cun stgalas sin mes corp. Ma alura è vegnida fatga enconuschenta ina proclamaziun dal retg che mintgin che ma mulestia vegnia sentenzià a la mort. Quai ha gì effect e la massa è sa retratga sin ina distanza da respect. Uschespert ch’il fravi da la curt ha gì terminà sia lavur e valità mias chadainas per fermas avunda, ha el fatg tagliar las sugas cun las qualas jau era fermà vi dal char. Tge tumult e tge smirvegl indescrivibel che quai ha dà tranter il pievel, cur che jau sun stà en pe ed ì enturn! Las chadainas ma lubivan da ma mover enavant ed enavos en in mez rudè; medemamain pudeva jau entrar senza fadia en mes dachasa.

Chapitel 2

Uss che jau steva sin mes agens pes hai jau guardà enturn in pau ed jau stoss dir che jau n’aveva strusch vis avant en mia vita in uschè remartgabel e bel maletg da la cuntrada. L’entir pajais era sco in grond iert, en il qual ils prads circumdads da saivs vivas flurintas parevan dad esser eras da flurs. Ils guauds tranteren eran d’in verd frestg e miaivel. Ed a sanestra giascheva la citad che fascheva en sia pitschnezza l’impressiun d’esser malegiada sin ina culissa da teater.

En il fratemp era il retg descendì da la tur. El è chavaltgà vers mai talmain temerari e da levsenn che quai avess prest prendì ina fin fatala. Vesend mai il chaval, è quel – schebain ch’el era bain dressà – stà sin las chommas davos da la tema; el stueva avair l’impressiun sco sch’ina muntogna sa muventass davant el. Il prinzi dentant era in excellent chavaltgader: el è sa tegnì en la sella enfin che ses accumpagnaders èn currì natiers ed han tegnì il chavester, uschia che sia maiestad ha pudì vegnir giu dal chaval. El ha guardà sin mai cun gronda admiraziun ed jau, per er pudair contemplar el meglier, sun ma mess sin la vart, uschia che nossas duas fatschas eran circa sin la medema autezza.

El era in bel um, per la ladezza d’ina ungla pli grond che tut ses curtisans, cun ina fatscha masculina e bain furmada. Il corp e la giugadira eran bain proporziunads, ses moviments elegants, sia cumparsa maiestusa. La vestgadira era simpla; la moda mez orientala, mez europeica. Sin il chau purtava el ina leva chapellina dad aur, ornada cun giuvels e cun ina plima sisum il piz. Sia spada tegneva el enta maun, per pudair sa defender sche jau avess d’al attatgar. Ella aveva ina lunghezza da radund trais poleschs; la taja ed il moni eran ornads cun diamants.

Sia maiestad m’ha rendì l’onur da ma pledentar repetidamain, natiralmain senza che jau al avess chapì. En il fratemp era er l’ulteriura curt, la regina, ils giuvens prinzis e las princessas, sa radunads ed avevan prendì plazza sin sutgas plazzadas en ina tscherta distanza. Qua ha sia maiestad cumandà als cuschiniers e tschalerers ch’avevan gia semtgà tut da ma dar da mangiar e da baiver. Las mangiativas ma vegnivan furnidas sin chars, ils quals jau pudeva tschiffar tgunschamain e manar a la bucca. Quests chars svidava jau en curt temp. Ventg eran emplenids cun charn brassada, diesch cuntegnevan vin en vaschella da terracotga. Il cuntegn d’in char ma furniva duas fin trais bunas buccadas. Il vin da diesch vaschs hai jau derschì en la part enserrada d’in dals chars e bavì el en ina tratga.

Ensemen cun l’entira suita eran er arrivads plirs scienziads, plevons e giurists. Els avevan l’incumbensa d’intercurir mia lingua. Jau als hai pledentà en tut las linguas che jau enconuscheva, per englais, ollandais, franzos, talian, spagnol ed il davos schizunt per latin – ma tut adumbatten! Ils signurs han bain mantegnì lur tscheras sabias, ma chapì n’avevan els apparentamain nagut. Serius e degn, sco quai ch’els eran vegnids, èn els sa retratgs e sco quai ch’ins m’ha raquintà pli tard, han els tegnì cussegl anc quel di e fin viaden la notg. Els èn vegnids a la conclusiun che jau na possedia insumma nagina dretga lingua. En in memorial ch’il congress da scienziads ha surdà al retg stevi scrit verbalmain:

«Suenter las retschertgas dal congress na datti nagin dubi pli che l’um gigant n’è betg abel da far da savair ad auters ses patratgs tras cumbinaziuns da suns, ch’el na posseda pia nagina lingua. Quai ch’el producescha èn be suns animalics: giappar, sgrignir, sburflar e schuschurar. Perquai èsi pauc probabel che l’um gigant vegn insumma a savair emprender insacura la lingua dal pajais etc.»

Curt suenter ch’ils scienziads eran s’allontanads, è er la curt sa retratga.

Las massas sa stumplavan adina puspè natiers ed jau era puspè expost a mulestas da tuttas sorts. Perquai han ins postà davant mai ina ferma guardia che tegneva in pau sin distanza il pievel. Ma intgins dals umets eran impertinents avunda da sajettar cun frizzas sin mai ed ina da quellas avess prest tutgà mes egl. Qua ha il cumandant fatg arrestar sis dals agitaturs; per chastiar els commensuradamain han ins lià els e chatschà els davant ils pizs da las lantschas enfin avant mes pes.

Jau hai tschiffà els, chatschà tschintg en la giaglioffa da mes tschop e fatg sco sche jau vuless mangiar viv il sisavel. Quel cridava snuaivel ed il cumandant e ses uffiziers han tuttina cumenzà a sa far quitads, spezialmain cur ch’els han vis co che jau hai prendì mes cuntè or da la giaglioffa. Ma lur agitaziun è prest sa calmada; jau hai contemplà riend quest object givlant en mes maun, hai lura taglia atras sias sugas ed al hai mess per terra. Ins po s’imaginar, quant spert ch’el è sa fatg or da la pulvra. Ils auters hai jau tratg in suenter l’auter or da la tastga e fatg cun els il medem. Jau hai pudì observar che quest act da grazia ha fatg grond’impressiun sin il pievel. Tras mia misericordia hai jau gudagnà blers cors.

Stanchel dals blers schabetgs dal di sun jau ma retratg la saira en mia chasa e sun ma sentì betg bler auter ch’in chaun da guardia che sa schluita en sia chamona. Anc quindesch dis dueva jau stuair durmir giun plaun. Ma suenter ha il retg cumandà da ma preparar in letg. Mintgamai tschient cuvertas da letg èn vegnidas cusidas ensemen ad ina gronda matratscha e quatter da questas matratschas ina sur l’autra han furmà in fund, sin il qual jau strusch sentiva pli la direzza dal palantschieu da crap. A moda sumeglianta han ins creà plimatschs e lenziels, uschia che jau durmiva puspè en in letg che ma pareva detg empernaivel suenter tut ils strapazs dal davos temp.

Anc quella saira che jau hai durmì l’emprima giada en mia chamona da chaun, è vegnida tegnida ina gronda radunanza en il palaz roial. Ins è sa cusseglià, tge ch’ins duaja pigliar a mauns cun mai. In dals amis che jau hai gudagnà en quest pajais, in um en auta posiziun ch’era al current davart tut ils misteris da la regenza, m’ha sincerà pli tard ch’ins sa chattava en grond embarass pervi da mai. Ins aveva tema che jau pudess rumper mias sugas u mangiar uschè bler ch’i rumpess ora ina fomina en tut il pajais. Tschertins han fatg la proposta da mazzar mai u da sa deliberar da mai cun laschar murir mai da la fom u tras tissi. Ma auters han rendì attent cun raschun ch’ina tala bara stuess purtar la pestilenza sur l’entir pajais en quel mument ch’ella cumenzass a sa decumponer.

Entant ch’ins ponderava anc vi e nà, èn vegnids annunziads dus uffiziers che hajan impurtantas novas. Ins als ha retschavì ed els han raquintà mes proceder cun ils sis malfatschents, als quals jau aveva regalà la vita. Quai ha fatg ina tala impressiun sin sia majestad e sin l’entira societad ch’ins ha decidì da bain laschar mai lià sco fin qua, ma da ma tractar uschiglio sco in giast. Sinaquai è vegnì relaschà immediat in cumond roial che mintga vitg en ina distanza da fin 900 bratschs haja da furnir mintga damaun sis bovs, quaranta nursas, tuttina blers portgs, en pli giaglinom ed in tschert quantum da paun e vin. Er èn vegnidas engaschadas 600 persunas sco mia servitud. Quels han survegnì in salari definì e tendas endrizzadas adequatamain da mintga vart da mes isch sco abitaziun. 300 cusunzs han survegnì l’incumbensa da ma cuser in vestgì tenor la moda dal pajais. Sis scienziads duevan empruvar da m’introducir en la basa da la lingua dal pajais. Tut quests cumonds èn vegnids exequids punctualmain.

Suenter radund trais emnas aveva jau fatg uschè buns progress cun emprender il lilliputan che tut il mund ha ludà l’inschign da mes sis scolasts, als quals i reussiva da mussar ad ina creatira uschè malziplada la grondiusa lingua da Lilliput. Adina puspè m’onurava er il retg cun sias visitas ed aveva la grazia da gidar mes magisters tar l’instrucziun. Nus cumenzavan gia a communitgar in cun l’auter ed ils emprims pleds che jau hai emprendì èn stads: «Ma regala la libertad, regent buntadaivel.» Sia resposta è stada, sche jau l’hai chapì endretg, che be il temp possia effectuar mia libertad. El na ma possia betg regalar quella senza s’accordar cun ses cussegl da confidenza e l’emprim stoppia jau «lumos kelmin pesso desmar lon emposo», vul dir engirar ad el ed a ses reginavel la pasch. Per entant ma duaja jau gudagnar ses respect e quel da ses subdits tras in cumportament nobel e prudent.

Alura m’ha el supplitgà da betg prender en mal, sch’el dettia a dus da ses funcziunaris l’incumbensa d’intercurir mai; jau vegnia bain ad avair prendì cun mai differentas armas e quai stoppian esser fitg privlusas, sch’ellas correspundian a mia grondezza. Jau hai fatg da savair che jau veglia aderir al giavisch e saja pront da svidar mias giaglioffas davant ses egls. Questa resposta hai jau dà per part cun segns, per part cun pleds. Il retg ha respundì sin quai: tenor las leschas dal reginavel hajan dus funcziunaris d’intercurir mai. El sappia bain che quels na possian far nagut senza mes consentiment ed agid. Ma el sa fidia en questa chaussa sin mia noblezza e sin mes senn giuridic. E dal reminent ma vegnian ins a restituir tut quai ch’ins ma prendia davent, en cas che jau avess da bandunar il pajais.

Dus dis suenter quest discurs cun il retg m’han visità ils funcziunaris che ma duevan intercurir. Suenter bleras frasas da curtaschia envi ed ennà m’han ils dus signurs supplitgà d’als laschar entrar en mias giaglioffas. Jau als hai auzà si da terra ed als hai chatschà l’emprim en las giaglioffas da mes tschop e silsuenter en tut las ulteriuras, cun excepziun d’in pitschen recipient ch’era laschà en en mias chautschas ed il qual cuntegneva inqual chaussa propi necessaria. Ils signurs avevan prendì cun els in secretari, al qual els han dictà durant l’inspecziun in register cumplet dals objects chattads. Pli tard hai jau translatà questa glista e la vi reproducir qua:

Primo: En la giaglioffa dretga da l’um gigant (uschia translatesch jau ils pleds «Quinbus Flestrin») avain nus, suenter l’avair intercurì minuziusamain, be chattà in grond toc taila alva, lada avunda per furmar in tarpun en l’emprima chombra dal stadi da Vossa maiestad.

Secundo: En la giaglioffa sanestra avain nus vis ina gronda chascha d’argient cun in viertgel dal medem metal, il qual nus, ils visitaturs, n’essan betg stads buns d’avrir. Nus avain supplitgà l’um gigant d’avrir la chascha. In da nus (Marsi Frelock) è entrà ed è sfundrà enfin schanuglia en ina sort pulvra ch’ans è sgulada en fatscha e ch’ans ha fatg starnidar repetidamain ed ordvart ferm.

Terzio: En sia giaglioffa dretga dal libroc avevi in grond fasch lià cun in ferm sughet; suenter avair avert quel cun gronda fadia, avain nus vis ch’el consistiva d’in dumber da fegls alvs sin ils quals eran per part malegiadas figuras nairas en la grondezza d’in maun.

Quarto: En la giaglioffa sanestra dal libroc sa chattava ina maschina da la quala ina retscha da pals gizs vargan or dal dies. Nus supponin che l’um gigant sa petgna cun quella ses chavels.

Quinto: En la gronda giaglioffa dretga da ses «ranfulo» (quai vul dir chautschas) stretgs avain nus chattà duas pitgas chavortgas en la lunghezza da varga in um ch’eran laschadas en lain. D’ina vart da questas frizzas vargavan ora tocs fier furmads a moda remartgabla che nus n’essan betg buns d’explitgar. Ina medema maschina sa chattava er en la giaglioffa sanestra.

Sexto: En la pitschna giaglioffa sanestra sa chattava in immens pilaster che consistivan da differentas materialias. Suenter avair examinà minuziusamain, avain nus realisà ch’i sa tractava d’in immens cuntè d’ina construcziun ordvart remartgabla. La nizza è numnadamain zuppada en il moni e po, sco quai ch’ans ha mussà Quinbus Flestrin, vegnir manada or dal moni e tschentada si.

Septimo: En duas giaglioffas n’avain nus betg pudì entrar; el las numnava ses dus recipients pitschens. Ellas consistivan da duas averturas ladas, situadas en la part sura da ses vestgì d’amez. Ma pervi da la tensiun dal corp eran quellas serradas stretgamain. Or da l’avertura da vart dretga pendeva ina grossa chadaina d’argient. Nus al avain cumandà da trair ora l’object ch’era fermà vi da la fin da la chadaina. El ha fatg quai e nus essan vegnids a vesair la chaussa la pli remartgabla ch’in subdit da Vossa maiestad ha insumma vis insacura. Questa chaussa aveva la furma d’ina culla smatgada plat e consistiva d’ina vart d’argient e da l’autra d’in material nunenconuschent e transparent. Da la vart transparenta eran malegiads enturn enturn segns misterius. L’emprim avain nus gì l’impressiun da pudair tutgar quels, ma alura essan nus vegnids retegnids da la substanza clera. Ma tge ch’era il pli remartgabel da tut: da questa maschina resortiva ina ramur cuntinuanta che tunava sco in mulin d’aua. Nus supponin che questa chaussa saja u in animal nunenconuschent, ubain il Dieu che Quinbus Flestrin adura. Nus pensain dentant ch’i saja plitost il segund, pertge che l’um gigant ans ha segirà (sche nus al avain chapì endretg, pertge ch’el n’è anc adina betg bun da s’exprimer correctamain) ch’el na fetschia bunamain mai insatge senza consultar questa chaussa.

Octavo: Or da la giaglioffa dretga ha l’um gigant tratg ina gronda rait cun la quala ins avess pudì tschiffar peschs, sche las maschas na fissan betg stadas memia largias. Quella avra e serra el sc’ina bursa ed ella al serva er sco tala, pertge ch’ella cuntegneva plirs tocs massivs da metal mellen da la grondezza da rodas da chars. Sche quests tocs èn propi fatgs dad aur, sche ston els avair in’immensa valur.

Nono: Enturn vita purtava l’um gigant ina tschenta fatga da la pel d’in animal, dal qual nus ans pudain strusch imaginar la grondezza. Vi da questa tschenta pendevan:

a) a sanestra: ina spada da la lunghezza da tschintg umens.

b) a dretga: in satg u satget cumpartì en duas parts, en il qual tschintg subdits da Vossa maiestad avessan tgunschamain chattà plazza. En ina da questas partiziuns avain nus chattà cullas fatgas d’in metal fitg grev, grondas sco noss chaus e che duvravan bler forza d’auzar. L’autra cuntegneva in quantum granins nairs ch’eran pitschens e levs, uschia che nus pudevan tegnair radund tschinquanta en noss maun.

Quai è la glista cumpletta da tut las chaussas che nus avain chattà vi dal corp da l’um gigant. Quel ans ha tractà cun tutta stima e demussà la duida attenziun envers l’incumbensa da Vossa maiestad.

Suttascrit e sigillà il quart di da l’otgantanovavel mais da la ventiraivla regenza da Vossa maiestad.

Clefrin Frelock

Marsi Frelock

Strusch ina mes’ura suenter ch’ils dus funcziunaris ch’avevan d’intercurir mai m’avevan bandunà, è il retg sez cumparì e m’ha dumandà cun tutta gentilezza da surdar mias apparaturas. Entant ch’el negoziava cun mai, èn truppas considerablas (enturn 3000 umens) sa messas en posiziun enturn mai ed èn sa preparadas da sajettar sin mai – sche quai dueva far basegn – in’immensa salvia da frizzas. Jau dentant hai fatg sco sche jau gnanc avess vis quai.

L’emprim m’ha il retg cumandà da trair mia spada, la quala aveva patì be pauc tras l’aua da mar. Tegnend jau quella en l’aria e glischond ella en il sulegl, èn resunads nà da las truppas cloms da tema e d’admiraziun. Il retg dentant, ch’era in regent ordvart curaschus, è sa starmentà pli pauc che quai che jau avess pudì pensar. El m’ha cumandà da remetter la spada en la taja e da la metter uschè plaun sco pussaivel per terra.

Silsuenter han els pretendì da mai ina da questas pitgas da fier chavortgas, sco quai ch’els numnavan mias pistolas da tastga. Jau hai prendì nauadora ina ed explitgà a sia maiestad uschè bain sco pussaivel il diever da quella. Silsuenter hai jau chargià ella cun pulvra e dà in sajet en l’aria, ma betg senza avair avertì il retg da betg sa starmentar memia fitg. L’effect è stà immens. Tschients da schuldads èn crudads sco morts per terra, chavals èn sa spaventads e tut ch’è currì e fugì in tranter l’auter. Be cun stenta èn ils uffiziers stads buns da restabilir l’urden. Er il retg, cumbain ch’el era stà eri, n’ha betg pudì zuppentar si’anguscha. Jau hai surdà las pistolas e mia spada e silsuenter er mia tastga da pulvra. Jau hai però supplitgà da tegnair quella davent dal fieu ed avertì che la minima sbrinzla pudess envidar il cuntegn da quella e chaschunar in’immensa catastrofa.

Plinavant hai jau surdà mi’ura, la quala pareva d’interessar spezialmain il retg. El l’ha fatg purtar natiers da dus gardists che la purtavan gist sco Josua e Kaleb l’enconuschenta iva. El è sa smirveglià da sia canera e dal moviment da la lantschetta ch’el pudeva observar fitg bain. Suenter avair contemplà l’ura ditg avunda, ha el laschà purtar ella a ses scienziads per l’intercurir. Dals resultats da quest’examinaziun na sun jau dentant mai vegnì a savair insatge.

Silsuenter hai jau surdà tut mi’ulteriura rauba: mia bursa cun ils marenghins, mes cuntè da satg, la tubachera cun cuntegn, il fazielet da nas, petgen e diari. Dal reminent hai jau puspè survegnì enavos tut, be las pistolas cun la tastga da pulvra e la spada han ins transportà sin gronds chars da vitgira vers il magazin dal retg.

Jau hai gia menziunà che jau aveva zuppentà als visitaders ina tastga. Ella cuntegneva mes egliers (ils quals jau duvrava da temp en temp pervi da mia flaivla vesida), in telescop da tastga ed in pèr chaussettas che na pudevan betg esser d’interess per il retg, uschia che jau na sun betg ma sentì necessità tras mi’onur da las surdar. Jau aveva numnadamain tema ch’ellas pudessan ir a perder u vegnir lavagadas cun las consegnar.

Chapitel 3

Jau aveva previs da supportar mia praschunia cun uschè bler calma sco pussaivel. Per amur da las interessantas observaziuns che jau pudeva far en quest pajais, vuleva jau gugent vertir inqual malempernaivladad. Ma cun il temp è mia situaziun tuttina daventada pli e pli dischagreabla. Las chadainas, cun las qualas ins m’aveva lià, avevan scurtgà malamain mes pes. E malgrà l’art dals medis lilliputans na vuleva la plaja betg guarir. En pli ha la mancanza da moviment cumenzà ad avair in effect nuschaivel sin mia sanadad.

Franc avess jau empruvà da ma liberar cun la forza, sche jau n’avess betg gì speranza ch’ins ma vegnia a laschar liber en curt temp. Tras mia miaivladad e mes bun depurtament aveva jau numnadamain gudagnà talmain la confidenza tant dal retg e da sia curt sco er da l’armada e dal pievel che jau pudeva quintar ch’ins vegnia a dar suatientscha a mia dumonda da ma liberar da la chadaina. Ins po s’imaginar che jau fascheva tut il pussaivel per mantegnair questa tenuta tant favuraivla per mai.

Ils indigens han pers pli e pli la tema da mai. En tutta ruassaivladad chaminavan els enturn sin mai, sche jau consentiva quai, entant ch’ils uffants faschevan da sa zuppar en mes chavels.

In di ha il retg gì l’extraordinaria buntad da m’envidar ad ina festivitad. I sa tractava d’ina gronda preschentaziun da pumpa ch’ils Lilliputans manavan mintgamai tras cur ch’in aut uffizi en il reginavel vegniva occupà da nov. A chaschun da questa festa hai jau emprendì a conuscher isanzas ed usits ordvart remartgabels.

La part la pli interessanta da l’act festiv furmava in’acrobatica sin la suga che vegniva manada tras sin in fil alv satigl ch’era stendì radund dudesch poleschs sur la terra. Participants da quest divertiment eran gist quels che vulevan candidar per in aut uffizi e per la favur da la curt. Gia da pitschen ensi emprendan perquai ils Lilliputans che vulan sa deditgar al servetsch statal pli aut quest art. Uschespert ch’in uffizi vegn liber, drizzan tschintg u sis aspirants ina petiziun al retg cun la dumonda da pudair divertir sia maiestad cun in’artistica sin la suga. Ils candidats che cunvegnan al retg survegnan alura la lubientscha da preschentar il di inditgà lur inschign avant tut il pievel e la curt radunada. Tgi che siglia il pli aut ed il pli segir obtegna la plazza.

Savens hai jau vis in dals candidats a far il sigl privlus tar il qual l’acrobat fa ina cupitgarola en l’aria e sa tschenta puspè cun in inschign admirabel sin ils pes. Cun questa chaschun survegnan mintgatant er uffiziants pli vegls il cumond, da demonstrar lur inschign. En spezial ministers als qual il retg vul mal ston ir sin la suga e paupra sch’i capita ad in da quels ina disfortuna! El vegn immediat dispensà da ses uffizi e perda permanentamain la favur da la curt. Da quai pon ins concluder ch’i n’è er a Lilliput nagin daletg d’esser in aut um dal stadi.

In auter usit ordvart remartgabel è collià tar quest pievel cun la surdada da decoraziuns d’onur. Questa ceremonia ha lieu be en preschientscha da la curt en la gronda stanza d’audienza da sia maiestad. Quel che vul vegnir decorà ha da sa suttametter ad ina procedura che sa differenziescha fitg da quella descritta survart e ch’è talmain speziala che jau n’hai mai vis insatge sumegliant, ni en il mund vegl ni en il nov.

