Jenotem brefik Volapüka
Volapük pädatuvon ün yel: 1879 fa pädan romakatulik: ‚Johann Martin Schleyer‛ in ‚Litzelstetten‛ in Badän: pädöp ettimik oma. Blufs balid püka nulik äpubons in el ‚Sionsharfe‛ (= Siunahap): mulagased poedik katulik, kel pifünön ün 1876 fa ‚Schleyer‛‚ e keli om it i äredakon. Se reidanasogod onik ädagetom kluo slopanis balid oka, as vomül: ‚Wirsching‛, ‚K. Lenze‛, läd: jimatan kronalavogana: ‚Wolter‛, ‚Rupert Kniele‛, e votikans. As Vpapenäd balid äpubon ün 1879 mayul läükot nüma: 35 ela ‚Sionsharfe‛ ko tiäd: ‚...‛ (= Disin volapüka e volagramata pro kulivans netas valik tala). Penäd at äjonon su pads 4 prinsipis Vpa, fomis gramatik, ed i blufasetis balid. Jü prim yela: 1881 el ‚Sionsharfe‛ ädünon fovo as jäfidot Vpanas balid‚ dubä äblinon Vpavödemis smalik mödiküno in fom poedik. Ün gölayel: 1880 in dabüköp: ‚Tappen‛ in ‚Sigmaringen‛ äpubon dabükot balid Vpagramata e vödabuka labü pads 136 in jölplifat smalik. Num slopanas ävedon gretikum; gretadilo äbinons Deutänans‚ ab ga ya slopans balatik ädabinons in Lösterän, Linglän, Svedän e Litaliyän, si! igo in Merop. So ‚Schleyer‛ äkanom pübön de 1881 yanul Vpagasedi lönik: el „Vpabled lezenodik“‚ dub kel Vp. ädageton dönu slopanis nulik mödik in Deutän.
Ün yel: 1882 ya dabükot telid Vpagramata äpubon, e Vpaklubs balid päfünons in Vürtän, Jlesän e Svedän. I kobikam Vpik notidik balid äjenon ün yel at. De 1883 yanul äpubon as Vpagased telid el ‚Weltspracheklubs‛ (= Vpaklubs) ela ‚Fieweger‛; i dabükot 2id vödabuka äpubon ün 1883. Igo in Rusän, Fransän e Siyop nu slopans balatik ädabinons. Ün yel fovik Vp. äduinon progedi gianagretik, Vpapenäds mödik äpubons‚ e Vpaklubs zao 20 ädabinons, gretadilo in Sulüda-Deutän e Nedän. In Nedän de 1884 i Vpagased kilid äpubon. Posä ya ün prim yela at mödot semik kobikamas notidik ijenons‚ Vpakongred balid päjneükon ün 1884 gustul 25-28 in ‚Friedrichshafen‛, kel pävisiton fa pösods mödik, gretadilo se Deutän. Kongred at äblinon Vpe benoseki gretik. Ya ün yel fovik Vp. älabon in tats Yuropik tio valiks mödoti veütik slopanas; pato in Fransän äprogedon vemo, num Vpaklubas ämödikumon‚ ed in zifs mödik tidodems Vpik päjenükons. ‚Schleyer‛ äfealotädom lü ‚Konstanz‛ len ‚Bodensee‛, ed äfünom us zänabüri Vpa. De 1886 yanul i in Spanyän Vpagased äpubon, e mu pato in Deutän num gretik Vpaklubas nulik ädavedon. Bevü Vpapenäds mödik yela at i soms se Rusän, Fransän e tats votik Yuropa ädabinons. Slopans Vpa ädabinons in taledadil alik, in län alik.
Yel: 1887 äblinon Vpe mödikumami gianagretik slopanas; in Deutän, Danän, Belgän, Litaliyän, Lösterän e Merop ga Vpagaseds nulik 8 ädavedons. Bo Vpaklubs nulik 100 päfomons in dils valik vola. Vpapenäds mödo plu 100 äpubons ün yel at, e gasedem vola lölik äblinon yegedis dö Vp. Tidodems in zifs gretik pävisitons fa milats pösodas, noateds dö Vp. äpubons, brefo volanef lölik äsevon Vpi. Ün gloratim at Vpa kongred telid ün gustel 6-9 päjenükon in ‚München‛, kel pävisiton fa mödot gretik Vpanas se läns valik. ‚J. M. Schleyer‛ päzepom as cif löpikün Vpamufa. Ad lebumön lölöfikumo vödabuki, ed ad kälälön baläti püka kadäm päfünon‚ as dilekan kela ‚Prof. Kerckhoffs‛ se ‚Paris‛ pälevälom. Vpacifs e Vpalautans sevädiküns ädabinons ad yufön omi pö atos. I döfs smalik anik, kels iklülädons plago, pämoükons.