Il retg tegna a dretg ora in fist ed uss sa postan ils aspirants in suenter l’auter davant quel e siglian, mintgin radund tschintg minutas, enavant ed enavos sur quel ora u sa ruschnan sutora, tut tenor sch’il retg auza u sbassa il fist. Durant questa procedura èsi cunvegnent, malgrà il strapaz da siglir e ruschnar, da mussar al retg ina fatscha che ri curtaschaivlamain. Las decoraziuns consistan da fils da saida che vegnan zugliads duas giadas enturn il corp. Tgi che sa mussa il pli movibel e grazius e supporta il meglier il siglir e ruschnar, a quel vegn surdada la tschinta da saida da colur blaua; la cotschna survegn il segund e silsuenter datti anc ina tschinta da terza classa ch’è verda. Ins vesa be paucas persunas a la curt che na fissan betg decoradas cun ina da questas ensainas d’onur.

Pauc pli tard hai jau gì la fortuna da pudair divertir il retg a moda tut speziala. Jau al hai dumandà da ma laschar purtar quatter travs (u en noss pleds: fists) da dus pes lunghezza e dus poleschs grossezza ed in pèr pitgas pli pitschnas. Sia maiestad ha immediat dà al selvicultur roial ils cumonds necessaris e l’autra damaun èn gia arrivadas las manadiras che purtavan las chaussas che jau aveva dumandà.

Ils quatter gronds fists hai jau furà en la terra en furma d’in quadrat da la grondezza da mes fazielet. Alura hai jau fermà ils chantuns da mes fazielet sisum vi da las quatter pitgas. Sur quellas en hai jau posiziunà quatter pitgas en l’orizontala. Quellas tegnevan stendì il fazielet dal tuttafatg e furmavan a medem temp ina balustrada. Jau aveva pensà ch’i stuess esser in spectacul tut aparti, sche jau laschass exercitar ina truppa da chavallaria dal retg en in’autezza uschè respectabla per ils nanins. Il retg ha acceptà questa proposta traglischond dal plaschair.

Ventg chavaliers èn arrivads ed jau hai auzà in suenter l’auter cun chaval ed armas sin la plazza d’exercizi artifiziala, ensemen cun ils uffiziers cumandants. Uschespert ch’els eran sa mess en lingia, han els furmà duas partidas, han simulà cumbats, han sajettà cun frizzas muttas, han tratg lur spadas, èn scappads ed han persequità, han attatgà ed èn sa retratgs, ditg curt, els han demussà in’excellenta disciplina militara. Las pitgas orizontalas impedivan ch’els crodian cun lur chavals giu da la tribuna.

Il retg è stà talmain intgantà da quest divertiment ch’el al ha laschà repeter plirs dis in suenter l’auter. E mintgatant aveva el schizunt la grazia da laschar auzar siadora sasez per diriger la manevra. El ha er persvadì la regina da sa laschar auzar en sia purtantina uschè ad aut ch’ella pudeva persequitar ils cumbats. Per fortuna n’èsi capità nagin accident durant divertir en questa moda il retg. Be ina giada èsi arrivà ch’in chaval plain temperament, sin il qual chavaltgava in chapitani, ha dà davos ora e fatg ina fora en il fazielet. Chaval e chavaltgader èn cupitgads, ma jau als hai puspè gidà en pe e cuvert la fora cun in maun, entant che jau hai mess per terra las truppas cun l’auter. Il chaval ch’era sa derschì aveva mess ord lieu in chalun davos, entant ch’il chavalier n’era betg blessà. Mes fazielet hai jau cuntschà uschè bain sco pussaivel, ma n’hai tuttina betg fidà avunda a sia stabilitad per reprender in agir uschè privlus.

Entant che jau hai delectà la curt en questa maniera, è tuttenina arrivà in currier ch’ha infurmà il retg ch’in da ses subdits haja fatg in chat ordvart remartgabel. El era ì a chavaltgar en la vischinanza da la mar ed aveva scuvert per terra ina gronda chaussa naira ch’era auta sc’in um ed uschè lunga e lada ch’ins avess duvrà plirs chars da la medema grondezza per il transport. Ina creatira viventa – sco quai ch’ins aveva temì l’emprim – na saja quai betg, damai ch’i giaschia airi per terra. Il chattader haja alura clamà natiers glieud ed els sajan raivids in a l’auter sin ils givels per arrivar uschia sisum. Ins haja chattà la part sura platta e guliva e constatà cun zappar cun ils pes che la chaussa saja chavortga a l’intern. Els hajan alura manegià en tutta umilitanza che quai vegnia bain ad esser insatge che tutgia a l’um gigant. Sche sia maiestad cumondia, vegnian ins a laschar manar natiers tut cun agid da tschintg chavals.

Jau hai dalunga savì tge che quai saja. Cur che jau era vegnì a riva, aveva jau – jau na sai betg pli co – pers mes chapè e sun ma legrà da cor d’intervegnir ch’ins al haja chattà. Jau hai explitgà al retg uschè bain sco pussaivel la natira e la muntada da questa chaussa ed al hai supplitgà da ma la laschar trametter. L’auter di èn ils viturins arrivads ed han purtà il chapè ch’era dentant demolì in pau. Damai ch’els n’al avevan betg pudì chargiar sin in char pervi da sia grondezza, eran els sa gidads a moda fitg simpla: els avevan furà duas foras en l’ur dal chapè, tratg sughets tras quellas e fermà els vi dals chavals. Uschia avevan els runà il chapè per terra enfin en la chapitala. Il chapè era dal reminent donnegià pli pauc che quai che jau aveva temì, damai ch’il terren dal pajais è ordvart lom e miaivel.

Finalmain è lura arrivà il di da mia liberaziun. Il retg aveva suttamess mia dumonda al cussegl dal stadi e declerà sco ses giavisch persunal ch’ins ma prendia davent mias pastuiras e ma dettia sut tschertas circumstanzas la cumplaina libertad da ma mover. La tenuta dals commembers dal cussegl dal stadi era ordvart favuraivla envers mai: cun excepziun dal galbet (vul dir admiral da l’imperi) Skyresh Bolgolam èn tuts s’exprimids per mia relaschada. Quest um aveva ina gritta narra sin mai e quai senza che jau al avess dà la minima raschun latiers. A si’influenza èsi er d’attribuir che las relaziuns da mia relaschada n’eran per part betg uschè onuraivlas sco quai che jau avess giavischà.

Il di suenter la sesida ha il segund minister da l’imperi, mes ami Reldresal, secretari per dumondas da chasa, purtà il document da relaschada. Suenter che las cundiziuns m’èn vegnidas prelegidas, hai jau stuì engirar solennamain da tegnair quellas; l’emprim tenor l’usit da mia patria, silsuenter tenor la furma sco quai ch’ella vegn prescritta tras las leschas lilliputanas. Jau hai stuì tschiffar cun il maun sanester il pe dretg e tutgar a medem temp cun il det d’amez dal maun dretg il frunt e cun il polesch l’ureglia dretga. Suenter avair prestà sarament en questa furma in pau stentusa, m’han ins allontanà las chadainas. Il document tunava sco suonda:

«Golbasto Momarem Evlame

Gurdilo Shefin Mully Ully Gue,

l’aut onuraivel e bain sabi retg da Lilliput, sin il qual tut il mund guarda cun daletg ed allegria, regent da quest imperi che s’extenda 5000 blustrugs (radund sis uras) enfin orasum il mund, monarc da tut ils monarcs, creschì pli aut che tut ils ulteriurs umans, dal qual ils pes marcheschan il center dal mund e dal qual il chau sa stenda vers il sulegl, el che fa stremblir il mund cun in sulet gest, dultsch sco la primavaira, agreabel sco la stad, fritgaivel sco l’atun, ma er snuaivel sco l’enviern, Sia illustrissima maiestad suttametta a l’um gigant ch’è cumparì avant curt en nossas provinzas las suandantas propostas, las qualas quel ha d’engirar artitgel per artitgel:

I. Senza lubientscha speziala, sigillada cun las ensainas da l’imperi, na dastga l’um gigant betg bandunar noss imperi.

II. El na duai betg ristgar da metter pe en las vias da nossa chapitala, auter che sch’el avess dumandà nus persunalmain per lubientscha.

III. L’um gigant numnà duai be sa trategnair sin noss straduns principals; el na duai ni sa tschentar ni chaminar sin terra cultivada.

IV. Va el a spassegiar sin ils straduns, sche duai el far quai cun tutta precauziun e ni passar sin ils corps da noss charezzads subdits, ni sin lur chavals u chars. Medemamain na duai el prender nagin da noss subdits sin il maun senza nossa lubientscha explicita.

V. Sche las circumstanzas pretendan da spedir in currier extraordinari, sche ha l’um gigant da metter quel cun chaval e tut en sia giaglioffa e d’al purtar al lieu da destinaziun dal messadi. Sch’i fa basegn ha el er da returnar il currier saun e salv enavos en nossa preschientscha roiala.

VI. El duai esser noss allià cunter noss inimi sin l’insla Blefuscu e far tut il pussaivel d’eliminar la flotta dals Blefuschians ch’è londervi da preparar in’attatga sin nossas possessiuns.

VII. Plain grazia al vegn dà la lubientscha da gidar noss lavurers ad eriger edifizis roials, en spezial sch’i sa tracta d’auzar grevas chargias.

VIII. Sco recumpensa ans obligain nus d’attribuir a l’um gigant ina raziun da spaisa e bavronda quotidiana che tanschess per 1824 da noss subdits.

Dà en noss palazi il dudeschavel di dal ventginavel mais da nossa regenza.»

In pèr dis suenter esser vegnì mess en libertad, hai jau gì la chaschun da render al retg in servetsch d’engraziament. El m’ha supplitgà d’embellir ina gronda parada tras mia preschientscha e participaziun. Mes pensum era quel da ma postar cun chommas sbrajattadas, sco il Coloss da Rhodos, entant ch’il retg ha cumandà a ses general da laschar marschar las truppas en retscha tranter mias chommas, l’infantaria en retschas da ventgaquatter, la chavallaria en talas da sedesch, accumpagnà da schumbradas e bandieras sgulatschantas. Durant ina mes’ura hai jau tegnì pazientamain la dira en mia posiziun, enfin che la parada è stada a fin. Al retg aveva jau rendì uschia in grond servetsch, el m’ha visità anc la medema saira per exprimer ses engraziament.

Chapitel 4

In pèr dis pli tard hai jau supplitgà il retg da ma lubir da visitar Mildendo, la chapitala da Lilliput, ed il palaz roial. El m’ha consentì quai cun grond plaschair ed jau hai vis ch’el è sa sentì onurà tras mes interess demussà envers sia residenza. Ma el m’ha supplitgà d’esser fitg precaut per betg smatgar or in dals abitants u rumper in edifizi. A la populaziun è mia visita dal reminent vegnida annunziada tras proclamaturs e tuts èn vegnids admonids da restar en chasa durant mia preschientscha en la citad.

Il mir che circumdescha la citad è dus pes aut ed indesch poleschs lad, uschia ch’ina charrotscha cun chavals po charrar bain sisur. En ina distanza da diesch pes sa chattan mintgamai fermas turs, munidas cun guardias er en temps da pasch.

Jau sun passà sur il grond portal ora e chaminà sin duas vias principalas, fitg plaun e precaut, per gea betg splattitschar in u l’auter Gion davos ch’avess anc pudì esser sin via. La part sut da mes mantè tegneva jau trasora ad aud, perquai che jau aveva tema da donnegiar tetgs u chanals u schizunt strair davent ina cuchera. Sin via n’hai jau dal reminent entupà nagin pli, persuenter eran ils tetgs e las fanestras plains d’aspectaturs, uschia che jau hai pudì stimar il dumber d’abitants a radund tschintgtschientmilli olmas.

La citad ha la furma d’in quadrat cun varts d’ina lunghezza da tschintgtschient pes. Las duas grondas vias che traversan la citad e la dividan en quatter quartiers han ina ladezza da radund tschintg pes, uschia che jau ma pudeva mover senza pli grondas difficultads e senza privel per ils edifizis. Percunter na fissi strusch stà pussaivel d’entrar en las giassas ed ils passadis, damai che quels n’eran betg pli lads che dudesch fin quindesch poleschs.

Il palaz imperial giascha exactamain en il center da la citad, a la cruschada da las duas vias principalas. En ina distanza da diesch pes maina in mir enturn l’entir edifizi principal. En la curt che giascha tranteren sun jau arrivà senza difficultad cun raiver sur il mir ora. Ma las stanzas dal retg sa gruppavan tuttas enturn in’ulteriura curt che sa chattava a l’intern dal palaz. Questa curt interna n’era l’emprim betg cuntanschibla per mai, damai ch’il palaz era bler memia aut per passar surora. Da raiver surarvi na vuleva jau medemamain betg ristgar per gea betg donnegiar insatge, cumbain ch’ils mirs eran fatgs da crap stgalprà ed avevan ina grossezza considerabla.

Il retg è stà fitg trumpà, udind che jau na possia betg ir a guardar sias stanzas. El m’ha supplitgà da guardar che quai giaja tuttina anc insaco. Jau hai empermess da ponderar la chaussa e da far mes pussaivel. L’emprima idea che m’è vegnida endament, è stà da construir ina stgabella e d’empruvar da raiver cun quella sur il palaz ora. Damai che jau hai chattà nagin’autra schliaziun, sun jau ma decidì da realisar quest plan.

Jau hai pia empustà tar il selvicultur roial trais gronds bists da plantas e fabritgà or da quels en l’interval da trais dis duas stgabellas. Quellas eran in pe e mez autas ed ordvart stabilas, ma faschevan ina figura plitost simpla e maladestra, uschia ch’in scrinari europeic avess pudì rir da cor da mes malinschign.

Suenter ch’il pievel era vegnì avisà ina segunda giada, sun jau ma mess sin via cun mias duas stgabellas vers il palaz dal retg. Arrivà en la curt exteriura hai jau plazzà l’emprima stgabella uschè datiers dal mir dal palaz sco pussaivel, sun raivì sin quella, hai auzà la segunda sur ils tetgs ora e laschà giu ella vi d’ina ferma corda en la curt interna. Cun passar d’ina stgabella a l’autra sun jau sinaquai arrivà cumadaivlamain en la curt interna.

Il retg e la regina eran sa radunads cun tut lur suita sin in balcun e m’han dà in cordial bainvegni. Jau na vi betg tralaschar da menziunar che la regina m’ha schizunt purschì il maun per al laschar bitschar. Alura hai jau pudì contemplar tras las fanestras ina stanza suenter l’autra ed jau stoss confessar che jau n’hai mai vis en mia vita insatge pli bel.

Jau na vi betg ma trategnair qua cun ina descripziun detagliada da tuttas chaussas magnificas ch’ins pudeva vesair; ina tala resalv jau per in’ovra pli voluminusa ch’è gia pronta da vegnir stampada. Quella duaja cuntegnair ina descripziun generala dal reginavel Lilliput sco er in cumpendi da si’istorgia. En pli duain vegnir preschentads las leschas, la politica, la scienza, la religiun, las plantas ed ils animals dal pajais sco er usits e tradiziuns dal pievel ed ulteriuras chaussas interessantas.

Da mia sincera admiraziun per la splendur dal palaz ha il retg prendì enconuschientscha cun gronda satisfacziun. Ed el m’ha relaschà cun tutta bainvulientscha.

Ina damaun, circa quindesch dis suenter mia liberaziun, è mes ami Reldresal, l’emprim secretari per dumondas privatas dal retg, vegnì a ma visitar en mi’abitaziun. Per mia surpraisa m’ha el fatg da savair che l’imperi sa chattia tant a l’intern sco er nà da l’exteriur en ina situaziun ordvart privlusa e ch’il retg ma dumondia per agid. Jau al hai respundì che jau saja fitg surstà d’udir quai e che jau saja fin uss adina stà da l’avis che Lilliput saja ina cuminanza ordvart fortunada e prosperaivla.

«Quai po bain parair ad esters», ha respundì Reldresal, «ma en vardad vegn noss stadi smanatschà da duas varts: da ferms cumbats da partida a l’intern e dal privel d’ina attatga da vart d’in adversari pussant a l’exteriur.

Quai che reguarda l’emprim punct stuais Vus savair che duas partidas sa chattan gia dapi settanta mais en charplina ina cun l’autra: ils Tramecksan ed ils Slamecksan. La segunda partida sa differenziescha da l’emprima tras tatgs da chalzers spezialmain auts. Ditg han ins pensà che tatgs fitg auts correspundian il meglier al spiert da nossa constituziun. Ma il davos temp è la tenuta sa midada. Sia maiestad ha decidì da be pli far diever en l’administraziun ed en la regenza dals tatgs bass e da surdar ad els tut ils uffizis ch’el po occupar sez. La dissonanza tranter las duas partidas è talmain gronda ch’els ni mangian ni baivan ni discurran in cun l’auter.

Enfin uss avain nus surpassà cun noss dumber ils Slamecksan u tatgs-auts e la pussanza dal stadi giascha en noss mauns. Ma nus constatain cun preoccupaziun che sia maiestad, il successur al tron, demussa ina tscherta predilecziun per tatgs auts. Almain pon ins constatar ch’in da ses tatgs è pli aut che l’auter. Avess questa tendenza en direcziun dals tatgs auts propi da sa far valair tar il prinzi, alura avess quai consequenzas fatalas per nossa partida e la pasch interna fiss seriusamain en privel.

E sco sche quai na fiss betg gia avunda, ans smanatscha in’invasiun ostila nà da l’insla Blefuscu. Quella è be pauc pli pitschna che la nossa e furma il segund grond reginavel dal mund. Ch’i dettia anc auters reginavels e stadis sin quest mund – sco quai che Vus pretendais – che sajan abitads da creatiras umanas da vossa grondezza, vegn numnadamain mess fermamain en dubi da noss scienziads. Ins è plitost da l’avis che Vus sajas crudads da la glina, quai tant pli che noss’istorgia dal mund ch’è gia sismilli mais veglia na sa da rapportar da nagins auters stadis che da Lilliput e Blefuscu.»

Jau hai gì fadia da restar serius, tadlond questas expectoraziuns da mes ami. Ma jau m’hai tegnì a frain ed hai dumandà sch’i saja pia Blefuscu che smanatschia d’attatgar Lilliput.

«Deplorablamain è quai uschia», ha el respundì. «Questas duas pussanzas fan gia dapi trentasis mais la pli crudaivla guerra ina cunter l’autra. Sch’igl As interessescha, vi jau raquintar l’istorgia da questa guerra.»

Jau al hai supplitgà persuenter ed el ha cuntinuà: «Dapertut vegni renconuschì che la furma oriunda dad avrir ovs saja quella, da rumper u tagliar davent la crosa da la vart lada. Ma il tat da Sia maiestad dad oz era sa taglià sco mattatsch en il det, vulend mangiar en questa moda in ov. Sinaquai ha il bab relaschà ina lescha che scumandava a tuts subdits, sut smanatscha da grevs chastis, d’avrir ils ovs da la vart lada. Questa lescha ha grittentà talmain il pievel, ch’igl èn ruttas ora pliras grondas revoluziuns. In retg ha pers la vita, in auter la curuna. Enturn indeschmilli burgais èn vegnids per la vita, perquai ch’els vulevan pli gugent murir che d’avrir ils ovs da la vart graschla. Gist uschè blers èn vegnids bandischads u èn emigrads e quai tuts a Blefuscu. Uschia è sa sviluppada là cun il temp ina ferma partida che pretendeva d’in cuntin da far guerra encunter Lilliput.

Suenter che quels da la vart lada èn vegnids exclus tras lescha da tut ils uffizis publics, è prorutta la terribla guerra che cuzza uss gia, cun pitschnas interrupziuns, trentasis mais. Da temp en temp giascha la fortuna da las armas da nossa vart, lura puspè da vart da l’adversari. En tut quests mais avain nus pers quaranta gronds bastiments e numerus pli pitschens ed ultra da quai vers trentamilli umens. Ma la sperdita da vart da l’adversari è anc in pau pli gronda che la nossa. Tuttina ha el puspè rearmà in’immensa flotta e sa prepara d’ir tar nus a la riva. Sia maiestad ha gronda fidanza en Vossa valurusadad e forza e spera che Vus n’al laschias betg a mesa via en questa greva situaziun.»

Jau hai supplitgà il secretari da sincerar al retg mi’obedientscha absoluta. Sco ester na veglia jau bain betg m’intervegnir en dispitas da partida; ma en cas d’ina attatga d’ordaifer saja jau pront da tut temp d’unfrir mia vita per proteger sia persuna e ses reginavel. Reldresal m’ha engrazià ed è s’absentà.

Chapitel 5

Cun agid d’intginas chartas che Reldresal m’aveva laschà enavos hai jau pudì studegiar il champ da battaglia. Las chartas eran però uschè pitschnas che jau hai stuì struvegiar ora in dals vaiders da mes telescop da tastga per al duvrar sco marella. Uss hai jau vis che Blefuscu è in’insla che sa chatta en il nordost da Lilliput, separada d’in chanal dad otgtschient bratschs ladezza. La pli gronda profunditad en cas da mar auta era inditgada cun settanta glumgluffs (= sis pes).

Suenter avair ponderà tut da rudent, sun jau ma decidì da conquistar l’entira flotta ostila enina ed hai dalunga cumenzà cun las preparativas. Jau m’hai fatg purtar in bel dumber da fermas sugas e da pitgas da fier. Or da las pitgas, ch’avevan circa la grondezza e fermezza da stgainas, hai jau furmà lungs crutschs da piz e fermà vi da mintgin in sughet da radund sis pes lunghezza.

Uschespert ch’ins m’ha infurmà che la flotta ostila saja semtgada en il port da Blefuscu per partir, sun jau ma mess sin via cun mes cundriz. Suenter avair cuntanschì la costa dal nord da Lilliput, sun jau stà a garnugl davos in crest situà gist visavi l’insla Blefuscu ed hai observà la flotta da l’inimi. Tant sco quai che jau hai pudì vesair era ella anc en il port ed ins n’era betg anc sa preparà da partir. Jau hai pia tratg ora tschop, chalzers e chaltschiels e be laschà en mia chamischola sut da tgirom che ma dueva proteger cunter lantschas.

Alura hai jau traversà uschè spert sco pussaivel la mar en direcziun dal port da Blefuscu. A mesa strada hai jau gì da nudar radund trenta bratschs; suenter hai jau puspè sentì fund sut ils pes e sun arrivà en pli pauc ch’ina mes’ura tar la flotta. L’inimi ha tschiffà ina tema mortala, cur ch’el ha remartgà mai. Vesend mai è l’entira squadra siglida giu dals bastiments ed è nudada a la riva u è sa spendrada en pitschnas bartgas.

Immediat sun jau ma mess a la lavur. Vi da la part davant da mintga bastiment hai jau fermà in da mes crutschs. Silsuenter hai jau fatg in nuf cun tut ils sughets ch’eran fermads vi dals crutschs. Quai na fiss bain stà nagin striegn, sche jau avess pudì lavurar en ruaus. Ma uschè spert che la glieud a la riva aveva realisà mi’intenziun, m’han els inundà cun ina vaira plievgia da projectils da tut gener. Lantschas, frizzas e crappa m’han blessà fatscha e mauns, uschia che jau hai be pudì cuntinuar a lavurar cun bregias e sut pulitas dolurs.

Propi privlusa è la chaussa daventada en quel mument che jau hai stuì volver mia fatscha vers l’inimi, pertge che ussa stueva jau propi avair tema per mes egls. In mument hai jau schizunt pensà da dar si mes plan, pertge che pli gugent vuleva jau perder la favur dal retg da Lilliput che mes egls. Ma qua m’è tuttenina vegnì endament, tge che ma pudess gidar. Tranter las pitschnas chaussas da las qualas jau na vuleva betg desister e che jau aveva perquai tegnì adascus tar mia perquisiziun, sa chattavan mes egliers. Quels hai jau prendì nanavant e mes si ed uss hai jau pudì cuntinuar a lavurar senza stuair avair tema dals projectils ostils.

Suenter avair fermà tut ils crutschs, hai jau prendì il nuf enta maun ed hai cumenzà a trair. Ma betg in dals bastiments sa fiss muventà e pir uss m’è vegnì endament che tut ils bastiments avevan anc bittà l’ancra. Jau hai pia anc stuì supportar ina giada las frizzas ostilas e tagliar tras las sugas da l’ancra. Silsuenter hai jau puspè prendì il nuf en maun e tratg senza difficultads l’entira flotta davos mai.

Tge cridar e bragir che quai ha dà a la riva! Jau hai gì en quel mument tala cumpassiun cun questa povra glieud che jau m’hai empermess solennamain da far nagut pli encunter els en l’avegnir. Alura sun jau chaminà e nudà cun mia preda enavos tras il chanal e sun arrivà saun e salv a la riva da Lilliput.

Il retg e l’entira curt eran sa radunads a la riva e spetgavan impazient tge fin che questa gronda aventura vegnia a prender. Els han vis a s’avischinar ils bastiments en furma da mesaglina; mai n’han els dentant betg pudì vesair, damai che jau era fin al culiez en l’aua. Qua han els tschiffà gronda tema, han pensà che jau saja najà e che la flotta ostila sa preparia per l’attatga. Tant pli grond è stà il plaschair, vesend a vegnir mai plaunsieu a la surfatscha. Jau hai tegnì ad aut il nuf e clamà cun ina vusch ch’ha fatg stremblir las muntognas da Lilliput: «Eviva il grond e maiestus retg Shefin Mully Ully Gue!» Il retg m’ha beneventà cun gronda gentilezza e m’ha engrazià graziusamain per mi’ovra valurusa. En renconuschientscha da mes nunemblidaivels merits m’ha el elegì sco nardac, vul dir sco emprim dignitari da l’imperi e tras quai er elevà en la posiziun da cont.

Trais emnas suenter mi’ovra guerrila è arrivada ina delegaziun uffiziala nà da Blefuscu, la quala vuleva dumandar il retg da far pasch. Ella sa cumponiva da sis delegads, accumpagnads d’ina escorta da radund tschintgtschient persunas. Lur arrivada è stada ordvart pompusa e degna da la grondezza dal regent da Blefuscu. Surprendentamain n’ha noss retg betg vulì retschaiver els immediat; igl è vegnì communitgà ad els ch’els duain avair pazienza enfin che Sia maiestad als veglia tadlar.

Il motiv per quest cumportament dal retg sun jau bainprest vegnì a savair. Il di suenter l’arrivada da la delegaziun m’ha sia maiestad visità persunalmain en mi’abitaziun e m’ha supplitgà per in discurs. En il decurs da quella hai jau realisà ch’il retg na vuleva insumma betg far pasch. Anzi m’ha el dumandà d’er anc rapinar ils ulteriurs bastiments. Silsuenter vuleva el conquistar l’entir reginavel, derscher il retg da Blefuscu e nominar in viceretg en ses lieu. Ils bandischads da la vart lada vuleva el alura far tuts per il chau pli curts, sinaquai ch’ils ovs vegnian finalmain – sco quai ch’i descha – averts en tut il mund da la vart graschla.

Tar la realisaziun da tut quai al dueva jau esser gidaivel. Jau dentant hai empruvà d’al prender or dal chau quests plans ambizius. E cur ch’el na vuleva betg tadlar sin mai, al hai jau ditg en fatscha che jau na vegnia mai a star a disposiziun sco gidanter da metter en sclavaria in pievel liber e valurus. Cur ch’el ha realisà ch’el na vegnia betg da derscher mia decisiun, ha el fatg curtas ed è ì davent be cun perder paucs pleds da cumià, uschia che jau hai pudì vesair, co ch’el sa sentiva offendì da mia resposta negativa.

La notg suenter quest discurs memorabel dueva jau dal reminent avair chaschun da render al retg in servetsch ordvart impurtant, almain tenor mes giuditgar. Da mesanotg sun jau tuttenina vegnì sveglià tras il sbragir d’ina fulla da glieud ch’era sa rimnada davant mia chasa e che clamava senz’interrupziun «burglum»! Cur che jau sun sortì, han pliras persunas da la curt fullà via tras la massa e m’han dumandà da vegnir immediat tar il palaz. Pervi d’ina dama da la curt che saja stada inattenta, saja rut ora fieu en las stanzas da sia maiestad la regina. (Quella aveva numnadamain legì in roman en letg ed era sa durmentada.)

Immediat sun jau levà en pe. Exclamaturs èn currids tras las vias ed han avertì la glieud d’ir or da via; e damai ch’igl era ultra da quai ina notg da clerglina sun jau arrivà tar il palaz senza splattitschar insatgi. La situaziun ch’è sa preschentada là era desperada. Grossas flommas sortivan da las fanestras, encunter las qualas ils Lilliputans vegnivan be da cuntanscher pauc cun lur sadellas en grondezza da diclar, tant pli che l’aua era lunsch davent. Il maiestus palaz fiss senza dubi daventà in’unfrenda da las flommas, sch’i na ma fiss betg vegnì endament ina soluziun.

Betg lunsch davent da mi’abitaziun sa chattava in vaira grond puz, nua che vegniva manada l’aua persa da la citad. Tar quel sun jau currì tge che jau hai pudì. El era emplenì cun aua spizzalenta ch’era bunamain naira dal tschuf. Ma damai ch’igl aveva num da spendrar in edifizi magnific, vi dal qual quatter generaziuns avevan lavurà, sche hai jau surmuntà mes disgust, hai emplenì mes chapè enfin sisum e sun currì enavos tar l’incendi. Là sun jau vegnì da stizzar il fieu en main che trais minutas. Cun il sentiment d’avair fatg ina bun’ovra sun jau turnà a chasa, nua che jau sun bainprest puspè ma durmentà.

Tant pli sun jau stà surstà che nagin n’è cumparì l’auter di per ma dir engrazia ed er betg ils proxims dis. Jau hai lura udì da Reldresal che la regina saja daventada malsauna da la snavur, vesend che aua tschuffa era vegnida duvrada per stizzar il palaz ed aveva tartagnà sias stanzas. Ella saja sa retratga en la part dal palaz che sa chattia il pli lunsch davent dal lieu d’incendi e saja sa decidida cun tutta franchezza da mai pli laschar renovar las veglias stanzas per ses diever.

Chapitel 6

Cumbain che la descripziun dal pajais da Lilliput duai esser reservada ad in agen cudesch, sche vi jau tuttina, per cuntentar las mirveglias dal lectur, integrar qua ina u l’autra observaziun.

La grondezza dals abitants è per ordinari strusch sis poleschs; la grondezza dals animals e da las plantas stat en exacta relaziun latiers. Ils pli gronds chavals e bovs mesiran quatter fin tschintg poleschs, nursas in polesch e mez ed uschia va quai engiu enfin tar las pli pitschnas creatiras ch’eran strusch pli visiblas per mes egls.

La vesida dals Lilliputans correspunda percunter perfetgamain a lur pitschen mund. Cun interess hai jau observà co ch’in cuschinier ha splimà ina lodola che n’era betg pli gronda ch’ina mustga e co ch’ina giuvna mattetta ha mess il fil invisibel en ina guglia invisibla. Las pli autas plantas en il parc imperial mesiran var set poleschs e d’imaginar la grondezza u pitschnezza da las ulteriuras plantas e flurs surlasch jau a la fantasia dal lectur.

Areguard las scienzas vi jau be dir che quellas èn vegnidas tgiradas cun premura dapi il cumenzament da l’istorgia. Menziunar en spezial vi jau be la scripziun ordvart remartgabla. La glieudetta na scriva betg da sanestra a dretga sco ils Europeans ed er betg da dretga a sanestra sco ils Arabs u da giudim ensi sco ils Chinais. Na, els scrivan a travers, d’in chantun dal palpiri a l’auter (sco quai che er baininqual da nossas damas han la disa da far).

Lur morts sepuleschan els en posiziun verticala, cun il chau engiu. Els èn numnadamain da l’avis ch’ils morts levian puspè da mort en vita suenter indeschmilli mais e che la Terra – da la quala els crajan ch’ella saja ina rudella platta – sa volvia en il medem mument cun la vart sut ensi; ils renaschids chattan uschia automaticamain puspè terra sut ils pes. Persunas da furmaziun e savida èn bain da l’avis che quai saja in’idea sturna ed antiquada; ma per betg esser cuntrari a la cretta populara, vegn questa furma da sepultura tuttina mantegnida.

Quai che pertutga las leschas dal pajais dessi in bel dumber che jau pudess ludar sinceramain – sche be ellas na stessan betg en cuntradicziun cun quellas da mia preziada patria. Sco emprim fiss da numnar la lescha che tracta da faussas inculpaziuns. Crims cunter il stadi vegnan punids qua fitg sever; po l’inculpà dentant cumprovar ch’el è innocent, vegn l’accusader immediat sentenzià a la mort. Or da ses relasch vegn il grazià recumpensà generusamain per tut quai ch’el ha stuì suffrir. Ed en cas ch’il relasch dal denunzià na basta betg, sche surprenda la curuna la summa restanta. En pli vegn il grazià undrà publicamain e si’innocenza vegn proclamada en l’entira citad.

Cugliunaria ed engion valan sco pli gronds crims ch’enguladitsch e vegnan per il pli chastiads cun la mort. Encunter enguladitsch – uschia vegn argumentà – pon ins per ordinari sa proteger cun esser precaut e far attenziun. In’olma sincera e da buna fai è percunter exposta senza nagina protecziun als rampigns malizius dals cugliuns ed engianaders. Ma tge è il contact tranter ils umans auter ch’in cumprar e vender cuntinuant. E damai ch’i sa tracta savens d’in commerzi en buna fai, vegnissan ils sincers engianads ed ils cugliunaders sa patrunassan da tut – na fissan qua betg las leschas da Lilliput ch’èn bunas d’impedir quai.

Jau ma regord co che jau hai empruvà ina giada da dir in bun pled a favur d’in servient ch’era sbrigà da ses signur cun ina summa che quel al aveva affidà. Quai saja gea be stà in abus da la confidenza, hai jau vulì exculpar l’accusà. Sinaquai ha sia maiestad guardà sin mai tut surstà ed indignà ed ha respundì ch’i saja gist il maldiever da la confidenza che fetschia or da quest malfatg in grev crim. Per dir insatge hai jau manegià che differents pievels hajan differents usits, ma en mes intern hai jau stuì dir ch’el aveva raschun.

Remuneraziun e puniziun valan per ordinari sco ils dus puncts essenzials da mintga furma guvernamentala. Ma sin tut mes viadis n’hai jau mai scuntrà in pievel, auter che quel da Lilliput, che fiss propi vegnì regnà tenor quest princip. Chastià vegniva bain dapertut, ma betg remunerà. A Lilliput percunter vegniva quel che pudeva cumprovar d’avair surpassà durant settantatrais mais naginas leschas dal pajais onurà cun tscherts privilegis. Ins al pajava ina tscherta summa, en proporziun tar ses stan e sias relaziuns da viver ed al surdeva il titel «snilpall», quai che vul dir «fidaivel a la lescha». Quest titel è però lià a la persuna e na po betg vegnir surdà als vegnintsuenter.

En ils egls dals Lilliputans èsi ina gronda mancanza da nossas leschas ch’i dat tar nus be chastis, ma naginas remuneraziuns. La statua da la giustia ch’ins tschenta a Lilliput davant ils tribunals ha sis egls: dus davant, dus davos ed in da mintga vart; quai simbolisescha la premura, cun la quala i duai vegnir derschà. En il maun dretg tegna la giustia in satg da daners avert, en il sanester ina spada en la taja; quai signifitga ch’ella remunerescha pli gugent che quai ch’ella chastia.

Per emploiar funcziunaris guardan ils Lilliputans pli fitg sin valurs moralas che sin grondas qualitads spiertalas. Els èn da l’avis che la sauna raschun saja la virtid decisiva per occupar ina plazza publica. Ils fatgs publics na dastgian betg esser in tal misteri che be ils pli intelligents, dals quals i naschian be trais mintga tschintgtschient mais, als possian exequir. Perquai vegn dà paisa a vardaivladad, senn per giustia e tempranza – sin qualitads pia ch’ins po spetgar da mintga um onest.

Medemamain èn ins da l’avis ch’ina mancanza da questas vertids na possia betg vegnir cumpensada tras talents spiertals. Perquai na dastgia in uffizi public betg vegnir mess en ils mauns d’ina persuna intelligenta, ma cun mancanzas moralas. In sbagl nunvulì d’in um virtuus n’haja mai uschè nauschas consequenzas sco las intrigas d’in uman cun nauschas intenziuns.

Tgi che snega a Lilliput la providientscha divina na dastga occupar nagin uffizi public. Damai ch’ils prinzis reguardan sasezs sco substituts da la divinitad, fissi malraschunaivel sch’il prinzi elegess umens che snegan l’autoritad da la quala lur tron dependa.

Entant che jau raquint da questas excellentas e fitg prudentas leschas, usits ed opiniuns, vegn il lectur a scurlattar il chau sch’el sa regorda co ch’ins po cuntanscher en il medem pajais uffizis tras artistica sin la suga e co ch’ins vegn ornà cun decoraziuns d’onur be cun siglir sur il fist u ruschnar sut quel ora. Ils Lilliputans èn oramai er be umans sco tut ils auters e tras schlet exempel da surengiu ha – malgrà las bunas leschas – baininqual dischurden chattà la via en lur mez. Questa disa turpegiusa da siglir sin sugas e sur fists ha introducì il tat da l’imperatur dad uss ed ella ha gì in effect fitg negativ sin la concepziun ed il pensar general.

Malengraziaivladad, quai vi jau anc menziunar a la fin, vegn resguardà a Lilliput sco in dals pli gronds crims, in’idea che duai er esser stada derasada da temp en temp en auters pajais. Tgi che tracta ses benefactur cun nauschadad, quel sto – uschia l’opiniun generala – er esser l’inimi da tut ils ulteriurs umans e na merita betg da viver vinavant.

Cun quai vi jau terminar quest curt rapport davart intginas atgnadads dal pajais ed agiuntar ina curta descripziun da mia moda da viver persunala a Lilliput, nua che jau hai vivì nov mais e tredesch dis.

Damai che jau era disà da pli baud ennà da far da tuttas lavurs, na m’hai betg custà tanta fadia da construir or d’intgins dals pli auts pigns dal parc imperial ina maisa ed ina sutga per mi’abitaziun, per che jau ma possia drizzar en almain in zic cumadaivel. Duatschient cusunzas han survegnì l’incumbensa da ma cuser chamischas sco er biancaria da letg e da maisa. Tut quai han ellas fatg da la pli ferma taila-glin ch’era da chattar; en pli han ellas cusì pliras stresas ina sur l’autra per render tut uschè resistent sco pussaivel.

Per prender mesira hai jau stuì giaschair per terra. Ina cusunza è raivida sin mes culiez, in’autra sin mia stgaina ed ellas han stendì ina corda tranteren ch’ina terza ha mesirà cun agid d’ina lingiera. Silsuenter han ellas eruì la circumferenza da mes polesch dretg ed uss avevan ellas tut quai ch’ellas duvravan. Pertge che tenor ina lescha matematica, ch’era bain enconuschenta ad ellas, mesira la chanvella duas giadas la circumferenza dal polesch, il culiez duas giadas quella da la chanvella e l’entir corp duas giadas quella dal culiez, supponì ch’il corp saja creschì normal, quai che jau poss bain pretender da mamez. Sco muster ha servì ad ellas ina da mias veglias chamischas rasada ora per terra. La lavur da las dunnettas lavurusas m’ha cuntentà cumplainamain.

Sumegliantamain èn vegnids incumbensads traitschient cusunzs da ma far in vestgì. Jau sun ma mess en schanuglias ed uss han ins pusà da davos ina stgala encunter mai che tanscheva enfin al culiez. In cusunz è ascendì la stgala ed ha laschà giu in plumin enfin giun plaun; quai ha dà la lunghezza dal tschop; il venter e la bratscha hai jau mez mesirà. Il vestgì ma gieva bain, el aveva dentant stuì vegnir cusì ensemen or da plirs tschient tocs. La lavur aveva stuì vegnir fatga en mi’abitaziun, damai che nagin’autra stanza fiss stada gronda avunda.

Enturn mia chasa sa chattava il champ da tendas dals cuschiniers. Cur che la tschavera cumenzava, auzava jau vegn camariers sin maisa, entant che tschient ulteriurs spetgavan giusut cun cuppas plain charn, cun buts da vin e cun autras bavrondas. Tut tenor basegn tiravan ils servients siadora las spaisas e las bavrondas cun agid d’in cundriz sco quai ch’ins al enconuscha da bigls-cisterna. Ina cuppa deva mintgamai ina bucca plaina, ina but in bun sierv. La charn-nursa n’è betg uschè buna sco la nossa, la charn-bov percunter gustava excellent.

Ins po cumprender ch’i custava immensas summas da ma nutrir, vestgir e dar albiert. Quests custs han lura er purschì a Flimnap, il minister da finanzas, il motiv desiderà da ma far in nausch servetsch. Il minister era stà da l’entschatta ennà mes inimi zuppà e quai cumbain ch’el sa mussava exteriuramain ordvart amiaivel. El ha dilucidà al retg la nauscha situaziun finanziala e rendì attent ch’i saja necessari da far daivets. Enfin uss haja jau gia custà varga in milliun e mez «sprugs» (la pli gronda munaida d’aur dal pajais). El ha perquai cusseglià a sia maiestad da sa liberar dal grond magliadrun.

Ma la premura per il bainstar dal stadi n’era betg il sulet motiv per l’odi che Flimnap aveva encunter mai. I fa rir, ma il minister da finanzas era immens schiglius sin mai, perquai che sia dunna ma vegniva savens a visitar. Jau l’auzava lura – sco bleras autras damas da la curt er – cun equipagi e chavals sin maisa. Là fascheva la signuria sias rundas, entant che jau la divertiva cun da tuttas sorts raquints e spass. Quai era pia la raschun pli profunda per la gritta da Flimnap. Vitiers vegn anc che jau sco nardac steva sin in stgalim pli aut che el ch’era be in «glumglum», quai che correspunda tar nus al titel da prinzi, entant che jau sco nardac era sin il stgalim da noss ducas. Saja sco ch’i veglia, en mintga cas duevan er las intrigas da Flimnap contribuir lur part da ma render malvis avant mes signur imperial.

Chapitel 7

Jau era pia crudà en dischonur a la curt, e quai malgrà mes blers e gronds merits. Il retg era vilà perquai che jau n’al vuleva betg gidar a conquistar Blefuscu, la regina perquai che jau aveva tartagnà sias stanzas cun aua tschuffa e per la curt era la nauscha luna da las maiestads, che vegniva anc augmentada tras las intrigas da Flimnap, motiv avunda per ir da qua davent ord via a mai. Reldresal è il sulet che m’era restà fidaivel e che vegniva er vinavant a visitar mai. El èsi er stà che m’ha rapporta d’ina sesida dal cussegl dal stadi che dueva esser da gronda muntada per mes destin.

Malgrà mia tenuta negativa pensava il retg anc adina londervi da conquistar Blefuscu. Anc avant che retschaiver la delegaziun ha el radunà il cussegl dal stadi e preschentà a quel in plan detaglià d’ina campagna militara encunter Blefuscu. Il cussegl ha l’emprim reagì a moda positiva sin questa proposta. Ma suenter avair udì dal monarc sez ch’ins na possia betg quintar cun mes sustegn, na vulev’ins savair nagut pli da guerra e la maioritad ha votà per la pasch.

Questa schleppa al ha permalà nunditg e sa chapescha che si’entira gritta è sa drizzada encunter mai. Ultra da quai ha l’admiral Bolgolam tegnì in pled ravgentà, en il qual el ha instigà il retg ed il cussegl dal stadi encunter mai. Sco ditg aveva quest um gia da l’entschatta ennà betg pudì vertir mai. Ma dapi che jau aveva conquistà la flotta ostila e mess tras quai en la sumbriva ses renum, m’odiava el mortalmain. I saja ina malengraziaivladad turpegiusa da mai da refusar al pievel da Lilliput mes agid. Ins m’haja regalà la vita, laschà liber e tractà sc’in giast apprezià ed ultra da quai spisgentà senza resguard dals custs monstrus. «E quest uman», uschia ha el serrà, «per il qual i fiss ina piculezza da suttametter Blefuscu en dus dis, ha il curaschi da refusar a noss onurà e respectà monarc il servetsch! Pelvaira, el ans vegn anc a crescher sur il chau, sche nus na pensain betg a temp d’al metter a pantun e d’al rumper sia luschezza e ses chaprizis.»

Quest pled ha fatg ina grond’impressiun sin la radunanza. E malgrà che Reldresal ha laschà suandar ina replica en mia favur, aveva jau tuttina pers a partir da quel mument la simpatia da la regenza.

Finalmain ha il retg retschavì la delegaziun da Blefuscu e suenter lungas contractivas è vegnida sigillada ina pasch ch’era ordvart favuraivla per Lilliput. Damai ch’ils delegads eran vegnids a savair quant ch’els hajan d’engraziar a mai, m’han els fatg visita en tutta furma e maniera. Els m’han fatg cumpliments davart mia forza e generusadad e m’han envidà en num da lur signur da vegnir a visitar il reginavel.

Jau als hai respundì che jau vegnia fitg gugent a far visita a Blefuscu ed a ses regent. Silsuenter hai jau envidà las excellenzas d’esser il proxim di mes giasts. Jau aveva er tramess in invit al retg ed a la regina, cumbain che jau era prest segir ch’els na vegnian betg a dar suatientscha a quel. Tant pli surstà sun jau stà, cur ch’els han annunzià d’esser da la partida. Co ma dueva jau declerar quai? Avevan las maiestads tuttenina puspè prendì mai en lur grazia?

Entant hai jau preparà il past da festa. D’ina vart da mia maisa hai jau plazzà in pulit dumber da pultrunas pompusas per mes giasts, da l’autra vart èsi vegnì mess a maisa per mamez.

Mintgin dals traitschient cuschiniers m’ha furnì duas spaisas. Per mes giasts dueva vegnir preparà in lev ensolver, il qual vegniva servì da serviturs emploiads aposta.

Tut era semtgà. Ils giasts èn arrivads en in til pompus. L’entira societad è passada sin in’aissa; quella hai jau auzà precautamain ad aut vi da quatter cordas fermadas ensemen sisum cun in nuf, uschia che la glieudetta ha pudì passar cumadaivlamain sin mia maisa. Las maiestads m’han salidà a moda ordvart sitga e fraida, medemamain ils ulteriurs commembers da la curt. Da quai hai jau pudì cumprender che jau era anc adina en disfavur e ch’il retg era probablamain be vegnì per cuntentar sias marveglias, pertge ch’el n’aveva anc mai vis mai a mangiar da pitschna distanza. Pussaivel er ch’el na vuleva betg sa laschar prender da preschentar als esters en atgna persuna la gronda curiusitad dal pajais.

La tschavera ha cumenzà e la surpraisa da mes giasts è stada talmain gronda cur ch’els m’han vis a mangiar ch’els han sez emblidà da sa spisgentar. Mintga tratga da charn deva ina bucca plaina ed in butschin da vin in u dus sitgs. In chalun-bov aparti grond hai jau traguttì cun duas morsas e per gronda sgarschur dals aspectaturs hai jau gist anc smardeglià e mangià l’oss da quel. Andas e giaglinas selvadias chatschava jau enina en bucca e dal giaglinom pitschen pudeva jau plunar ventg fin trenta tocs a la giada sin mes cuntè.

Durant la tschavera hai jau communitgà a sia maiestad ch’ils mess hajan gì la buntad d’envidar mai da vegnir a Blefuscu ed jau al hai supplitgà per congedi. L’emprim ha el fatg sco sch’el na m’avess betg udì ed ha cuntinuà a sa conversar cun Flimnap. Suenter avair exprimì mes giavisch ina segunda giada, m’ha el be respundì curtamain: «Faschai quai ch’As para cunvegnent.» Dal reminent è el prest puspè partì cun sia suita, entant che jau hai anc discurrì ditg e bain cun ils mess da Blefuscu.

I pudeva esser trais emnas pli tard, ina saira che jau vuleva ir a letg in pau pli baud che usità, che jau hai chattà sut mia cuverta ina pitschna rolla da pergiamina. Jau sun stà fitg surstà da quai, hai avert ella e vis ch’ella era scritta plaina. Damai ch’igl era anc cler avunda, hai jau immediat prendì enta maun la lenta da mes telescop che m’aveva gia savens servì sco marella ed hai cumenzà a leger. Gia il titel m’ha fatg vegnir tut confus:

«Artitgels d’accusaziun encunter Quinbus Flestrin, l’um gigant

I. Tras lescha imperiala, relaschada sut la regenza da Sia maiestad roiala Calin Deffar Plune, èsi decidì che mintgin che tschufrognia il palaz roial vegnia tractà sco in auttraditur. Tuttina ha il numnà Quinbus Flestrin rut questa lescha sut il pretext da vulair stizzar in fieu ch’era rut ora en las stanzas da la zunt preziada ed amada dunna da Sia maiestad. Manà d’ina malignadad diabolica ha el propi stizzà quest fieu cun derscher or aua tschuffa ed ha uschia cuntrafatg al scumond ed a las obligaziuns menziunadas.

II. Suenter che Quinbus Flestrin aveva manà la flotta roiala da Blefuscu en il port roial da Lilliput, al ha Sia maiestad roiala cumandà d’er conquistar ils ulteriurs bastiments dal retg da Blefuscu. Silsuenter dueva quest imperi vegnir transfurmà en ina provinza subdita che dueva vegnir regida en avegnir d’in vice-retg. En pli na duevan betg mo ils bandischads «da la vart lada», mabain tut ils abitants da quest imperi che na renunziavan betg immediat a questa pratica eretica vegnir eliminads e mazzads. Malgrà quai ha il numnà Quinbus Flestrin pretendì da sia graziusa e buntadaivla maiestad roiala, sco in fauss traditur, ch’el vegnia relaschà da quest’incumbensa e quai cun l’argument ch’i na sa cunfetschia betg cun sia conscienza da destruir la libertad e la vita d’in pievel valurus.

III. Arrivads ils mess da la curt da Blefuscu a la curt da Sia maiestad per far pasch, ha el, Quinbus Flestrin, purschì ad els agid a moda faussa e da traditur e conversà cun els zunt amicablamain. Tut quai ha el fatg bain savend ch’il prinzi, lur signur, era anc avant curt temp l’inimi da Sia maiestad e ch’el aveva manà guerra encunter Sia maiestad.

IV. Ultra da quai sa prepara il numnà Quinbus Flestrin da viagiar a Blefuscu per visitar la curt da quest imperi. Tras quai violescha el il contract ch’el ha engirà, pertge che Sia maiestad al ha mai dà la lubientscha explicita per quest viadi.»

Udind questas sfiguraziuns e faussas accusaziuns, sun jau vegnì tut cotschen da la gritta. Co che jau m’era sbaglià areguard il retg! Quest prinzi ch’era sa mussà pli baud uschè generus envers mai, al qual jau aveva fatg ils pli impurtants servetschs ed era ma mussà enfin uss fidaivel en patratg ed ovra, el m’odiava uss, perquai che jau na deva betg suenter a sias ambiziuns chapriziusas; perquai che jau m’opponiva or d’in sentiment da giustia tut natiral da far guerra a moda crudaivla encunter in pievelet da nanins che na m’aveva mai fatg dal mal.

Ed uss laschava il medem monarc, probablamain sut l’influenza da mes inimis mortals Bolgolam e Flimnap, m’accusar pervi d’auttradiment! Pelvaira, quai eran tristas experientschas! Per fortuna tegneva almain Reldresal cun mai. Pertge ch’i ma pareva tschert ch’el ma stueva avair procurà quest document, cun la finamira evidenta da ma vulair avertir.

Questa supposiziun dueva bainprest sa verifitgar. Jau pudeva esser sesì in’ura approfundà en mes patratgs ch’igl ha tuttenina spluntà vi da mia porta. Mes servient è entrà ed ha annunzià: «In mess da Sia maiestad.» Jau hai immediat fatg chazzola ed hai laschà entrar il mess. Tenor sia vestgadira stueva el esser in dals sutuffiziers dal retg. «Jau port in messadi secret dal retg», ha el ditg suenter che jau al hai dumandà suenter il motiv da sia visita. Sinaquai hai jau tramess giuadora il servient ed hai auzà l’uffizier sin mia maisa. La vusch da l’um ma pareva enconuschenta, ma jau na ma pudeva betg regurdar, nua che jau al aveva gia vis.

Strusch ch’il servient era s’allontanà, è el sa cuntegnì tut auter e cur ch’el m’ha dumandà en in tun famigliar, ma agità: «Avais Vus survegnì il document?», hai jau enconuschì mes ami Reldresal. Suenter m’esser revegnì da mia surpraisa, al hai jau dumandà daco pomai ch’el saja sa travestgì en questa moda. El na m’ha dà nagina resposta, mabain ha dumandà per la segunda giada: «Avais Vus survegnì il document?» «Gea.» «E legì?» «Gea ed jau As stoss dir che jau n’avess mai spetgà dal retg talas calumnias; tuttas accusaziuns èn faussas e...»

«Laschain quai», ha el ditg m’interrumpend, «jau As hai da raquintar chaussas ordvart impurtantas, stoss dentant m’allontanar en curt temp. Ins sa che jau sun Voss ami e ma persequitescha d’in cuntin; jau ristg mes chau.» «Ma mes char ami», hai jau clamà, «jau na chapesch insumma nagut; tge ha tut quai da muntar?» – «Jau vegn gist or da la sesida dal cussegl dal stadi, nua ch’ins ha tractà Voss process d’auttradiment. Vulais Vus udir la sentenza?» Senza spetgar mia resposta ha el tratg ina pergiamina or da la giaglioffa, ha avert ella e prelegì en tutta furia e cun gronds smanis il cuntegn da la sentenzia:

«Sut il presidi da sia maiestad, noss pli buntadaivel retg, ha il cussegl dal stadi sentenzià l’um gigant Quinbus Flestrin d’esser culpant da tut ils malfatgs enumerads en il document d’accusaziun ed al ha sentenzià a la mort cun quarantaset encunter trais vuschs.» – «Uschè lunsch èn arrivads Voss inimis. Jau As hai defendì, ma senza success.» Jau steva là cun bucca averta. «Ins vegn a tissientar Vus», ha el cuntinuà. – Tissientar? impussibel! Tge vulev’ins pomai far cun mia bara? «La spaisa ch’As vegn servida damaun è tissientada. Il tissi vegn ad avair l’effect che Vus As sentis la saira stanchel-mort e malsaun e vegnis a murir la notg en voss letg. Voss’abitaziun vegn emplenida cun rauba da brisch e silsuenter duai vegnir dà fieu a Vossa bara ed a l’entira chasa. Bolgolam ha cuà or questa bell’idea.

I m’ha fatg snuizi da pensar che jau fiss stà damaun da questas uras en agonia, sche mes ami na m’avess betg rendì attent al privel. «Jau As hai avertì», ha ditg Reldresal, «dapli na poss jau betg far. Stai bain ed empruvai d’As spendrar!» El ha fatg ina tala prescha che jau hai strusch gì temp d’al dir engrazia. Suenter paucs pleds da cumià era el gia davent. Jau n’hai mai pli vis quest brav um.

Ina chaussa era tscherta: anc questa notg stueva jau fugir a Blefuscu. Jau hai pia rimnà ensemen mias chaussas, hai avert la porta e sun ruschnà ora en il liber. Ma jau hai prest stuì constatar ch’igl era nunpussaivel da vulair mitschar questa notg. Igl era stgirenta notg ed er sche jau avess chattà la via a la costa e sch’i ma fiss reussì da traversar il chanal, sche fissi tuttina stà privlus d’ir a riva en questa stgiraglia. Quant spert fiss jau passà en il stgir sin in pèr chasas u avess destruì terra cultivada. E quai na fiss pelvaira betg stà la moda adattada per ma recumandar al retg da Blefuscu. Da durmir en il liber a Lilliput na ma pareva er betg cunvegnent, damai ch’ins m’avess tgunschamain puspè pudì liar sco pli baud tar mi’arrivada u m’avess pudì far donn sin in’autra moda. Pli prudent e segir m’hai parì da passentar la notg en mi’abitaziun, tant pli che jau la pudeva fermar da dadens. Quai hai jau lura er fatg, ma n’hai ditg betg pudì clauder egl. Pir cun l’alva da la damaun sun jau ma durmentà.

I fascheva gia adina part da las obligaziuns da mes servient da ma svegliar radund trais uras suenter la levada dal sulegl. Daco ch’el n’ha betg fatg quai quella damaun na sai jau betg; forsa al avev’ins avertì da surengiu da betg svegliar mai. Saja sco ch’i veglia, en mintga cas sun jau ma dasdà pir curt temp avant l’ura da mangiar. Jau hai tschiffà la detga tema, vesend ch’il sulegl steva gia uschè ad aut, sun spert stà si e sun ma vestgì.

Strusch che jau sun passà avant chasa, è vegnì natiers il schef-cuschinier e m’ha annunzià che la tschavera saja pronta. Aha, hai jau pensà, ins na po betg spetgar sin ch’il tissi è en mes corp. «Pertge uschè baud?», hai jau dumandà uschè ruassaivel sco pussaivel. «I n’è betg pli baud ch’uschiglio, excellenza», ha respundì l’um. In sguard sin mi’ura m’ha mussà ch’el ma deva da crair quai; probablamain al avev’ins instruì uschia. «Ti sas bain», hai jau respundì, «che jau vom adina a far bogn avant il past!» – «Perstgisai, excellenza, jau hai pensà che Vus na giajas betg a far bogn oz, suenter avair durmì uschè ditg.» – Sinaquai hai jau ditg en tun nausch: «Sche ti fas anc ina giada insatge senza dumandar mai, ta relasch jau da tes uffizi. Has chapi? Jau vom uss a far bogn e sun enavos en mes’ura. Guarda che la spaisa na vegnia betg fraida u perdia ses gust.»

Jau aveva ditg tut quai uschè dad aut che tant il servient sco er la guardia e l’uffizier en uffizi stuevan avair udì. Vesend els uss mai a m’allontanar patgific, n’ha perquai nagin gì suspects. A la riva, en vischinanza dal port, nua che jau fascheva mintga di bogn, sun jau ma svestgì, hai tschiffà svelt in dals pli gronds bastiments nunequipads, hai mess sisur mia vestgadira, al hai tratg davos mai vi e sun svelt arrivà, baud nudond, baud chaminond, al port da Blefuscu.

Là avev’ins spetgà d’in di a l’auter mi’arrivada e damai ch’il guardian dal far m’aveva gia scuvert avant in quart d’ura ed aveva annunzià mi’arrivada, sun jau vegnì beneventà d’in pievelun che creschiva anc adina d’in cuntin. Ins m’ha dà dus guids che m’han manà vers la citad. Jau als hai tegnì en maun e sun chaminà enfin che nus eran radund 200 bratschs davent da la citad. Alura als hai jau supplitgà d’annunziar al minister mi’arrivada e da far a savair che jau spetgia qua sin ulteriurs cumonds da sia maiestad, il retg da Blefuscu.

Suenter ina mes’ura m’è vegnì annunzià che sia maiestad, accumpagnada da la famiglia roiala e dals onuraris dal reginavel, saja en quest mument en viadi nà da la citad per vegnir a ma beneventar. Sinaquai sun jau anc avanzà radund tschient bratschs e sun lura fruntà sin il til ordvart pompus. Il retg cun sia suita è descendì dal chaval, la regina cun sias damas ha bandunà la charrotscha. Jau sun ma bittà per terra ed hai bitschà ils mauns dal pèr imperial. Alura hai jau infurmà curtamain sia maiestad che jau haja pers la favur dal retg da Lilliput, perquai che jau haja refusà da conquistar per el Blefuscu. Sut questas circumstanzas ma saja passà il gust da star a Lilliput; jau saja fugì e na vegnia betg pli a returnar là. Ch’ins m’aveva sentenzia a la mort e ma vuleva tissientar hai jau taschentà.

Il retg m’ha engrazià per mia nobla tenuta, da la quala gia ses mess al avevan rapportà, e m’ha dal reminent tractà cun la pli gronda curtaschia e gentilezza. Tuttina hai jau gì il sentiment ch’igl al saja stà malempernaivel d’udir che jau na veglia betg pli returnar a Lilliput. Forsa al parevi ristgà da dar albiert ad in uman che vegniva persequità da la malvulientscha dal regent pussant da Lilliput! E forsa al fascheva er la dumonda quitads co nutrir mai, damai ch’el saveva bain che quai vegnia ad esser collià cun custs considerabels.

Uschia m’ha il bainvegni, malgrà l’amiaivladad da las maiestads, fatg in’impressiun in pau fraida ed jau sun ma mess a durmir la saira cun sentiments fitg deprimids – sut tschiel avert sa chapescha, pertge che a Blefuscu na devi ni chasa ni letg per mai.

Chapitel 8

Insumma era mes cor in pau contristà dapi mia fugia a Blefuscu, pertge che l’encreschadetgna era sa fatga valair pir che mai. La moda da viver a Blefuscu na sa differenziava insumma betg da quella a Lilliput, uschia che jau hai survegnì pauc nov ed interessant da vesair. Perquai na saveva jau savens betg tge pigliar a mauns cun mes temp ed aveva che sumegliava lung. Latiers na steva jau per lunschor betg uschè bain en mes nov lieu da dimora sco en il vegl. Sco quai che jau hai gia menziunà, ma mancavan tant suttetg sco er letg ed er la vivonda che ma vegniva purschida n’aveva ni il gust ni la ritgezza da quella da Lilliput.

I pudevan esser passads nov dis dapi mes arriv a Blefuscu. Pli per lungurella che per interess gieva jau a spass a la costa da l’ost da l’insla che jau hai tuttenina vis en la mar en ina distanza d’ina mesa miglia in object nair che nudava sin la mar. L’emprim hai jau pensà ch’i saja ina balena, ma suenter in sguard tras mes telescop da tastga hai jau constatà per mes grond plaschair ch’i sa tractava d’ina bartga cupitgada che s’avischinava plaunsieu a la riva.

Immediat sun jau returnà en la citad ed hai supplitgà il retg da m’emprestar ventg da ses bastiments da guerra ch’eran restads e traitschient marinars sut il cumond d’in viceadmiral. Questa flotta è navigada enturn ina peninsla per arrivar en il lieu, nua che jau aveva vis la bartga, entant che jau sun returnà là sin la via la pli curta. I ma pareva che la mar auta haja manà quel anc pli datiers da la riva.

Cur che jau hai vis a vegnir ils bastiments, sun jau ma svestgì e sun chaminà tras l’aua enfin che jau m’era avischinà a la bartga sin radund tschient bratschs. Alura hai jau stuì nudar. Arrivà tar la bartga hai jau fatg bittar da mintga bastiment da guerra ina suga ed hai fermà tut questas sugas vi da la part davant da la bartga. Alura han ils bastiments da guerra cumenzà a trair ed jau sun nudà davos la bartga ed hai gidà da temp en temp cun dar a quella in ferm stausch. Il vent era favuraivel ed uschia ans eran nus prest avischinads uschè fitg a la riva che jau hai puspè sentì fund sut ils pes ed hai pudì stuschar levamain a riva la bartga.

Suenter che la mar auta è tschessada, giascheva la bartga sin il sitg ed uss hai jau empruvà da la volver cun agid da duatschient persunas che ma gidavan cun sughets e maschinas. Tenor mias examinaziuns pli exactas stueva questa bartga esser sa distatgada da ses bastiment avant circa tschintg dis tras in stemprà. Ella sa chattava en ina detg buna cundiziun ed jau hai quintà da la pudair render navigabla entaifer quindesch dis.

L’emprima lavur, ch’ha cuzzà radund trais dis, è stada la fabricaziun da dus rembels, cun agid dals quals jau hai manà la bartga en il port da Blefuscu. Là era sa rimnada in’immensa fulla per admirar quest bastiment miraculus. Jau hai ditg al retg che la fortuna m’haja procurà questa bartga e che jau veglia – cun sia permissiun – empruvar da cuntanscher en quella mia patria. El ha ditg en tutta curtaschia ch’el deploreschia quai fitg, ma ha la finala manegià ch’el na veglia betg sa metter encunter mi’intenziun da vulair bandunar il pajais. Alura ha el immediat dà a ses funcziunaris l’incumbensa da ma purtar natiers tut quai che jau dovria per reparar ed equipar la bartga. Jau al hai engrazià da tut cor e sun immediat ma mess a la lavur.

En il fratemp sun jau ma dumandà daco che mes patrun da pli baud na sa fascheva betg udir e daco ch’el n’empruvava betg da puspè metter a ferm il traditur ch’era mitschà. Cur ch’il retg da Blefuscu è puspè s’infurmà ina giada davart l’andament da mias lavurs, hai jau profità da la chaschun ed al hai dumandà sch’il regent da Lilliput na saja betg s’infurmà tar el davart mai.

Il retg ha ris a moda in pau speziala, ha clamà ses secretari ed al ha fatg dar duas rollas da pergiamina. Quellas ha el tanschì a mai enstagl da dar ina resposta. Tar l’emprima rolla sa tractavi, sco quai che jau hai vis immediat, d’ina copia dal document d’accusaziun encunter mai; la segunda rolla cuntegneva ina communicaziun dal retg da Lilliput a «ses frar roial a Blefuscu». Quel dueva:

1. Communitgar a mai che jau duaja returnar entaifer dus dis a Lilliput e cumparair avant ils derschaders, uschiglio vegnia jau privà dal titel d’in nardac.

2. Per il cas che jau refusass da returnar a Lilliput, duaja il retg da Blefuscu laschar trametter enavos mai a Lilliput cun mauns e chommas liadas, per che jau suffreschia là il chasti dals traditurs.

Suenter avair legì quests documents hai jau dumandà sia maiestad tge resposta ch’el haja decidì da dar. El m’ha respundì ch’el n’haja anc betg respundì, damai ch’il cussegl dal stadi stoppia anc decider. Ma jau possia quintar ch’ins na ma vegnia betg a tradir. D’in dals ministers, il qual jau aveva gia emprendì d’enconuscher a Lilliput sco commember da la delegaziun da Blefuscu ed il qual era attaschà a mai, sun jau vegnì a savair pli tard ils detagls da questa discussiun.

Ins ha la finala respundì curtaschaivlamain, inditgond da tuttas sorts stgisas. Areguard la pretensiun da ma spedir lià enavos a Lilliput han ins fatg valair che l’illuster regent da Lilliput sappia bain sez ch’i saja nunpussaivel da realisar quai. Ultra da quai sa sentia il retg da Blefuscu m’obligà pervi da differentas chaussas e na veglia betg sa far culpaivel da malengraziaivladad. Ma omaduas maiestads vegnian bainbaud ad esser cuntentadas. Jau haja numnadamain chattà a la riva in bastiment miraculus che possia purtar mai sin la mar; ins saja londervi da reparar quest bastiment cun mes agid e sut mia direcziun e speria che omadus imperis vegnian ad esser liberads en paucas emnas d’in burdi uschè insupportabel.

Suenter avair retschet dal minister ami questas infurmaziuns, na sun jau surstà betg pauc cur ch’il retg m’ha proponì in di da ma prender en ses servetsch sut cundiziuns ordvart favuraivlas, sche jau stettia qua e daventia ses allià cunter Lilliput. Jau na sai betg, schebain el ha fatg questa proposta per maniera, ubain manà d’ambiziuns. Jau al hai engrazià per sia bainvulientscha, ma al hai tuttina supplitgà da ma perdunar ed hai agiuntà: damai ch’ina buna u nauscha sort m’haja procurà per in bastiment, ma veglia jau pli gugent surdar a l’ocean che da dar chaschun per ina dispita tranter dus regents uschè pussants. El è sa cuntentà cun questa resposta e n’è betg pli revegnì a sia purschida.

Per evitar malempernaivladads, sun jau ma decidì d’accelerar il pli fitg pussaivel mia partenza. Tschintgtschient lavurers èn vegnids instruids da mai da fabritgar duas velas per mia bartga cun cuser endisch rasadas da lur pli ferma taila ina sur l’autra. Jau mez hai fatg sughets da vela e per l’ancra cun suernar tut tenor diesch, ventg u schizunt trenta sughets da Blefuscu. In grond crap che jau hai chattà suenter ditg tschertgar m’ha servì sco ancra. Cun il grass da traitschient vatgas han ins isolà la bartga ed unschì ils sughets. Cun gronda fadia hai jau derschì intginas da las pli grondas plantas per furmar londeror in arber principal e pitgas pli pitschnas per fixar la vela. En quest lieu stoss jau menziunar ils excellents servetschs ch’il scrinari da la marina roiala m’ha prestà.

Suenter radund in mais, cur che tut las lavurs èn stadas terminadas, hai jau laschà drizzar ora al retg che jau saja pront per partir. Il retg e la famiglia roiala han sinaquai bandunà il palaz; jau sun ma mess per lung per al bitschar il maun ch’el m’ha purschì buntadaivlamain; er la regina ed ils giuven prinzis m’han rendì quest’onur. Sia maiestad m’ha surdà tschinquanta bursas cun en mintgamai duatschient sprugs (quai èn las pli grondas munaidas d’aur dal stadi). En pli m’ha el regalà in purtret dad el en grondezza natirala. Quest maletg hai jau immediat mess en in da mes guants per al proteger da donns. Alura èn suandadas lungas ceremonias da cumià, cun las qualas jau na vi betg unfisar mias lecturas e mes lecturs.

En la bartga aveva jau deponì la charn da tschient bovs e da traitschient nursas sco er quantitads correspundentas da paun ed aua. Vitiers èn vegnidas uschè bleras spaisas gia prontas sco quai che quattertschient cuschiniers èn stads buns da preparar. Plinavant aveva jau prendì a bord sis vatgas e dus taurs ed il medem dumber da nursas e botschs. Questas razzas vuleva jau prender cun mai per las domiciliar er en mia patria. Per pavlar ils animals aveva jau embartgà in bun quantum da fain ed in satg plain granezza. Fitg gugent avess jau er prendì cun mai in pèr indigens; ma il retg n’ha tuttavia betg vulì lubir quai e m’ha schizunt fatg empermetter che jau na prendia a bord nagin da ses subdits senza che quel consentiss e giavischass quai explicitamain.

Finidas tut las preparativas sun jau m’embartgà ils 24 da settember 1701 a las sis da la damaun. Suenter esser navigà radund otg miglias vers nord, hai jau chattà adagur ina pitschna insla en ina distanza d’ina mesa miglia vers nordvest. Jau hai dirigì la bartga vers l’insla e bittà là l’ancra. I pareva che l’insla na saja betg abitada. Jau hai decidì da passentar qua la notg, hai tschanà mordio e durmì silsuenter var sis uras. In’ura avant la levada dal sulegl sun jau ma sveglià. La notg era clera; jau hai ensulvì avant ch’il sulegl è cumparì al firmament, hai auzà l’ancra e cuntinuà mes viadi en la medema direcziun sco il di avant.

Il suentermezdi vers las tschintg, cur che jau ma chattava en ina distanza da radund 24 miglias davent da Blefuscu, hai jau vis a l’orizont ina vela che sa muveva vers sidost. Jau hai fatg segns, ma adumbatten. Il bastiment sa chattava da vart sanestra da mai; per al scuntrar hai jau damai cuntinuà mes viadi vers nord. Tut dependeva uss da la dumonda, schebain il bastiment mantegnia ses curs vers sidost. E propi: la distanza vegniva pli e pli pitschna. Gia hai jau vis a nudar il bist sin l’aua e qua – in pitschen nivel alv è sa distatgà dal bastiment, in plum surd – ins m’aveva remartgà. Mes salvament era be pli ina dumonda dal temp.

Jau na poss betg exprimer il plaschair che m’ha tschiffà, realisond che jau vegnia anc a vesair ina giada mia chara patria e la famiglia che jau aveva laschà enavos. Il bastiment ha tratg en las velas ed jau al hai cuntanschì ils 25 da settember la saira a las sis e mesa. Mes cor ha dà sigls dal plaschair, vesend a sgulatschond vi dal bastiment la bandiera englaisa. Jau hai chatschà mes arments e mias nursas en la giaglioffa e sun ì a bord cun tut mes proviant.

Tar il bastiment sa tractavi d’ina nav mercantila englaisa che returnava dal Giapun tras la part settentriunala da la Mar dal Sid vers l’Engalterra. Il chapitani, Mr. John Biddel da Deptford, era in um curtaschaivel che m’ha recepì a moda ordvart amiaivla. El m’ha dumandà danunder che jau vegnia e nua che jau saja en viadi. Suenter avair raquintà en curts pleds mes destin ha el pensà che jau saja nar. El supponiva ch’ils privels ed ils mals che jau aveva stuì supportar m’hajan perturbà il tscharvè.

Ma jau hai tratg mes bovs e mias nursas or da la giaglioffa ed hai pudì cumprovar uschia perfetgamain che mes raquints correspundevan propi a la vardad. Alura al hai jau mussà l’aur ch’il retg da Blefuscu m’aveva dà sco er il purtret da sia maiestad ed intginas autras raritads dal pajais. Duas da la bursas al hai jau surdà sco regal.

Nus essan viagiads ventiraivlamain; ils 13 d’avrigl avain nus vis la costa englaisa ed ils 14 hai jau pudì embratschar mes fragliuns e parents. Be ina sventira m’era capitada. Ils ratuns m’han numnadamain maglià in da mes botschs. L’ossa sbluttada da quel hai jau chattà en ina fora da ratuns. Ils ulteriurs animals hai jau rabitschà ventiraivlamain a terra. Jau als hai mess a Greenwich sin in prà e constatà ch’il pastg delicat als gustava meglier che quai che jau aveva pensà.

Dal reminent ma dueva la biestga da Blefuscu daventar in pau pli tard ina vaira funtauna d’aur. Jau hai numnadamain gì l’idea da l’exponer per ina pitschna entrada, e questa fatschenta marschava talmain bain che jau hai tegnì avert l’exposiziun sur plirs mais. La finala hai jau però vendì mia biestga per 600 glivras e damai che jau era uss in um vaira bainstant e n’aveva betg pli veglia da viagiar, hai jau decidì da cumprar in pitschen bain sin la champagna. Jau vuleva ma maridar e manar da qua davent ina vita ruassaivla e retratga.

Ma mia brama da terras estras era be sa durmentada: bundant dus mais hai jau supportà la vita ruassaivla, alura m’hai puspè tratg cun tutta forza viadora en il mund. Jau n’hai betg pudì resister. Uschespert che jau hai chattà ina plazza sco medi da bastiment, hai jau vendì mes bain e sun puspè ma mess en viadi.

IN VIADI A BROBDINGNAG

Chapitel 1

Anc avant paucs mais, a Lilliput, vegniva jau mintgamai surprendì d’ina snuaivla encreschadetgna sche jau pensava a mia patria e mes parents. Ma uss m’aveva puspè tschiffà ina tala brama da terras estras che jau na supportava strusch pli da star a chasa.

Ed uschia sun jau puspè ma mess en viadi ils 20 da zercladur 1702 a bord da l’‹Explorer› en tschertga da novas aventuras. Sustegnids da vents favuraivels essan nus navigads enfin al Cap da la Buna Speranza. Là essan nus ids a terra per tschiffar aua frestga. Per nossa gronda sgarschur avain nus dentant chattà ina fora en la paraid dal bastiment, quai ch’ans ha sfurzà da distgargiar nossa rauba e da passentar l’enviern al lieu.

Suenter in lung paus avain nus finalmain pudì cuntinuar il viadi. Ma betg ditg e la fortuna ans ha puspè bandunà. Il vent ha cumenzà a suflar uschè ferm che nus essan sviads da la ruta previsa, e tuttenina ha il vent chalà da suflar dal tuttafatg. Jau era da l’avis che questa calma saja in bun segn, ma il chapitani ch’era fitg versà ha vis en quai in indizi per in stemprà vegnind.

E propi è quel rut ora la proxima notg cun tutta vehemenza. Il vent ha midà pliras giadas direcziun, uschia ch’igl era nunpussaivel per in marinari versà d’eruir nua ch’il bastiment sa chattia exactamain. Nus vegnivan chatschads dal vent e da las undas ed eran lunsch davent da tut agid uman; e per far la mesira plaina pativan nus er anc da mancanza dad aua.

Ma gist en quel mument che la miseria era la pli gronda, ans è la fortuna vegnida en agid tut nunspetgadamain. Il giuven mariner che sa chattava sisum l’arber sin il post d’observaziun ha tuttenina scuvert terra. Nà da quella tanscheva ina graschla lieunga viadora en la mar. Vers quella ha chapitani Nicolas tramess ina bartga en tschertga dad aua. Sin mia supplitga hai er jau pudì far part da la squadra ch’è sa messa en viadi cun la bartga equipada cun armas e cun vaschs per emplenir cun aua.

Cur che nus avain cuntanschì la terra, han ils mariners cumenzà ad explorar la riva, entant che jau sun chaminà vers l’intern dal pajais. Ma la terra ma pareva nunfritgaivla e lungurusa, uschia che jau sun bainprest puspè returna enavos vers la mar.

Ma tge terribla anguscha, vesend che mes camarats eran gia cun la bartga lunsch viadora sin la mar! Davos els chaminava in uman grond sco ina tur-baselgia viadora en l’aua ch’al tenscheva gia fin schanuglia. Ma il fund da la mar grippus era memia glisch, uschia ch’il gigant ha chalà da persequitar ils esters ed è puspè returnà vers la riva.

A mai è bunamain dà il cor en las chautschas dal snuizi ed jau sun currì davent tut desperà. Tut ord flad hai jau cuntanschì la tschima d’ina collina. Là ma pudeva jau sentir in pau segir ed hai fatg in paus per guardar enturn.

Avant mes pes s’extendeva in vast prà cun fains ch’eran auts sco noss pigns! Tras il prà manava ina lada via, la quala jau sun suandà var in’ura. Jau aveva nagin’idea nua che la via ma mainia, damai ch’ils stumbeluns ma prendevan tutta vesida.

Tuttenina na sun jau betg pli arrivà vinavant. Davant mai s’auzava in’immensa saiv viva cun ina stgala che manava sin il prà vischin. Ma jau pudeva empruvar tant sco quai che jau vuleva – i na ma reussiva simplamain betg da raiver sin ils stgalims da crap. Quels eran bler pli auts che jau mez, uschia che jau hai stuì capitular.

Entant che jau ponderava anc, schebain jau duaja returnar enavos tras il prà ubain star qua e ma surdar a mes destin, è cumparì sin il stgalim il pli sisum in da quests monsters umans, sumegliant a quel che jau aveva vis en la mar. El pareva da guardar enturn ed ha alura fatg tuns fracassants che jau hai propi cumenzà a tremblar.

Sinaquai èn arrivads quatter ulteriurs gigants che sa differenziavan da l’emprim – che pareva dad esser lur patrun – be tras lur vestgadira main nobla. En maun tegnevan els farclas e sin cumond da lur signur han els cumenzà a tagliar en mia vischinanza il graun madir.

Enfin uss era jau, sco paralisà da la tema, sta là senza ma mover, ma uss avevi num far chommas! Dapertut m’eran ils stumbels gross enta pes e ma stgarpavan la vestgadira e la pel; en pli udiva jau a sclingir las farclas adina pli datiers e pli inquietant. Stanchel mort e desperà sun jau la finala ma bittà per terra, spetgond mes ulteriur destin. Anc ina giada è passada mi’entira vita davant mes egl intern. Jau hai deplorà pitramain d’avair bandunà mia patria e da m’avair affidà a la fortuna intscherta da las undas.

Alura sun jau returnà en mes patratgs a Lilliput. N’era jau betg mez in nanin cumpareglià cun ils abitants da quest pajais qua? Na stueva jau betg cumparair ad els tuttina nunimpurtant sco a mai ils chars Lilliputans, als quals jau aveva imponì tras mias ovras! Là na ma vegniv’ins segiramain betg ad emblidar uschè spert. Mias bravuras eran nudadas en lur cronicas, en memoria da l’ester gigantic.

Tuttenina sun jau siglì si da mes pensiers tras pass che s’avischinavan cun in tal fracass che la terra strembliva. In pèr stivals d’ina grondezza colossala èn cumparids en mia vischinanza ed han smanatschà da ma smardegliar. Cun in sbratg da desperaziun sun jau ma bittà en schanuglias avant il gigant ed al hai supplitgà per misericordia.

Quel è stà tut surstà d’udir en ils stumbels ina creatira viventa, ha guardà enturn la tschertgond ed ha la finala chattà davant ses pes in pitschen insatge – mai! Sco in animalet privlus, dal qual ins ha tema da vegnir mors u sgriflà, m’ha el l’emprim observà precautamain e m’ha alura tutgà cun ses maunun. Smatgà tranter il polesch ed il det mussader m’ha el auzà fin si avant ses egls per pudair contemplar meglier ses chat. Jau ma sentiva mez sturn en quest’immensa autezza e sun stà murquiet per gea betg crudar per terra e ma rumper la tatona.

Il gigant pareva da chapir mia supplica. Enstagl da ma bittar per terra, sco quai che jau aveva temì, m’ha el chatschà precautamain en sia giaglioffa e m’ha purtà tar ses signur.

Sco che jau sun vegnì a savair pli tard, era lez in fittadin da terren bainstant. Da mia cumpariziun n’è el stà betg main surstà ch’il gigant che m’aveva chattà. El ha clamà ensemen ses famegls ed als ha dumandà, schebain els hajan anc chattà ulteriurs da quests insects sin il champ. Alura m’ha el suflà ils chavels or dal frunt, per pudair contemplar mi’entira fatscha. Silsuenter ha el prendì in strom da la grossezza d’ina channa ed ha auzà cun quel l’ur da mes tschop; el aveva bain il sentiment che mes vestgì saja insatge sc’ina pel.

Sinaquai m’ha el mess per terra sin tuttas quatter. Ma jau sun immediat ma lavà en pe e sun marschà in pèr giadas envi ed ennà per mussar al gigant che jau n’haja betg l’intenziun da mitschar. Silsuenter hai jau prendì mia bursa e l’hai dà al fittadin. Ma quel na saveva betg tge far cun tut e ma l’ha puspè dà enavos, suenter l’avair manà vi e nà cun agid d’in piz d’ina guglia. Sin mes segn ha el avert ses maun giun plaun ed jau hai derschì lien il cuntegn da mia bursa, munaidas spagnolas pitschnas e pli grondas. Ma schizunt las pli grondas eran memia pitschnas per ses maununs. Perquai ha el fatg bletsch cun la lieunga il piz da ses det pitschen ed ha empruvà d’auzar ad aut la munaida. Damai che er quai n’ha betg funcziunà, hai jau puspè mess enavos ils daners en la bursa.

Il fittadin ha realisà che jau stoppia esser ina creatira intelligenta e m’ha empruvà da pledentar en sia lingua. Resunond sia vusch, hai jau bain stuì tegnair las ureglias dal mal. Tuttina hai jau empruvà d’al respunder en tut las linguas che m’eran enconuschentas ed uschè dad aut sco pussaivel, pertge che jau sminava tge ch’el veglia dir. Ma adumbatten! – el na ma chapiva simplamain betg.

La finala ha il fittadin cumandà a ses famegls da lavurar vinavant, ha rasà or ses fazielet giun plaun e m’ha fatg prender plazza lien. Jau hai fatg per cumond, el ha nuà en crusch ils chantuns dal fazielet e purtà il fasch a sia dunna.

Vesend mai, ha lezza sbragì tut dad aut da la tema, sco sch’ins l’avess purtà en chasa in rustg u in auter animal disgustus, ed è currida davent. Riend tut dad aut ha l’um empruvà da persvader ella ch’il giast saja dal tuttafatg nunprivlus. E propi hai jau bainprest gudagnà ses cor grazia a mes cumportament curtaschaivel, uschia ch’ella è la finala sa deditgada a mai plain affecziun.

En il fratemp era vegnì mess a maisa il gentar che consistiva d’ina cuppa plain charn. Il fittadin è sa mess a maisa cun sia dunna, ses uffants e la veglia tatta. Mai ha el postà datiers da ses taglier. La dunna dal fittadin ha manizzà in pau charn e paun, uschia sco ch’ins fa quai tar nus per las giaglinas, e m’ha servì tut sin in taglier or da la stiva da poppas. Jau hai prendì mia pusada or da la giaglioffa e damai che jau era fomentà dals strapazs dal di, hai jau dalunga cumenzà a stranglar giuaden il cuntegn dal taglier.

Mes aspectaturs parevan d’esser cuntents cun mias prestaziuns; suenter che jau hai gì finì mia tschavera, m’ha mes nov patrun clamà tar sai. Chaminond vers el hai jau survesì ina crusta paun che giascheva enta pes, sun stgarpitschà e dà sin il nas. Per fortuna m’è capità nagut – quai che jau hai er fatg da savair a mes amis che guardavan tut tementads.

Per rinforz m’ha mia patruna tanschì in magielet cun most asch. Il magiel pudeva cuntegnair trais liters e be cun stenta sun jau stà bun d’al manar a mia bucca. Jau sun m’enclinà cun tut respect avant la patruna-chasa e l’hai ditg en mia lingua che jau ma prendia la libertad da far viva sin ella. Schend quai, ha la societad stuì rir uschè dad aut che jau avess bunamain laschà crudar mes magiel per terra.

Enconuschentamain plaschi a blers uffants da maltractar pitschens animalets sco buccarias, raunas, cunigls e.a. Il pitschen figl dal fittadin pareva er d’esser in da quels. Chaminond jau numnadamain sur maisa vi, m’ha quest rampun tschiffà per ina chomma, auzà ad aut e laschà dar dals pes enfin ch’il fittadin m’è vegnì en agid. El ha dà a ses figl ina enturn las ureglias, al ha fatg ir davent da la maisa ed è sa persvadì ch’i na ma saja capità nagut.

Jau sun stà mal per il mattet e damai che jau stueva tuttina quintar ch’el vegnia a prender vendetga vida mai pervi da las fridas da ses bab, sche hai jau supplitgà ses bab cun segns da perdunar al malfatschent. E propi ha quel puspè dastgà returnar a maisa. Sco segn da reconciliaziun al hai jau bitschà il maun, vul dir il piz dal det, cun il qual el m’ha silsuenter charsinà precautamain.

Tuttenina hai jau udì or dal chantun nua che la tatta seseva in schuschurim che tunava sco sche tschuncanta rodas da filar girassan a medem temp. Sblatg da la tema hai jau vis in monster che veseva ora sco tar nus ils giats, ma ch’era grond sc’in elefant. Cumbain che jau aveva tema da vegnir perfurà dal barbis ch’era sco tantas stgainas, n’hai jau laschà sentir nagut e sun marschà curaschusamain si e giu davant il monster che filava. Quel n’ha però betg prendì grondamain notizia da mai, mabain è, s’avischinond jau, sa tratg enavos pli e pli fitg per la finala sa tschentar cumadaivlamain sin la schanuglia da la tatta.

Ma uss è s’avert l’isch e duas creatiras anc bler pli grondas ch’il giat descrit èn entradas; igl eran quai dus chauns che vesevan or privlus. Els han mess lur gronds chaus sin maisa e m’han guardà cun egliada furiusa.

Uschespert che las spaisas èn stadas giud maisa, è la fantschella entrada cun in uffant da forsa in onn. Vesend quel mai, ha el cumenzà a far in sbragizi snuaivel ch’ins pudeva segiramain anc udir en ina distanza da duas uras. La mamma na pudeva betg vesair a bragind ses pitschen ed ha dà suenter a ses giavisch da ma pudair avair sco giugaret. Il sbragiaditsch m’ha tschiffà e chatschà directamain en bucca.

Uss hai jau cumenzà a sbragir, pertge ch’il patratg da passar mintga mument tras la gula naira che s’avriva davant mai per ir a finir en il magun da l’uffant gigant m’ha fatg tema da murir. Immediat ha l’uffant laschà crudar mai e sche la mamma na m’avess betg tschiffà en ses scussal, sche fiss jau stà pers. Cun agid d’ina sgarella ch’era fermada enturn a l’uffant cun in sughet e che fascheva ina snuaivla canera è la mamma vegnida da quietar l’uffant ch’è bainprest sa durmentà.

Suenter m’avair recumandà a la tgira premurusa da sia dunna, ha il fittadin puspè stuì ir a la lavur. Quella ha remartgà che jau pudeva strusch pli star en pe da la sien e m’ha purtà en la chombra daspera. Là m’ha ella mess sin in letg d’immensas dimensiuns e m’ha cuvert cun in fazielet grond e grev sco la vela principala d’in bastiment da guerra. Ma jau era memia stanchel per ma laschar disturbar da quai e sun immediat crudà en ina profunda sien.

Jau hai durmì radund duas uras e siemià uschè viv da la patria che jau na saveva l’emprim betg nua che jau saja pomai, ma svegliond e ma chattond tut persul en la gronda stanza ed en in letg da ventg meters lunghezza. Il letg era uschè aut che jau na pudeva nunpussaivel siglir giu. Mia signura aveva fermà l’isch davos mai ed era fatschentada cun lavurs da tegnairchasa. Pia n’hai jau pudì far nagut auter che da star nua che jau era, pertge ch’igl era bain cler che nagin n’avess udì mes sbratgs.

Tuttenina hai jau remartgà in curius scruschignim e cur che jau sun ma vieut, hai jau vis dus ratuns che gievan davos ils sumbrivals si e giu e savuravan vi da mes letg. In m’è schizunt s’avischinà uschè fitg che jau stueva avair tema ch’el ma siglia sur la fatscha. Jau n’hai perquai gì nagin’autra letga che da trair mia spada e da la tegnair avant il nas a quest utschac. Immediat è ses cumpogn vegnì natiers ed ha schizunt gì il curaschi da ma metter ina tschatta sin il culier.

Quai è stà dapli che quai che jau pudeva supportar; plain gritta hai jau chatschà ad in dals ratuns la spada en il venter. Vesend l’auter a crudond ses camarat davant mai, al hai parì il meglier da sa far or da la pulvra. Scappond ha el dentant anc survegnì in culp cun mia spada laschond enavos uschia fastizs da sang sin il palantschieu.

Betg senz’ina tscherta superbia hai jau constatà d’avair surventschì ils monsters. Per ma recrear in pau e per sfradentar mes sang chalirà, sun jau ì a spassegiar sin il letg. Qua sun jau er puspè passà sper il corp dal ratun ora ch’era tut en in sang ed hai vis che quel n’era betg anc mort dal tut. Per al liberar da ses mal, al hai jau dà il culp da grazia.

Jau n’hai betg pudì laschar da contemplar la lunghezza e grossezza da l’animal, la cua da plirs meters lunghezza sco er ils dents gizs. En mes intern hai jau engrazià da betg avair prendì davent la tschinta cun la spada avant ch’ir a durmir; pertge che senza quella fiss jau senza dubi daventà in’unfrenda da quests animals da rapina.

Curt temp suenter è entrada mia signura en stanza e n’ha betg pudì crair a ses egls vesend il letg plain flatgs da sang. En gronda preoccupaziun m’ha ella prendì enta maun ed ha controllà da tuttas varts sche jau na saja betg blessà. Mia tschera cuntenta e mes gests quietants l’han la finala pudì calmar.

La fantschella è vegnida clamada ed ha bittà il cadaver or da fanestra. Jau però hai schubregià mia spada e l’hai mes enavos en la taja, cuntent e superbi da mia victoria.

Chapitel 2

Mia patruna-chasa aveva ina figlia ch’aveva nov onns. Cumbain ch’ella era pitschna per sia vegliadetgna (ella mesirava dudesch meters) era ella inschignusa e surtut versada d’ir enturn cun la guglia. Da bell’entschatta ha ella demussà grond interess per mai e la finala sun jau vegnì confidà dal tuttafatg a sia tgira.

En ina stgatletta m’ha ella preparà in letg or da rauba da la stiva da poppas e plazzà quel sin in’aissa che pendeva libramain per ma proteger d’ulteriuras attatgas da ratuns. Plinavant m’ha ella provedì cun nova vestgadira ch’ella aveva cusì or da la pli fina taila glin (ch’era tenor nossas relaziuns sco taila da vela groppa). Alura m’ha ella lavà e vestgì da nov.

Ultra da quai m’ha ella dà lecziuns en la lingua dal pajais. Uschia hai jau gia pudì exprimer suenter curt temp mes giavischs cun pleds. «Glumdalclitch» numnava jau mia pitschna mammetta, entant ch’ella ma numnava «Grildrig», quai che vul dir umet. Mai en mia vita na vegn jau ad emblidar la premura e la charezza da mia Glumdalclitch, a la quala suletta jau hai d’engraziar mia survivenza en la terra dals gigants.

Svelt èsi vegnì enconuschent en il conturn che mes patrun haja chattà sin la prada in curius animalet che vesia or sco in uman e sa cumportia er sco in tal. L’animalet, uschia avevi num, discurria fitg da bass ed en ina lingua estra, ma el haja gia cumenzà ad emprender la lingua dal pajais.

Immediat èn arrivads intgins vischins mirveglius, als quals jau sun vegnì preschentà. In dals amis dal fittadin, ch’aveva ses bain en la vischinanza, è charrà natiers extra per ma vesair, damai ch’el aveva udì a raquintar da mia fina fatscha e da mia statura graziusa.

Ins ha auzà mai sin maisa, nua che jau sun m’enclinà avant il giast, al hai salidà en sia lingua, hai tratg la spada e puspè mess quella en la taja. Il vegliatsch ch’era da curta vesida e guardava da marmugn, ha mess ils egliers sin ses nas radund, quai che m’ha fatg rir da cor, pertge che ses egl ma pareva sco la glina plaina che glischa tras ina fanestra. Er ils ulteriurs preschents han gì plaschair da mes umor, cun excepziun dal pertutgà sez.

Quel è sa vinditgà cun proponer a mes signur da ma preschentar encunter pajament en la proxima citad sin fiera e deplorablamain è quel stà d’accord. Damai che jau aveva chapì be pauc da la conversaziun, hai jau supplitgà Glumdalclitch per scleriment. Lezza è vegnida a savair tut e m’ha raquintà cun larmas che nossa vita cumadaivla sin il bain puril giaja a fin e che nus vegnian a viagiar il proxim di en la citad.

Ella chapiva ch’i stoppia esser malempernaivel per mai da vegnir preschentà a la glieud sco animalet mirveglius e da vegnir tutgà e forsa schizunt mulestà. Cun raschun ha ella gì tema ch’i vegnia ad ir cun mai sco cun l’agnè ch’ella aveva survegnì l’onn avant da ses geniturs, ma il qual ins l’aveva puspè prendì davent, uschespert ch’el era stà grond e grass avunda per vegnir mazzà.

Jau da mia vart n’era betg uschè trist sco mia giuvn’amia, pertge che la speranza da puspè obtegnair mia libertad era danovamain sa dasdada en mai. Dal rest hai jau pensà che mes amis en la patria na prendessan nagin stgandel sch’els vegnissan a savair per casualitad che jau ma laschia vesair per daners sin fiera; pertge che mintgin stueva chapir che jau era senza culpa.

L’autra damaun essan nus pia ans mess en viadi, il fittadin, sia figlia ed jau. Mai aveva mia mamma da tgira mess en ina stgatla e fermà vi da sia tschinta. Mes dachasa aveva in isch ed intginas foras per pudair trair il flad, uschia che jau ma sentiva sco ina buccaria ch’in mattatsch sfarfatg serra en ina chista da cigaras.

Quest viadi n’è propi stà nagin spass per mai; jau sun vegnì scurlattà vi e nà mordio e sche Glumdalclitch n’avess betg gì pulstrà mia stgatla cun in pitschen plimatsch, sche fiss jau probablamain vegnì blessà.

Suenter che nus eran chavaltgads radund in’ura e che jau aveva bunamain survegnì il mal da mar dal scurlattim dal chaval, è mes patrun sa fermà avant in’ustaria ed è sa discurrì ditg e bain cun l’ustier.

Per ma preschentar publicamain, ha el lura fatg il suandant: el ha affittà in proclamatur che dueva far a savair en la citad ch’ins possia guardar en l’ustaria ‹Evla verda› ina creatira mirvegliusa, gronda sco l’animalet splacnuck, ma che sumeglia da sisum enfin giudim l’uman, che saja bun da discurrer intgins pleds e da far da tuttas sorts figuras e burlescas.

Sin quest avis è cumparì in grond pievel che ma vuleva vesair. Ma mes signur na laschava mai entrar dapli che trenta persunas en la stanza, en la quala Glumdalclitch ed jau ans trategnevan. Jau steva sin ina gronda maisa, salidava ils giasts en lur lingua e repetiva anc in pèr autras frasas che Glumdalclitch m’aveva mussà en la lingua dals gigants. Alura baveva jau, en mancanza d’in magiel, in diclar plain vin en onur dals preschents. Jau hai tratg mia spada e fatg suenter ils moviments d’in scrimader; silsuenter m’è vegnì dà in strom, cun il qual jau hai exercità.

Ils aspectaturs èn stads ordvart cuntents cun mias prestaziuns. En mintga cas n’èn els betg pli vegnids or dal rir ed han derasà mes renum en tut la citad, uschia che adina novas rotschas èn vegnidas natiers. Mes patrun na lubiva a nagin da ma tutgar ed aveva perquai postà ils plazs da seser en ina tscherta distanza da la maisa.

Be in mattatsch da scola impertinent ha gì la garmaschia da bittar vers mai ina nitschola en la grondezza d’ina zitga. Quella avess senz’auter fatg flucs cun mai, na fiss jau betg siglì il dretg mument da la vart. Dentant hai jau er gì la satisfacziun da vesair co ch’il stroli ha survegnì in lavachau ed è vegnì bittà or da la stanza.

Suenter avair delectà en questa moda dudesch societads ed avair chattà durant otg uras gnanc ina minuta da ma ruassar, era jau stanchel mort. Mes signur ha perquai annunzià la fin da la producziun, ha dentant empermess da puspè manar mai en citad a chaschun da la proxima fiera.

En il fratemp ha el empruvà da m’endrizzar in med da transport pli cumadaivlamain per ils proxims viadis. Quai fascheva er propi basegn, pertge che mi’emprima preschentaziun sco animal miraculus m’aveva strapatscha talmain che jau n’hai betg pudì star en pe durant trais dis ed era uschè rauc che jau na vegniva da dir betg pled.

Ma mes ruaus na dueva betg durar enfin la proxima fiera. Nà da tut il pajais viagiava la glieud tar noss fittadin per ma vesair e per sa divertir vi da mias producziuns. Entiras famiglias arrivavan cun dunna ed uffants, uschia che mes signur fascheva in bel gudogn cun mai. Uschia è quai ì dis en e dis ora, cun excepziun da la mesemna che vegniva festivada a Brobdingnag sco dumengia.

Mes signur è stà fitg cuntent cun ils emprims success ed era persvadì che jau al possia er servir en avegnir sco funtauna da daners. Perquai è el sa decidì da far cun mai in viadi tras las grondas citads dal pajais.

Entant ch’el ha ordinà ses affars da chasa e preparà tut per il viadi, ha Glumdalclitch endrizzà cumadaivel mia pitschna stanza en la stgatla. Ella ha pulstrà las paraids cun ina taila fitg loma, ha tschentà lien in letg da poppas charin e m’ha provedì ritgamain cun vestgadira ed autras cumadaivladads.

Uschia essan nus pia partids da mez avust vers la chapitala, gist dus mais suenter mi’arrivada a Brobdingnag. Sia figlia ha il fittadin fatg seser davos sin il chaval, cun mia stgatla enta maun. La dunna dal fittadin è restada enavos cun ils ulteriurs abitants dal bain; be in pitschen mattatsch ans ha accumpagnà cun la bagascha.

Varga diesch emnas essan nus viagiads enturn enfin che nus essan arrivads en la chapitala. En tut las citads, vitgs e bains che giaschevan sper via ans essan nus fermads ed avain dà represchentaziuns. Ma Glumdalclitch sa fascheva l’entir temp quitads per mia sanadad corporala e spiertala. Ella scheva a ses bab da viagiar plaunsieu, perquai ch’ella na supportia uschiglio betg ils strapazs da viadi; ma en vardad fascheva ella quai per mai.

Radund deschdotg citads e numerus vitgs e famiglias avevan nus visità, cur che nus essan finalmain arrivads la fin october en la chapitala Lorbrulgrud, quai che vul dir ‹superbia da l’univers›. Nus avain prendì alloschi en ina da las pli bellas vias en vischinanza dal palaz roial.

En tut las chantunadas pendevan placats colurads che faschevan allusiun al grond daletg che mes aspect vegniva senz’auter a porscher ad els. Diesch giadas al di sun jau vegnì preschentà en ina sala che mes signur aveva affittà aposta. La maisa entamez la stanza era munida enturn enturn cun in ur che ma dueva preservar da crudar per terra.

Schizunt en viadi aveva Glumdalclitch cuntinuà a m’instruir la lingua; cun agid d’in cudesch da la grondezza d’in atlas – che serviva a las mattatschas da Brobdingnag da catechissem per sa furmar en la religiun dal pajais – m’ha ella mussà da leger. Jau chapiva uss quasi tut, be che jau tschertgava mintgatant curiusas circumscripziuns, sche jau na chattava betg gist in pled, quai che fascheva mintgamai rir tut ils preschents.

Chapitel 3

Malgrà che Glumdalclitch ma tgirava plain premura, ha mia sanadad patì talmain dals strapatschs da mia vita d’artist che jau era quasi smagrì sin il skelet. Mes signur ha remartgà che mias prestaziuns laschavan suenter pervi da quai e temeva gia che jau stoppia prest murir. Perquai è el sa decidì d’anc profitar da mai il pli fitg pussaivel.

Ma avant ch’el ha pudì far quai, è arrivà in mess da la curt roiala e m’ha ordinà avant la regina e sias damas da la curt. Mia reputaziun aveva gia cuntanschì ils pli auts tschertgels e tut ch’era spanegià da ma vesair.

Mes cumportament nobel e mes saun intelletg las han intgantà. Schizunt sia maiestad la regina m’ha onurà cun sia pli gronda favur. Ella n’ha betg acceptà che jau ma mettia en schanuglias davant ella per bitschar ses pe charin, mabain m’ha purschì ses det pitschen, dal qual jau hai embratschà il piz rosa ed al hai smatgà umilitaivlamain encunter mes levs.

Alura hai jau respundì curt e bun a las dumondas che sia maiestad m’ha tschentà davart mia patria e mes viadis da pli baud. En pli m’ha ella dumandà co che la vita a la curt ma plaschia ed ha vulì savair, sche jau na prefereschia betg da star tar ella, enstagl da viagiar da citad tar citad.

Jau hai respundì umilitaivlamain ch’i na dess – sche jau fiss mes agen patrun – nagin pli grond daletg che da servir a sia maiestad, ma che jau na possia betg disponer davart mia persuna sut las circumstanzas actualas. Sinaquai ha la princessa negozià cun mes patrun e quel è gugent stà pront da ma surlaschar ad ella per in pretsch modest, pertge ch’el pensava che jau vivia be pli paucas emnas. El ha retschet ses daners ed jau sun passà en il possess da la regina.

L’emprima favur, per la quala jau l’hai supplitgà, è stà da pudair salvar tar mai er en avegnir Glumdalclitch sco guardiana e magistra. Ella n’ha nunpussaivel pudì snegar mia supplica ed uschia è er questa fatschenta vegnida reglada anc avant ch’il fittadin è partì.

Mes cumià dal fittadin n’è betg gist stà fitg cordial; quai ha remartgà er la regina ed ella m’ha dumandà suenter il motiv per mia malaveglia. Jau l’hai declerà che jau saja uss liber da tut las obligaziuns envers il fittadin. Per avair tegnì mai en vita saja el vegnì remunerà en abundanza tras mes servetschs da fin qua e tras la summa ch’al saja vegnida pajada tras la curt. En pli, uschia hai jau cuntinuà, na fiss el mai vegnì sin l’idea da ma vender, sch’el n’avess betg pensà che mia malsogna saja incurabla.

Ma tut la tema saja daventada nunnecessaria, uss che jau ma chattia sut la protecziun d’ina uschè buntadaivla e bella princessa, la perla da tut las dunnas e la superbia da ses imperi. Gia suenter paucas uras a la curt ed en societad da la pli spiertusa da tut las reginas ma sentia jau sco novnaschì. – Uschia pli u main hai jau discurrì davant la regina.

Malgrà intgins stgarpitschs e sbagls che jau n’aveva betg pudì evitar, era quella surstada da mes spiert e da mia galantaria. En spezial l’han plaschì intginas frasas tegnidas en il stil da la curt che Glumdalclitch era sa dada bregia da ma mussar.

La regina sezza m’ha purtà en la stanza da ses um, per er preschentar ad el ses nov subdit en miniatura. Il retg ch’era gist approfundà en fatschentas dal stadi ha guardà si cur che la regina è entrada. «Dapi cura s’occupa mia regina da tala vermaniglia?», ha el dumandà cun nausch’egliada. Pertge che uschia sco che jau steva davant el sin il maun da la dama al pudeva jau parair sco in miserabel animalet.

La regina n’è betg stada permalada dal tun brusc da ses consort, mabain m’ha postà davant el sin la maisa da scriver e m’ha supplitgà d’infurmar il retg davart mia persuna. Quai hai jau fatg e Glumdalclitch, che m’era suandada en las stanzas roialas damai ch’ella na ma laschava mai or dals egls, ha confermà mes rapport davart tut quai ch’era succedì dapi che jau era vegnì chattà sin il funs da ses bab.

Udind mes pleds, è il retg stà surprais. El sez era sa fatschentà da giuven intensivamain cun il studi da la matematica ed era ultra da quai in prinzi sabi ch’aveva promovì il bainesser dal stadi tras impurtantas invenziuns sin il champ da la tecnica. El ha immediat pensà che jau stoppia esser ina sort automat. Ma la regina ha stuì rir pervi da ses dubis ed ha sincerà che jau saja propi ina creatira intelligenta or da charn ed ossa.

Da quai è el sa grittentà be anc pli fitg ed ha declerà tut quai che Glumdalclitch al aveva raquintà per ina spira manzegna ed invenziun da ses bab. Il fittadin m’haja mussà a moda artifiziala intgins pleds per ma pudair vender pli char, ha pretendì il retg. Dentant al han irrità mias bunas respostas sin intginas dumondas ch’el m’ha drizzà a moda spontana – cumbain che mia pronunzia sumegliava pli fitg il dialect puril dal bain a fittanza ch’il tun elavurà da la curt.

Sin cumond dal retg han ins manà natiers trais scienziads che ma duevan intercurir da rudent. Quels m’han prendì sut la marella e controllà mes dents, mias unglas etc. Las opiniuns da mes trais torturaders gievan lunsch ina ord l’autra. In dad els era da l’avis che jau saja ina spezia da mieur tut aparti. In nanin na pudeva jau betg esser, damai che jau mesirava be la dieschavla part dal pli pitschen um a Brobdingnag.

La finala èn els sa cunvegnids che jau saja in «relplum scalcath», vul dir in gieu da la natira. In tal miracul n’avevi anc mai dà en l’istorgia dal pajais. Perquai m’han els tegnì per degn da vegnir conservà en spiritus en il cabinet da natiralias roial. Quai è stà dapli che quai che mia pazienza pudeva supportar.

«O vus tabaloris», hai jau exclamà, «vus pensais d’esser erudits e na savais tuttina nagut! Jau na sun ni in relplum scalcath ni in auter animal nunraschunaivel; jau sun in uman sco vus e deriv d’in pajais nua che vivan blers milliuns creatiras sco jau!»

Sinaquai ha il retg relaschà ils scienziads, ils quals n’al avevan er betg pudì gidar ed ha cuntinuà a sa discurrer cun sia dunna sur da mai. Anc ina giada han ins examinà quai che jau e mia pitschna survegliadra avevan ditg e la finala ha er il retg cartì ch’i saja uschia.

El ha supplitgà la regina da dar adatg da mai e da laschar Glumdalclitch, che guardava uschè bain da mai, en mia vischinanza. Per quest intent ans è vegnì mess a disposiziun ina grondiusa stanza. Mia pitschna amia ha survegnì ina educatura e duas mattatschas sco servitud; l’incumbensa da guardar da mai ha però ella surpiglià.

La regina ha dà in’egliada sin mi’abitaziun ed ha manegià che quella na correspundia tuttavia betg a mes basegns. Ella ha fatg vegnir il scrinari roial e quel ha construì tenor mias indicaziuns ina stgatla che cuntegneva trais stanzas da grondezza mesauna. Il viertgel pudevan ins prender davent e las paraids èn vegnidas munidas cun in isch e cun bellas fanestras da vaider.

D’ina massa sco ivur m’ha in artisan spezialmain talentà stgalprà duas sutgas, ina maisa ed in letg. Quest ultim prendeva Glumdalclitch mintga damaun or da l’abitaziun; la saira al metteva ella puspè enavos e serrava il viertgel. Las paraids eran tapezadas enturn enturn cun tarpuns per che jau na ma fetschia betg mal cur che la stgatla vegniva purtada.

Er vestgids da la pli fina saida m’han ins cusì, ils quals ma parevan però sco fatgs or da cuvertas da chaval. Jau sun dentant spert m’endisà vi da quels e quai tant pli ch’els eran tegnids en in tagl oriental ed eran fitg cumadaivels. Cur che la regina m’ha vis l’emprima giada en quests vestgids, ha ella stuì rir da cor, pertge che jau ma cumportava propi maladester.

Insumma è la regina sa mussada adina pli cordiala envers mai. Bainprest hai jau dastgà prender part da las tschaveras, durant las quellas ella sa trategniva uschigliò persula cun las duas princessas. Sper il taglier da la regina han ins plazzà ina pitschna maisa e là seseva jau e giudeva las bunas tratgas. Jau aveva mes agen taglier e stgadellas d’argient preparadas aposta per mai. Sper il taglier da la regina veseva quai ora sco in service da poppas or dal negozi da termagls. Mia pusada purtava Glumdalclitch adina cun sai e la nettegiava suenter mintga tschavera. Da mangiar ma deva la regina sezza. Evidentamain plaschevi ad ella d’observar co che jau tagliava la charn en tocs pli pitschens.

Per mai percunter eri main empernaivel da stuair guardar co ch’ella chatschava entiras alas da lodolas cun ossa e tut en bucca. Bainchapì che las lodolas èn là grondas sco tar nus in galdin. Cun ina suletta tschavera da la famiglia da gigants avess ins pudì saziar tar nus in entir regiment. Jau pigliava tema da vesair co che la regina prendeva senz’auter in toc paun da forsa tschintg glivras tranter ils dents e baveva d’in chalesch dad aur ch’era grond sco in butschin.

Las mesemnas mangiavan sia maiestad ed ils prinzis roials en societad da las damas, quai ch’era per omaduas parts in grond eveniment. Jau aveva lura mia plazza davant il retg, il qual conversava spezialmain gugent cun mai. El tschentava savens dumondas davart ils usits e las isanzas en mia patria, las qualas jau al respundeva gugent e fitg losch.

Ils gigants han ris da cor, cur che jau hai raquintà davart noss indrizs statals. «Questas pitschnas creatiras vulan chapir insatge da politica», ha el fatg beffas, guardond sin ses minister cun in’egliada che di tut. Ses cumportament m’ha fatg vegnir grit; ma per fortuna m’è vegnì endament ad uras quant ridicul ch’i ma pareva mintgamai cur che jau veseva in Lilliputan ravgentà sin il piter pir ed uschia hai jau taschì per evitar che jau vegnia ris or.

Cun viver ensemen cuntinuadamain cun ils gigants, pareva jau a mamez d’esser adina pli pitschen. Quest cuntrast sa mussava surtut sche la regina ma tschentava sin ses maun e passava davant il spievel; alura ma vargugnava jau bunamain da mia pitschnezza. Ma tut en tut na ma laschav’ins betg sentir mias differenzas. Il cuntrari, tut las persunas a la curt suandavan l’exempel da la nobla regina e ma tractavan cun la pli gronda cordialitad.

Quai ha fatg vegnir schiglius il nanin da la curt da la regina, ina creatira maligna ch’era stada fin qua l’esser uman il pli pitschen a la curt. L’entschatta ma permalava el savens cun far da tuttas sorts beffas pervi da mia pitschnezza. Damai che quai ha be gì l’effect che jau ma sentiva anc pli losch sco uman normal, ha el cumenzà a daventar violent.

Cur che jau seseva in di a maisa cun las damas e quellas eran approfundadas en lur discurs, ha el profità da la chaschun, m’ha tschiffà enturn il venter e bittà en ina gronda stgadella cun latg. Il liquid spess è sa tratg ensemen sur mes chau, uschia che jau hai traguttì circa in liter. Per fortuna hai jau pudì ma tegnair a la surfatscha enfin che Glumdalclitch è currida natiers da l’autra vart da la stanza e m’ha spendrà.

La regina era tut or da la suna ed è pir sa quietada cur che jau era sientà e ch’igl èn sa mussads nagins auters donns ch’in vestgì ruinà. Per chasti ha il nanin survegnì fridas ed ha stuì baiver il latg en il qual jau era nudà. La favur da la regina aveva el gia pers pli baud, cur ch’el m’aveva chatschà ina giada a maisa en in oss cun magugl. Là era jau bunamain stenschentà enfin ch’ina da las damas da la curt m’aveva chattà e tratg or.

Lezza giada aveva il nanin be pudì evitar grazia a mia intervenziun ch’ins al chatschia da la curt. Ma questa giada sun jau stà fitg led che mia patruna ha regalà il mulestader ad ina da sias amias, uschia che quel è stà davent per adina. Ma per ch’el ma restia gea en memoria, ha el anc fatg il di avant sia partenza in’ulteriura furbaria.

Durant la stad avevi massa insects en tut il pajais. Il nanin ha rimnà in dumber da quels en ses fazielet, sco quai ch’ils mattatschs da scola fan tar nus per vilentar il magister. Essend ina da las fanestras da mia stgatla averta, perquai che jau era gist londervi da mangiar d’ensolver in toc petta, ha il nanin bittà tut ils insects en mia stanza. Ina part da quels èn sa bittads sin la petta ed han purtà davent quella toc per toc. Auters han schuschurà uschè ditg enturn mias ureglias, fin che jau hai tschiffà mes sabel.

E propi sun jau stà bun da ventscher in pèr da questas vespras gigantas; ed igl era ordvart interessant da pudair intercurir lur anatomia. Quant instructiv fiss in tal exemplar per l’instrucziun d’istorgia natirala per nossa chara giuventetgna da scola e spargnass en pli microscops. Deplorablamain m’è quest’idea vegnida memia tard ed jau hai tralaschà da metter las unfrendas da mias stilettadas en spiritus e las manar en l’Europa. Ma ils guegls las hai jau tratg ora e preschentà a chasa sco curiusitad.

Chapitel 4

Uss vi jau prender suenter quai che jau hai da raquintar al lectur davart las relaziuns natiralas e socialas dal pajais Brobdingnag.

Sco emprim stoss jau remartgar che noss geografs sbaglian, sch’els èn da l’avis ch’i na dettia nagin pajais tranter il Giapun e la California; pertge che exact qua giascha in grond continent – ed ina mes’insla da quel furma Brobdingnag. Là nua che la mes’insla è colliada cun la terra franca, s’auza in grond mir da vulcans che separan il pajais dal tuttafatg dal rest dal mund. Anc a nagin n’èsi reussì da surmuntar quest cunfin e perquai na san gnanc ils scienziads tge razza d’umans che viva là.

Cumbain che Brobdingnag è circumdà sin trais varts da l’ocean, na posseda il pajais gnanc in port. Ils grips en vischinanza da la riva èn schizunt memia privlus per trametter viadora bartgas da pestgaders. Uschia sa cuntenta la glieud cun pestgar ils peschs dals flums. Quai è dentant er pli cunvegnent pervi da lur grondezza. Remartgablamain èn numnadamain ils animals da la mar en vischinanza da Brobdingnag da grondezza normala, quai che cumprova che la natira n’ha rasà or nagliur sias ritgezzas a moda uschè abundanta sco a l’intern da quest pajais.

Jau mez n’era bain mai vegnì sur la proxima vischinanza da la chapitala ora, ma sin mes giavisch m’aveva il retg dà ina pitschna charta geografica da ses reginavel, la quala era vegnida rasada ora davant mai. Uschia aveva jau emprendì ad enconuscher la geografia da quest pajais extraordinari.

Glumdalclitch aveva a disposiziun ina charrotscha e damai ch’ella admirava gugent – sco che fan tut las giuvnas – ils bels edifizis ed en spezial ils negozis da la citad, faschevan nus quasi mintga di in’excursiun. La charrotscha era bain gronda sco la nav d’ina baselgia mesauna; ma mia stgatla prendeva tuttina davent memia bler plazza. Perquai ha il medem artist ch’aveva fabritgà mi’emprima abitaziun creà ina speziala stgatla da viadi.

Quella aveva la furma d’in quadrel, aveva da trais vart fanestras e da la quarta vart in rintg da fier. Il mobigliar consistiva d’ina maisa e da duas sutgas ch’eran fermadas giun plaun. Glumdalclitch purtava la stgatla sin la schanuglia e sche jau aveva avunda dal charrar, sche fermava in servient a chaval a sasez la stgatla enturn il venter, e quai cun agid d’ina tschinta che vegniva tratga tras il rintg. Davent dal chaval pudeva jau alura giudair la survista a moda magnifica.

Quanta povradad ch’ins scuntra en ina citad gronda! Jau vegniva savens ordvart trist vesend tut ils murdieus e struptgads che circumdavan nossa charrotscha. La miseria guardava or dals egls a quests povers schanis; quant cuntents eran els, sche l’educatura als bittava nà in pèr munaidas.

D’interess particular era per mai il tempel da la citad, nua che nus essan vegnids sperasvi ina giada. Ma jau sun stà plitost trumpà, pertge che la tur n’era betg pli auta ch’il clutger dad Ulm. Ma ella era bajegiada stupent ed era ornada a l’intern cun statuas e maletgs dals dieus e d’enconuschents umens dal pajais.

Tgenin dals dieus ch’els veneravan il pli fitg na sun jau betg stà bun da chattar or. Cur che nus vulevan gist bandunar la baselgia, hai jau chattà en in chantun tranter autra rauba veglia il det d’ina da las statuas ed hai constatà ch’el na mesirava betg main ch’in meter e mez.

Sche l’aura n’ans lubiva betg da sortir, spassegiavan nus savens tras las bleras tschient stanzas dal palaz roial. Mintgina da quellas era ina sala spaziusa che cuntegneva bleras ovras d’art, maletgs e vasas preziusas. Tut questa pumpa ma fascheva vegnir sturn ed jau era cuntent cur che Glumdalclitch ma metteva puspè enavos en mia stgatla.

A chaschun d’ina da questas excursiuns essan nus er arrivads en ina stanza cun palantschieu sura ad arvieut. Jau n’hai betg cartì a mes egls, cur ch’in gigant en alv m’ha declerà che quai saja la cuschina da la curt. Vesend questas immensas chazzettas e cuppas pudev’ins chapir ch’ils abitants da Brobdingnag avevan in bun appetit.

Er la stalla da chavals dal retg purscheva bleras remartgabladads. Grazius n’èn quests chavals sa chapescha betg ed areguard spertadad e perseveranza n’als pon ins betg cumparegliar cun noss chavals da cursa. Els sumeglian plitost in coloss da charn pauc bel che sa muventa maladester. Tuttina fan ils tschintgtschient chavaliers – ch’accumpognan adina il retg sin ses viadi – ina grondiusa impressiun.

Chapitel 5

Uschia pareva mia vita a la curt dal retg da Brobdingnag dad esser fitg cuntentaivla e bella. Ma enconuschentamain n’è betg tut quai che traglischa aur. Magari ma capitavan chaussas ridiculas e malempernaivlas ch’eran savens d’attribuir a mia pitschnezza.

Jau ma regord che la regina m’aveva prendì ina giada cun sai en curtin curt temp avant ch’il nanin da la regina ha bandunà la curt. Glumdalclitch era disada da ma laschar ir enturn libramain en il curtin. Quel era numnadamain circumdà d’in aut mir, uschia ch’i n’existiva per mai nagin privel.

Sut ina planta da maila nanina sun jau per casualitad fruntà sin il nanin ed jau n’hai betg pudì laschar star da far ina remartga cutizzanta davart ils dus nanins. Ma la finala dueva jau far il segund, pertge ch’il cobold ha andetgamain cumenzà a scurlattar vi dal bist da la plantetta, uschia ch’ina plievgia da mails gronds sco butschins smanatschava da ma sturnir. Jau hai empruvà da currer en segirtad il pli spert pussaivel, ma plums! è in mail ma crudà sin il dies e m’ha bittà plat per terra. Per fortuna sun jau mitschà cun naginas autras blessuras ch’in nas smatgà.

In’autra giada m’aveva Glumdalclitch puspè laschà persul en curtin e damai ch’igl era in di da stad stip sun jau ma mess giu en il pastg frestg e sun ma durmentà. Suenter in temp sun jau ma sveglià andetgamain. In vent da stemprà furiava tras las autas plantas dal curtin. Il tschiel era sa stgirentà e chametgs zaccudevan da tuttas varts.

Cumbain che jau na sun uschiglio ni temelitg ni superstizius, hai jau gì il sentiment ch’i saja meglier da currer vers chasa. Ma quai era fitg difficil, damai ch’il vent ma suflava cun tutta forza en fatscha. Uschia era jau anc in bun tschancun davent dal portal dal chastè ch’ina tarmenta granella ha cumenzà a stgadanar per terra. Ils granels eran gronds e ferms; ins avess pudì pensar ch’i sajan zitgas. Els m’èn crudads talmain ferm sin il chau che jau era mez sturnì. Datiers da perder la schientscha sun jau anc vegnì da ruschnar sut ina chaglia, nua che jau sun crudà per terra.

Anc in auter schabetg m’è capità en quest lieu. Sin ina rosa d’in cotschen glischant hai jau vis ina tgiralla d’ina bellezza extraordinaria. Cun alas avertas pudeva quella mesirar var dus meters; ed ella na pareva d’avair nagina tema da mai. Jau era talmain approfundà en sia contemplaziun che jau n’hai betg vis co ch’in chaun gigant è sa bittà sin mai.

Jau sun pir daventà conscient dal privel cur che jau deva da las chommas en bucca dal monster. Mes sbragizi n’ha er betg gidà bler, pertge ch’enstagl da ma laschar crudar per terra, è el currì cun mai tras l’entir curtin. Arrivà tar ses patrun spaventà, l’ortulan, m’ha el mes per terra davant quel ed ha dà tut superbi da la cua, sco sch’el spetgass anc laud per sia bravura.

Suenter che jau m’era revegnì da la tema, sun jau ma cunvegnì cun l’ortulan da taschentar il succedì, damai ch’el avess uschiglio stuì quintar cun in chasti ed jau fiss stà exponì a las beffas da la glieud. Insumma na raquintava jau betg bler da mias aventuras a Glumdalclitch, pertge ch’uschiglio na m’avess ella strusch pli laschà senza surveglianza.

Che jau fiss bunamain vegnì purtà davent ina giada d’in utschè da rapina, sche jau n’al avess betg chatscha ad uras il sabel en il venter, sto er anc vegnir menziunà. Pertge che quai lascha cumparair mes curaschi en ina meglra glisch che l’episoda cun il chaun.

In’autra giada sun jau crudà cun il chau avant en la fora d’in mantun da talpa, sin il qual jau era muntà per avair ina meglra vista. E plinavant era jau approfundà ina giada talmain en mes patratgs che jau sun stgarpitschà sur ina chasa da lindorna ed hai fatg mal la chomma dretga. Mia survegliadra na pudeva magari betg sa declerar, da tge che mes vestgids tschufragnads e stgarpads derivian, ma jau na scheva nagut.

Ils utschels pli pitschens a Brobdingnag m’eran ordvart nunsimpatics, pertge ch’els na parevan d’avair nagin respect da mai. Anzi na laschavan els betg disturbar da mai, sch’els eran londervi da magliar ed jau vegniva tranteren. In tursch aveva schizunt gì ina giada la garmaschia da ma piclar in toc petta or da maun. Uschespert che jau aveva il curaschi d’als tschiffar, ma mussavan els il pichel e damai che jau n’aveva betg gust da survegnir picladas d’animalets talmain nunimpurtants, era jau sfurzà da trair la spada. Alura sa retiravan els per regla faschond in grond sbragizi.

Ina giada m’han els fatg vegnir talmain grit che jau hai tratg ad in da quests rampuns in fist encunter il chau. Il poveret è crudà per terra senza schientscha. Immediat al hai jau tschiffà per ils pes e tratg vers mia patruna. Ma anc avant che jau saja arrivà tar ella cun mia preda, è l’utschè sa sveglià e m’ha dà in pèr nauschas fridas cun las alas. In servient m’è currì en agid ed ha vieut enturn a l’utschè il culiez. L’auter di m’è quel vegnì servì en furma brassada, ma el na m’ha betg gustà tenor giavisch. Mintgin po s’imaginar levamain che la charn d’in utschè da la grondezza d’in cign n’era betg spezialmain delicata e gustusa.

In’autra giada ha l’educatura da mia pitschna amia survegnì visita d’in nevs, dal qual l’ami era vegnì assassinà avant curt. Il giuven um ans ha raquintà la trist’istorgia e dumandà sche nus n’hajan betg gust d’assister a la stgavazzada dal malfatschent. Normalmain na sun jau bain nagin ami da tals spectaculs crudaivels. Ma la chaschun da vesair insatge nunusità m’ha la finala tuttina attira ed uschia hai jau guardà cun Glumdalclitch ch’ella m’accumpognia l’autra damaun al lieu d’execuziun.

Igl è stà in sgarschaivel aspect, cur ch’il sentenzià è vegnì lià vi d’ina sutga che sa chattava sin il schafot. A mai èsi ì sco a Glumdalclitch, jau na pudeva betg pli guardar ed hai serrà ils egls. Tant pli sun jau ma snuì cur ch’il chau è dà cun gronda canera per terra, uschia che jau hai sentì la stremblida, schegea che jau ma chattava in per tschient meters davent.

Sur lung temp n’hai jau betg ma pudì revegnir dals eveniments da quest di. Mia gnerva era oramai strapatschada ed jau aveva savens attatgas da melanconia. La regina ha remartgà quai e damai ch’ella aveva tema che jau pudess vegnir malsaun, fascheva ella tut il pussaivel per mia distracziun.

Ina giada m’ha ella dumandà sche jau na veglia betg avair in pau moviment tras remblar. Da mias descripziuns da viadi saveva ella che jau saja in grond ami da quest sport e che jau aveva savens gì a bord nunvoluntarmain chaschun d’al pratitgar, e quai cumbain che jau era be il medi. Ma jau na pudeva nunpussaivel m’imaginar co che jau dueva far in viadi en bartga en quest pajais, nua che la pli pitschna bartga era gronda sco in da noss bastiments da guerra. Schizunt sch’ins avess fabritgà in bastiment che correspundeva a mias relaziuns, sche fiss quel stà memia rumpaivel per ils flums furibunds dal pajais. Jau hai ditg quai a la regina; ma ella ha savì co sa gidar.

Tenor mias indicaziuns ha ella laschà fabritgar il scrinari da la curt ina pitschna e bella bartgetta en miniatura ed ha sezza plazzà quella en in bigl da lain ch’era vegnì enraschà ed emplenì per quest intent cun aua. Qua pudeva jau remblar grondiusamain ed hai jau passentà bellas uras. Savens m’imaginava jau che jau ma movia vers la patria ed en patratgs veseva jau gia mes amis a la riva ma dond il bainvegni.

Er la famiglia roiala aveva plaschair da mes inschign sco remblader. Las damas da la curt m’observavan savens uras a la lunga e ma suflavan cun lur ventagls vent en la vela. Alura pudeva jau laschar ruassar dal tuttafatg ils rembels e duvrava be guidar la bartga cun agid dal timun. Aveva jau avunda da quest plaschair, vegniva svidà il bigl cun agid d’ina spina e pendì mes vehichel vi d’ina gutta per sientar.

Cun questa chaschun hai jau ina giada bunamain prendì nunvoluntarmain in bogn. Ina da las damas ma vuleva numnadamain auzar en la bartga, ma jau sun sfugì ad ella or da maun ed avess pudì murir, sche jau fiss crudà sin il palantschieu da marmel. Per fortuna aveva la giuvna dama ina gluva cun in grond chau vi da sia blusa. Cun crudar è mia tschinta stada fitgada londervi ed uschia pendeva jau là dond da las chommas, enfin che Glumdalclitch m’ha liberà or da questa situaziun penibla.

Tras malprecauziun dals servients ch’avevan mintgamai d’emplenir suenter diever il bigl cun aua frestga, è arrivada ina giada ina rauna colossala en mes puz artifizial. Jau n’aveva betg remartgà che l’animal seseva cumadaivlamain en in chantun sut l’aua. Uschespert che la bartga ha cumenzà a sa mover, ha quai sveglià l’interess dal monster verd, il qual m’è immediat s’avischinà ed è sa platgà sin ina vart da la bartga. Quella ha cumenzà a balluccar e be cun fadia sun jau stà bun da l’equilibrar puspè.

Apparentamain ma considerava il cumpogn cun la bucca largia sco ami da gieu bainvegnì, pertge ch’el ma guardava plain spetgas, uschia che jau hai stuì rir tut dad aut. Alura ha el fatg exercizis da gimnastica vi da mai faschond pliras giadas gronds sigls sur il chau vi e tschufragnond tras quai mia vestgadira cun sia pel glittusa. La finala hai jau gì avunda dal cumpogn ed al hai spedì cun agid da mes rembel enavos en l’element bletsch.

Dapertut ma smanatschavan privels, nua che jau pensava il pli pauc londervi. In di seseva jau suenter gentar en mia stgatla e legeva. Glumdalclitch era absenta ed aveva laschà avert la fanestra da la stanza e l’isch da mia stgatla pervi da la chalira. Udind a stgadanar ina fanestra ed a dar giu insatge grev per terra, sun jau siglì en pe ed hai guardà tut tementà or da fanestra. Tge sgarschur, vesend ch’igl era la schimgia dal cuschinier, in animal da la grondezza d’in elefant che m’era gia dà in pèr giadas en egl en moda pauc plaschaivla pervi da ses lung pail stgiffus e sia cua plain zotlas.

Avess jau reagì spert avunda e fiss fugì sut letg en, alura fiss jau mitschà cun la tema; ma jau era sco schirà... La schimgia pareva d’esser fascinada da mia stgatla e la contemplava da tut las varts. Alura m’ha ella vis tras l’isch avert ed ha immediat stendì in da ses lungs bratschs vers mai. Adumbatten sun jau currì en il chantun il pli davos. Ils dets pailus m’han tschiffà vi dal chantun da mes tschop e m’han stratg viadora. Per fortuna è la schimgia stada fitg charina cun mai, m’ha prendì en bratsch sco in poppin ed ha cumenzà a sautar cun mai tras la stanza.

Qua èn s’avischinads pass davant l’isch. Jau era gia levgià ed hai sperà che la schimgia curria davent e ma laschia enavos sulet. Currida davent è ella pelvaira; ma ella m’ha prendì cun sai. Cun in sigl è ella svanida or da fanestra ed è raivida sin il tetg da la proxima chasa, ma tegnend ferm en bratsch.

En il fratemp era Glumdalclitch vegnida en stanza ed ans aveva vis a svanir tras la fanestra. La povra mattetta è bunamain ida en svaniment ed ha immediat clamà per agid. In grond pievel era sa radunà sin via; intgins han cumenzà a bittar crappa suenter la schimgia, ma els han bainprest realisà che quai pudess daventar privlus per mai ed han chalà.

Jau hai gì tema ch’il rir e sbragir agiteschia la schimgia talmain, ch’ella ma laschia crudar. Ma quella na sa laschava disturbar da nagut, mabain giugava legramain cun mai. Vul dir ch’ella prendeva erva mez mastegiada e sems or da sias tastgas da la missella e ma chatschava tut quai en bucca. Uschespert che jau na ma laschava betg plaschair tut, ma prendeva ella uschè ferm en bratsch che jau na vegniva strusch da trair il flad.

Finalmain è arrivà agid! La glieud vegniva pli e pli datiers cun lur stgalas, uschia che la schimgia è tuttina sa decidida d’evitar in inscunter. Bufatg m’ha ella mess en ina chanal dal tetg e schvup! – è ella gia stada davent.

Mia situaziun era vaira malcumadaivla. Jau na gughegiava betg da lavar en pe per betg ristgar che jau crodia dal tetg giu sin via. Ma jau n’aveva betg sperà adumbatten sin l’agid da mes amis. In mattet giagliard è stà talmain commuventà dal supplitgar da mia pitschna tgiradra ch’el è raivì per amur dad ella sin il tetg per mai.

Givels d’allegria ans han beneventà, cur che nus eran puspè sin via. Bragind dal plaschair m’ha Glumdalclitch serrà en sia bratscha, m’ha stritgà precautamain las fridas che las brancladas da la schimgia avevan chaschunà ed ha empruvà da ma prender or da bucca questa buglia verda disgustusa cun agid d’ina gluva.

Suenter quest’aventura malempernaivla hai jau stuì star quindesch dis en letg. Durant quest temp ha l’entira curt roiala prendì vivamain art e part da mes stadi da sanadad. Betg in’ura fiss vargada senza ch’ins avess rapportà a la regina co che jau ma sentia. Ed ella sezza vegniva savens a ma visitar e purtava fritgs e flurs. Las flurs laschava jau mintgamai allontanar dalunga, damai ch’ellas m’endurmentavan bunamain tras lur odur penetranta.

Cur che jau m’era restabilì talmain che jau pudeva puspè bandunar la stanza, m’ha il retg fatg clamar tar sai. El m’ha fatg da savair che jau vegnia ad esser segir da qua d’envi da schimgias. El aveva numnadamain relaschà ina lescha che scumandava da tegnair animals da quest gener en tut la chapitala. Quai m’aveva bain cumprovà la bainvulientscha dal monarc envers mai. Tuttina m’hai vilentà in pau, cur ch’el m’ha dumandà cun tun beffegiant, co ch’i m’haja plaschì sin tetg ed en la bratscha da la schimgia e sche jau haja gì temp e peda da far consideraziuns filosoficas.

«Maiestad», hai jau respundì grittentà, «jau sun ma sentì sco in da voss subdits ch’ins avess pendì vi da la farcla da la glina. En mia patria n’avess jau mai pudì vegnir en ina tala situaziun. Las paucas schimgias ch’èn vegnidas importadas là nà d’auters continents èn uschè pitschnas che jau dumagnass in mez tozzel dad ellas, sch’ellas avessan propi il curaschi da m’attatgar. En pli», hai jau cuntinuà, mussond cun chau ad aut sin mes sabel, «fiss la schimgia prest scappada cuverta da plajas, n’avess jau betg emblidà en l’emprima surpraisa mi’arma che jau port adina sin mai. Il pli simpel fiss stà sche jau avess taglià giu ad ella la toppa, cur ch’ella l’ha chatschà dad isch en; ma sco ditg m’è quai vegnì endament memia tard.»

Mia demananza arroganta e mes pleds plain luschezza han fatg rir da cor il retg ed ils ulteriurs preschents. Tgi ch’ha il donn na duaja betg anc sez procurar per las giomias, hai jau pensà ma retirond permalà. Sa chapescha, co duevan quests gigants be chapir ils sentiments ils pli profunds d’in pitschen umet sco jau.

Saja sco ch’i veglia, en mintga cas han quests pitschens displaschairs delectà la curt ed effectuà che jau era dapertut bainvis. Il pli pitschen accident, per exempel sche jau crudava ina giada en in paltaun durant ir a spass, vegniva immediat rapportà a la regina. Cumbain che Glumdalclitch era en sasez ina mattatscha da bun cor, sche aveva ella tuttina in plaschair nar da tradir mias aventuras, quai che ma chaschunava baininqual tribulaziun. Ma sco ditg, en general vegniva jau tractà cun gronda gentilezza.

Chapitel 6

Il retg na ma laschava betg be participar a las tschaveras, mabain sa conversava savens ditg e lung cun mai. Uschia era jau stedi preschent cur ch’i vegniva fatg la barba a sia maiestad, quai che succediva duas giadas l’emna. A l’entschatta ma faschevi tema da vesair il cuntè da far la barba ch’era duas giadas uschè lung sco ina fautsch.

Ina giada hai jau dumandà il barbier da ma dar in pau da la stgima da savun duvrada. Or da quella hai jau tratg intgins stumbels da barba, hai furà cun ina gluva pitschnas foras en in toc lain e culà viaden cun inschign las zaidlas. Suenter avair gizzà ellas davant cun agid dal cuntè da satg, possedeva jau in petgen robust. Pelvaira, la necessitad è la mamma da las invenziuns! Mes vegl petgen aveva pers cun il temp bunamain tut ils dents ed ils furniturs da la regina na fissan mai stads buns da fabritgar in instrument ch’avess correspundì a mias relaziuns da grondezza.

Insumma ma faschevi grond plaschair da passentar mes temp cun lavurs a maun, pertge che uschiglio avess jau cumenzà a vegnir pensiv. E tge senn avessi gì da ponderar davart mia miseria, damai che jau n’aveva il mument nagina speranza da pudair returnar bainbaud en mia patria.

Al scrinari da sia maiestad, che m’aveva gia sustegnì differentas giadas en mes affars, hai jau dà il pensum da ma fabritgar duas sutgas a pusal en la grondezza da mias ulteriuras mobiglias. Il sez ed il pusal na dueva el betg pulstrar, mabain be far enturn enturn pitschnas foras cun il furader. Alura sun jau ma drizzà a la fantschella da chombra da la regina cun la supplica da rimnar per mai tut ils chavels che sia signura perdeva cun petgnar. Prest hai jau gì ensemen ina bella collecziun da quests fils d’in blond dorà, uschia che jau hai pudì cumenzar cun la lavur.

Jau hai tratg ils singuls chavels tras las foras vi da la sutga, uschia ch’igl ha dà plaun a plaun ina bella taila da chavels. A chaschun da l’autstimà anniversari da la regina l’hai jau surdà mia lavur. Ses plaschair e si’admiraziun èn stads senza cunfin. A partir da quel di èn vegnidas mussadas questas pitschnas ovras artisticas a mintga giast ed jau sun vegnì ludà fin sum. Sa chapescha refusava jau mintga giada da seser sisur e quai cumbain che la regina ma supplitgava instantamain. Co avess jau be pudì ma permetter da profanar ils chavels dad aur ch’avevan ornà il chau da la tant amada regenta sezza – lura pli gugent murir!

Or dals ulteriurs chavels hai jau fabritgà en medema moda ina pitschna bursa cun tessì en il num da la regina. Cun la lubientscha da la regina hai jau regalà quella en regurdientscha a Glumdalclitch. Bain n’era la bursa betg ferma avunda per pudair metter lien munaidas pli grondas; ma quai na fascheva nagut. Il plaschair da l’uffant n’era pervi da quai betg pli pitschen ed enstagl da daners l’empleniva ella cun da tuttas sorts raubas pitschnas.

A la curt dal retg da Brobdingnag appreziav’ins l’art e perquai na dastgava er betg mancar la musica. Durant sias uras da recreaziun divertiva ina chapella bain organisada il retg. Per mai n’era il daletg dentant betg propi grond. La canera dals schumbers e da las trumbettas era da memia per mias pels dal schumber. Be sche jau fascheva metter mia stgatla en il chantun il pli allontanà da la sala, serrava fanestras ed ischs e tirava ils sumbrivals, m’eri pussaivel d’enconuscher las singulas melodias, schebain che jau stoss dir ch’ellas n’eran betg spezialmain bellas, almain betg tenor la chapientscha europeica. La societad a la curt percunter era adina fascinada. Prender en mal n’als pudev’ins betg quai, n’avevan els gea mai udì insatge meglier.

Glumdalclitch aveva in clavazin en sia stanza. In magister cun chau grisch vegniva mintg’emna ad instruir ella ed ella fascheva bels progress. Er jau era m’exercità da giuven en quest nobel art ed aveva survegnì gust da puspè empruvar da sunar. Ma co dueva jau be far quai cun in clavazin da trenta meters lunghezza? Mintga tasta era in terz meter lada ed jau duvrava tut mia forza per vegnir da producir in tun. Jau hai pia empruvà ditg e bain da sviluppar ina nova metoda ch’era adattada a mia grondezza. Glumdalclitch e ses magister m’han sustegnì il meglier pussaivel – e finalmain avevan nus chattà la schliaziun.

L’emprim avain nus enfaschà la vart davant da dus fists cun pel-mieur. Quella dueva impedir ch’il lain fetschia donn a las tastas. Cun quests dus fists enta maun curriva jau vi e nà sin in’aissa ch’era montada davant la claviatura e pitgava sin las tastas. Quest proceder era bain fitg stentus e stanclentant; ma cun exercitar pli ditg hai jau survegnì ina tscherta rutina. La finala hai jau envidà la signuria roiala ad in pitschen concert. Ils giasts èn arrivads ed jau hai sunà intgins valzers e polcas.

Per finir hai jau schizunt intunà in galop, ma quel m’ha fatg vegnir tut or da flad. Tut ch’è stà intgantà, cumbain ch’i tunava vaira manglus, damai che jau stueva gea laschar davent l’accumpagnament dal bass. Medemamain pudeva jau be sunar sedesch differents tuns pervi da las grondas distanzas.

A chaschun da mias audienzas quotidianas hai jau emprendì d’enconuscher in pau a la giada la gronda sabientscha dal retg. Be ina chaussa ma displascheva, numnadamain sia tenuta tut auter che amiaivla envers l’Europa.

«Maiestad», al hai jau ditg in di, «igl è in cumportament pauc progressiv e betg degn da Vossa maiestad, d’As laschar guidar en tala maniera da pregiudizis. Ma i sa mussa er qua ch’il pli grond corp na porta betg adina il chau il pli lucid. Gia las pitschnas furmiclas ed ils avieuls mussan gea dapli reflexiun ed inschign che mintga gronda creatira. Er jau, malgrà che jau sun pitschen, speresch da pudair far in di in grond servetsch a Sia maiestad.» La segirtad e ruassaivladad cun la quala jau aveva ditg quai, ha fatg impressiun sin il retg e fatg crescher ses respect visavi mai.

Uss hai jau rasà or davant l’egl spiertal dal regent in viv maletg dal viver ed operar da mes cumpatriots. O, co che jau m’hai giavischà la lieunga da Demostenes u da Cicero, per pudair cumprovar al retg tras mi’eloquenza quant perfetga che mia patria saja.

Fitg detagliadamain hai jau referì davart ils indrizs statals, damai ch’el s’interessava fitg persuenter. Jau hai relatà davart ils dretgs ch’il retg posseda tar nus e declerà en tge moda ch’er il pievel è participà a la regenza. Silsuenter avain nus discurrì davart ils spirituals e la finala davart las dretgiras. El ha vulì savair, schebain noss derschaders sajan dal tuttafatg nunpartischants ed en tge moda ch’ils delinquents vegnian chastiads. Detagliadamain hai jau respundì tut sias dumondas. Medemamain hai jau raquintà dal commerzi extendì e dal traffic che regia tar nus, sco er da las stentas da gudagnar adina novas colonias. Per finir hai jau anc dà ina curta survista da noss’istorgia ed explitgà las relaziuns climaticas e geograficas.

Questas conversaziuns han anc cuntinuà in’entir’emna. Uschespert ch’il retg aveva mintgamai terminà sias fatschentas dal stadi, laschava el clamar mai e nus cuntinuavan là nua che nus avevan chalà il di avant. Mintgatant fascheva il retg notizias en in pitschen carnet, il qual jau avess legì terribel gugent. Suenter che jau hai gì terminà mias expectoraziuns, ha el prendì nanavant ses cudeschet ed ha prelegì quai ch’el aveva scrit. Igl eran per il pli dumondas e resalvas envers quai che jau aveva raquintà. Davart tut quai avain nus anc debattà en lung ed en lartg, avend il retg mai interrut mai durant mes pled. En spezial davart l’educaziun da la giuventetgna vuleva el savair tut.

A la fin era jau persvas d’avair fatg in grond servetsch a mia patria cun avair preschentà ella en las colurs las pli glischantas. Ma quant surstà sun jau stà a la fin, vesend che la tenuta dal retg envers ils indrizs statals en l’Europa n’era insumma betg sa meglierada. Sche l’istorgia d’in pajais è plaina da conspiraziuns, guerras e revoluziuns – uschia ha el concludì – alura sto quai esser la culpa da la populaziun sezza che semna gritta e scuidanza, enstagl da tgirar vertids noblas!

«Mes char pitschen ami», m’ha el ditg, ma stritgond plain cumpassiun, «ti derivas d’in pajais plain nauschadad! I ma plascha per tai, d’udir che ti has passentà la gronda part da tia vita sin viadis; tras quai es ti stà schanegià da blers sbagls da tes cumpatriots. Ma da tut quai che ti ma raquintas resorta che tes pajais na dumonda betg suenter perfecziun. Da quels che aspireschan posiziuns pli autas na vegnan betg dumandadas vertids. Vus avais spirituals senza pietusadad e perdertadad, schuldads senza bun cumportament e valurusadad, derschaders senza senn per gistadad e cussegliers senza sabientscha. Da tut quai che jau hai udì da tai, stoss jau concluder che la gronda part da tes cumpatriots furma la razza la pli lavagada ch’ha insumma vivì insacura sin questa terra.»

Chapitel 7

Be grazia a mes spiert avert vegn il lectur insumma a savair tut quai. Nagin na sminava, quant fitg ch’il retg m’aveva offendì cun degradar mia patria. Vulnerar il dretg d’ospitalitad ed al dir calumnias na saveva jau e na vuleva jau betg. Jau na pudeva pia far insumma nagut. «Grildrig», aveva el ditg suenter avair terminà ses pled, «jau sper che noss’amicizia n’haja betg survegnì in stgarp pervi da quai.» Tge vuleva jau far auter che d’al perdunar, cumbain che mes intern s’opponiva encunter. Insumma ma vegniva l’entir temp endament la fabla dal liun generus e la pitschna mieur sfarfatga.

Pelvaira, per chapir tschertas chaussas na tanscheva la pli grond’intelligenza da sia maiestad betg. Per render al retg in pitschen servetsch, al hai jau numnadamain infurmà davart in’impurtanta invenziun ch’è vegnida fatga tar nus avant plirs tschient onns e ch’è anc adina en diever.

Ins fabritgescha, hai jau ditg, ina pulvra ch’explodescha immediat sch’ella vegn en contact cun ina sbrinzla e che stgarpa en tocca tut quai che la vegn enta pes. Questa pulvra vegnia savens stuppada en bischens ed haja alura la forza da bittar culas da plum sur immensas distanzas. En cas da guerra vegnian culas da fier emplenidas cun questa pulvra e bittadas en las citads assediadas. Là chaschunian quellas immensas disgrazias, siglientian en l’aria chasas e glieud e sajan, ditg curt, in’arma sgarschaivla.

«Damai che jau enconusch las substanzas da la pulvra», hai jau finì, «ma fissi senz’auter pussaivel, cun agid d’in pèr umens fidads, da furnir al retg quest’arma custaivla. Sco pitschna cumprova da mia engraziaivladad per uschè blers segns da si’attaschadadad e protecziun roiala porsch jau a Sia maiestad quest servetsch.»

Enstagl d’admirar la grondiusadad da quest’invenziun, è el stà schoccà da la descripziun da quest instrument da mazzar e na pudeva betg chapir, co ch’in pitschen insect sco jau pudeva be s’imaginar talas crudaivladads. Be in nausch spiert haja pudì inventar questa maschina e sut paina da mort m’ha el scumandà da scuvrir insacura quest terribel misteri. El ch’era uschiglio l’ami ed il protectur da tut las novas invenziuns pensava qua talmain stretg! Mai n’avess in regent da l’Europa laschà passar ina tala chaschun da dominar ses pievel cumplettamain. Ma il retg da Brobdingnag aveva per part sias atgnas ideas!

El na chapiva er betg che politica è ina scienza. Per el eri ina cumprova da la flaivlezza da noss intelletg ch’i dat tar nus uschè blers cudeschs davart l’art da guvernar. Per el valevan be la sauna raschun, la giustia e la misericordia. Tgi che vegnia da far crescher en in lieu duas spias u dus fains dapli che pli baud prestia dapli per sia patria che l’entira armada da politichers, scheva el.

E tuttina na fiss mia proposta betg stada da sbittar en in pajais che vegniva savens turmentà da guerras civilas. Ma sco ditg na vuleva il retg savair nagut da quai e sa fidava enstagl da si’armada. Quella pareva pelvaira d’esser organisada bain. Ina giada hai jau pudì assister ad ina parada e sun propi stà surstà quant excellent che las truppas sa preschentavan. Igl eran var sismilli chavaliers e ventgatschintgmilli infanterists, in dumber che jau na pudeva betg survesair, schegea che jau steva sin in punct pli aut. Jau hai guardà tiers, co ch’els han tratg sin cumond las spadas or da las tajas. Damai ch’i deva sulegl, reflectava la glisch talmain che jau hai stuì serrar ils egls.

Las scienzas tgiran ins darar a Brobdingnag e sch’insumma, lura be per lur niz pratic. Tut quai che na sa lascha betg utilisar immediat en la vita quotidiana vegn laschà da la vart. Las leschas èn curtas e simplas. Ellas na dastgan mai cumpigliar dapli che ventg pleds ed il pievel na sa stenta mai da las interpretar en dapli ch’ina direcziun. Per questa raschun n’han els er betg blers cudeschs, cumbain ch’els enconuschan gia daditg l’art tipografic.

La pli gronda biblioteca è quella dal retg che cumpiglia milli cudeschs. Jau pudeva ir là da tut temp a leger. In scrinari inschignus m’aveva fabritgà ina stgala, sin la quala jau stueva raiver cur che jau vuleva leger. Il cudesch che jau studegiava, vegniva pusà encunter la paraid ed jau chaminava vi e nà e si e giu sin la stgala, gist tenor basegn. Aveva jau finì ina pagina, descendeva jau e vulveva ella. Quai n’era betg grev, pertge che las paginas n’eran mai fitg grossas.

En questa maniera sun jau m’acquistà cun il temp bellas enconuschientschas da la litteratura da Brobdingnag. Il stil dals litterats è cler ed enclegentaivel, ma betg da gronda ritgezza poetica. Tut quai ch’els descrivan exista en la realitad; els na fan nagin’emprova d’auzar ils umans siadora sur la direzza dal mintgadi vers il pajais dals siemis.

En la chombra da l’educatura, ina dama veglia e seriusa, hai jau ina giada chattà in cudesch ch’è fitg derasà tar las dunnas e la simpla glieud. El tracta da la flaivlezza da la spezia umana e damai ch’il titel ha sveglià mes interess, al hai jau legì. L’autur mussa tge creatira spretschanta che l’uman è che vegn surlaschà a si’atgna natira. Quant pauc ch’el saja abel da proteger sasez envers las relaziuns externas e quant superiur che bain inqual animal saja a l’uman areguard qualitads corporalas e spiertalas.

A la fin ha el anc exprimì l’opiniun che l’umanitad saja londervi da regredir. Tar questa conclusiun è el vegnì a basa da veglias tradiziuns, tenor las qualas ils umans eran pli baud bler pli gronds che oz. A mai è dà en egl ch’i dat en tscherts puncts parallelas tranter quest scrivent ed intgins da noss scienziads. Cumbain che jau mez na vom betg d’accord cun lur ideas.

Chapitel 8

Anc adina aveva jau speranza da pudair returnar in di en mia patria charezzada. Ch’in ulteriur bastiment vegnia insacura ad arrivar per casualitad a questa riva, era fitg improbabel. Tuttina aveva il retg dà l’ordra d’al tschiffar en quel cas e da manar tar el la squadra. Da pensar ch’ulteriurs da mes amis fissan lura mess a ferm a la curt, m’era insupportabel. Ma sin ina moda ni l’autra stueva il salvament gea vegnir – ed el dueva vegnir.

Gia eran vargads dus onns dapi che jau era vegnì en il pajais dals gigants. A l’entschatta dal terz onn han Glumdalclitch ed jau accumpagnà il retg e sia dunna sin in viadi en il sid dal pajais. Jau ma chattava sco adina en mia stgatla da viadi, la quala cuntegneva da nov er in hamac. Quel era fitg cumadaivel, sminuiva il scurlattim cur che jau gieva a chaval e ma lubiva da far in pitschen cupid durant il viadi. Sur il hamag avevi ina fora en il palantschieu sura per laschar entrar aria frestga. Cun agid d’ina corda ch’era fermada vi dal viertgel pudeva jau avrir e serrar la fora tenor giavisch.

Suenter esser arrivads a la destinaziun da noss viadi, ina citad situada sper la mar, sa sentiva Glumdalclitch fitg malsauna dal viagiar senza fin ed er jau aveva terribel mal il chau. Jau bramava fitg da vesair la mar che furmava la suletta via per mai da puspè cuntanscher mia libertad. L’aria da mar frestga vegnia a calmar in pau mes mal il chau, hai jau ditg a la regina e l’hai supplitgà da ma laschar sortir, accumpagnà d’in pagi, pertge che Glumdalclitch sa sentiva propi memia mal per m’accumpagnar.

Lezza era tut trista, cur che jau l’hai fatg da savair che la regina haja dà la lubientscha. Bragind pitras larmas ha ella prendì cumià da mai, sco sch’ella sminass tge che vegnia a capitar. En mia stgatla m’ha il mattatsch purtà a la riva e m’ha mess sin cumond per terra, damai che jau vuleva far in pitschen cupid en il hamac. E là sun jau immediat m’endurmentà.

Tuttenina hai jau sentì ch’i stirava vehementamain vi dal viertgel e che la stgatla vegniva auzada en l’aria. En gronda desperaziun sun jau levà en pe ed hai guardà or da la fanestra. Ma jau n’hai vis nagut auter che tschiel e nivels. Sur mai hai jau udì in battim che pareva da vegnir d’in per alas giganticas e cun ina giada sun jau m’accorschì da mia situaziun desperada.

Il mattatsch aveva pensà che jau saja en segirtad entant che jau durmiva ed era s’allontanà per tschertgar ovs d’utschels en la grippa vischina. En quel mument aveva in tschess scuvert mia stgatla, aveva tschiffà il rintg cun il pichel ed era sgulà cun mai si e davent. El sperava da pudair bittar per terra mia stgatla sco la crosa d’ina tartaruga per la smardegliar e pudair magliar mai.

Suenter in mument è il sgol ruassaivel vegnì interrut tras ferms culps. Sco ch’i pareva, sa dispitavan plirs tschess per ma posseder e tuttenina hai jau realisà che jau crudava directamain engiu ed en in tempo che ma retegneva bunamain il flad.

Questa crudada è ida a fin cun in immens splatschar. Alura m’ha circumdà in ramurim e schuschurim che m’ha bunamain fatg perder ils senns. A l’entschatta ma circumdava stgirenta notg, alura è la stgatla puspè s’auzada, uschia che jau pudeva vesair il cler dal di. Cur che jau sun currì a la fanestra ed hai guardà viadora plain tema, hai jau vis che mia chasa nudava en ina profunditad da radund in meter e mez en l’aua. Pir uss hai jau realisà che jau era crudà en la mar.

Per fortuna sa chattavan al fund da la stgatla duas plattas da fier fitg fermas. Quellas han equilibrà la stgatla durant la crudada ed impedì ch’ella è sfratgada en l’aua en milli tocs. Mintga chava era enchastrada fermamain e l’isch na sa muventava betg sin scharniers, mabain vegniva auzà e sbassà sc’ina fanestra movibla. Tras quai era mia chombra serrada uschè cumpact che be pauc’aua ha pudì entrar.

Tuttina ma chattava jau en ina situaziun pauc agreabla: u che las undas da la mar ma vegnivan a smardegliar mintga mument u che jau stueva murir pli tard da la fom. Quant negligiblas en cumparegliaziun cun mia situaziun actuala ma parevan tuttenina las diversas malempernaivladads che jau aveva gì da subir a la curt da Brobdingnag! Quant fitg giavischava jau da puspè pudair esser ensemen cun Glumdalclitch, da la quala il destin m’aveva separà a moda uschè crudaivla. Il pover uffant era segir desperà pervi da mia sperdita.

Durant che jau reflectava anc davart mia trista sort, hai jau tuttenina gì il sentiment sco sche mia stgatla vegniss liada vi d’insatge e tratga davent. Immediat sun jau raivì sin ina sutga, hai fermà mes faziel da culiez vi d’in fist, hai fatg sgulatschar quel tras la fora en il tetg ed hai sbragì tge che jau pudeva ed en tut las linguas che jau enconuscheva. Jau n’hai survegnì nagina resposta, ma suenter ina curta pausa è il ramurim puspè vegnì pli ferm e la stgatla è fruntada sin insatge dir. Anc ina giada hai jau laschà sgulatschar mes signal d’alarm ed hai sbragì enfin che jau hai pers la vusch.

Ma spetga, tge era quai? En mia lingua materna ha insatgi tuttenina clamà tras la fora: «Sch’insatgi è giu là, sche duaja el sa far udir!» Jau hai respundì che jau saja in Englais e che jau saja crudà tras sventira en la pli terribla situaziun ch’ins possia insumma s’imaginar. Jau supplitgeschia per l’amur da Dieu, da vegnir liberà da questa praschun.

La vusch ha respundì che jau saja en segirtad; mes vehichel vegnia runà suenter d’in bastiment. Il lainari arrivia mintga mument per resgiar ina fora en il tetg, tras la quala ins ma possia trair ora. Sinaquai hai jau respundì che quai saja inutil e be temp pers. El vesia bain ch’i saja fermà vi da la stgatla in rintg per la purtar. El duaja chatschar il det tras il rintg, auzar la stgatla sin il bastiment e la tschentar en la cabina dal chapitani. Alura duaja el drizzar ora al chapitani che jau giavischia da discurrer cun el.

Il lectur po s’imaginar, daco che jau n’hai survegnì nagina resposta sin mia dumonda. Jau hai be udì in schuschurim da vuschs, singuls sbratgs, qua e là in rir mit; e tuttenina ha il sgriztgar d’ina resgia surtunà tut las autras caneras. Suenter in temp ha la resgia chalà e tut è daventà quiet. Qua – ina sfratgada! e tras ina vaira gronda avertura en il palantschieu sura è entrà aria e glisch en mia praschun. Mez sturn sun jau raivì sin ina stgala ch’ins aveva laschà giu e pauc suenter era jau sin la punt d’in bastiment a vela che navigava sut bandiera englaisa.

Ma il revair cun las creatiras da mia rassa n’è betg stà uschè cordial e nunproblematic sco quai ch’ins avess pudì spetgar. Durant dus onns eran mes egls s’endisads da vesair umans e chaussas da dimensiuns giganticas. En consequenza da quai ma parevan mes conumans d’esser miserablas creatiras naninas; lur tschantscha che ma pareva bler memia da bass pudeva jau be chapir cun fadia.

Da l’autra vart stueva er jau far in’impressiun ordvart curiusa sin l’entira squadra. Uschespert che jau vuleva discurrer cun insatgi, drizzava jau – sco quai che jau era disà da Brobdingnag – ad aut il chau e discurriva cun vusch uschè ferma sco sche jau vuless discurrer cun insatgi che sa chattass sisum in clutger-baselgia. En pli maschadava jau mes englais cun pleds da la lingua da Brobdingnag. Ditg curt ma depurtava jau uschè curius che mes cumpatriots stuevan avair l’impressiun che jau saja vegnì nar da tut quai che jau aveva fatg tras.

Il chapitani percunter ha vis che jau ma chattava en in’agitaziun ed ha supplitgà da ma ruassar in pau en sia cabina. Jau hai suandà ses cussegl, entant che la squadra ha inspectà mia stgatla da rudent. In suenter l’auter è descendì ed ha admirà las mobiglias d’ivur ed ils tarpuns da saida.

Suenter avair purtà tut a bord han els fatg ina fora en la stgatla, uschia che quella è s’emplenida cun aua ed è sfundrada. Per fortuna na sun jau betg sez daventà perditga da quai; suenter avair passentà uschè bleras bellas uras en ses intern, m’avessi fatg vegnir tut trist da la vesair a sfundrar. Cur che jau sun ma sveglià, eri gia memia tard e tut passà.

Il chapitani, vesend che jau era ma revegnì in pau, m’ha supplitgà da mangiar insatge e d’al raquintar silsuenter da mes viadis. Jau al hai palesà tut sco quai ch’igl è succedì, ma el ma guardava savens cun egliada sceptica e scurlattava il chau.

Per cumprovar mes raquints hai jau alura avert mia chista e prendì nauadora las raritads che jau aveva rimnà a Brobdingnag: guglias d’in mez meter lunghezza, quatter guegls da vespras lungs e lads sco guttas, in anè dad aur che la regina aveva prendì da ses det pitschen e m’aveva mes enturn sco in cularin ed in mislar che jau al hai offert sco regal. En spezial il dent ch’era grond sco in chau al ha impressiunà grondamain. Uss n’ha el betg pli mess en dumonda quai che jau aveva raquintà ed el è stà onurà d’avair in viagiatur talmain famus a bord da ses bastiment.

Finalmain avain nus cuntanschì l’emprim port da mia patria. Jau hai prendì a fit in chaval – in chavallut lilliputan hai jau pensà per mai – ed hai cuntinuà mes viadi enfin a chasa.

Gia sin il bastiment m’eri dà en egl che tut ma pareva uschè pitschen. Chavaltgond sin via è quest’impressiun be anc vegnida pli ferma: chasas, plantas, animals ed umans parevan dad esser uschè pitschens che jau sun ma dumandà: Es ti a Lilliput? L’entir temp aveva jau tema che jau pudess bittar per terra ils viandants che jau entupava e savens hai jau sbragì si per els ch’els duain tuttina ir or da via.

Uschia sun jau finalmain puspè arrivà suenter mia lunga odissea enavos en la patria. Ma tge revair che quai è stà! Cur che mia sora m’è vegnida encunter sun jau stà en schanuglias per la bitschar, gist sco quai che jau fascheva a Lilliput. Er qua hani gì in temp l’impressiun che jau saja daventà nar ed er jau dubitava ch’ils auters sajan dal tut normals.

Ma enconuschentamain sa disan ins vi da tut. Plaun a plaun hai jau puspè cumenzà a stimar las veglias relaziuns. A la fin sun jau schizunt ma decidì da betg pli bandunar la patria e da fundar in’atgna existenza. Ed a questa empermischun sun jau stà fidaivel.

Indicaziuns bibliograficas

Jonathan Swift. Gulliver’s Travels. Londra 1726. Translatà tenor Wolfgang Pfleiderer. Gullivers Reisen in weit entfernte Regionen der Welt. Für die Jugend bearbeitet. Nürnberg 1904. [Cumpiglia ils chapitels 1 e 2 da l’original; per la translaziun en rumantsch èn quels vegnids adattads e cumplettads tenor Swift]

Licenza