Ven ya Vpakongred balid igevon püke stigädi gretik, so at äbinon pos kongred telid nog vemo gretikum. Vp. äprogedon me gianasteps da vol lölik‚ ed älabon ün 1888 slopanis mö bal e foldil bal jüä bal e teldil bal balionas. Ün yel at Vpapenäds nulik plu 150 äpubons, bevü kels dabükot folid vödabuka gretik labü Vpavöds 20.000 ädabinon. Num Vpagasedas, kels äpubons in taledadils fol äsuämon: 25, bevü kels gaseds ädabinons, kels äpubons alvigiko. Num Vpaklubas imödikumon ad: 255, bevü kels mödiks älabons limanis plu 100, ed ans igo plu 300. In lezifs tidodems fovo pävisitons fa tumats e milats pösodas‚ Vpakobikams nu äturnons ko dajonäds Vpaliterata, kel nu ya äzüon penädis zao 350. Ad ats nog duton mödot veütik gaseds ela ‚Lederer‛: „Zi vol lölik“, ela ‚Schnepper‛: „Cogabled“ , ela ‚Kerckhoffs‛: el ‚Le Volapük‛‚ ed ela ‚Säterstrand‛: el ‚Volapükisten‛ sa votiks anik nog älelogädons.
Ab daväl ela ‚Kerckhoffs‛ as dilekan kadäma ökodon dämükami vemik Vpa. Pö fün oka pötü kongred telid kadäm äsuämon keninükamü ‚Schleyer‛ e ‚Kerckhoffs‛ limanis 25‚ kelanas limans 3 ya suno pos atos ädeadoms. Dü pasetikam tima ‚Kerckhoffs‛ ämobom votükamis nulik, primo in mafäd go pülik‚ ab latikumo votükamamobs ämödikons in bundan somik, das Vpaliterat lölik üvedonöv nenvöladik‚ e Vpan alik pömütonöv ad lärnön dönu primao püki. Ven ‚Schleyer‛ ya ämutom refudön flagi somik demü Vpaliterat veütik valemiko pipaköl‚ tän ämutom pato refudön oni sekü vätäl‚ das votükam stäänik püka fümiko ökodonöv bruli, e säslopi vero zesüdiki pluamanuma gretik. So pianiko leskans ädavedons bevü ‚Kerckhoffs‛ e ‚Schleyer‛, kels fino äficenons ini feit notik. Feit at ädranon nu i ini padüls Vpagasedema. Po ‚Schleyer‛ ästanon pluamanum muik Vpanas, bu val i kekomipans se yels balid Vpa. Ab ‚Kerckhoffs‛ iplöpom dub cäl oknämätik kadämanas ad dakipön pluamanumi in Vpakadäm. Po om Vpans at ästanoms‚ bevü oms äkomädoms Vpans cädik mödik e redakans Vpagasedas gretik, äs ‚Lederer‛, ‚Obhlidal‛, ‚Bayer‛ e ‚Heyligers‛‚ e Vpalautans sevädik, äs ‚Pflaumer‛, ‚Rosenberger‛, e ‚Rylski‛. Omi äslopons dil gretikün Vpanas Fransänik e Belgänikas, dil Vpanas Danänik, si! igo dil Vpanas Deutänik. Slopans di ‚Kerckhoffs‛ äblinons i votükamis balid, to taspik de ‚Schleyer‛, ini gaseds (samo: „Timapenäd Vpik“ ela ‚Bayer‛) e Vpapenäds e tidabluks (samo: ela ‚Pflaumer‛) oksiks, dun kelik äkodon valöpo bruli ed ästöpon lölöfiko progedi Vpamufa. Si! slopans balatik ela ‚Kerckhoffs‛ ädunoms nog mödikumo in lüäl at‚ ed älautoms gramatik nomik (‚Lederer‛ e ‚Rylski‛), kel tio no plu älabon bosi Vpa ela ‚Schleyer‛. Feit ävedon ai mäpetikum, Vpagasedem ad palets tel pislitöl päfulükon me feitayegeds e gudükumamamobs. Suno propagid balälik büätik dub lanäl pistütöl pilemükon lölöfiko. Ün yel: 1889 fino slit notik bevü ‚Schleyer‛ e ‚Kerckhoffs‛ ädavedon‚ ven lätikan, ta vil ela ‚Schleyer‛, älevüdom Vpanis ad Vpakongred kilid ün 1889 gustul 19-21, ed i äjenükom oni. ‚Schleyer‛ ädeimom in zänagased oka sludis valik kongreda at ed ästetom onis nelonöfikis. Grup limanas 17 kadäma cifamü ‚Sprague‛ ästeifon nogna ad vobädön baläli bevü ‚Schleyer‛ e ‚Kerckhoffs‛. Ab steif at ämiplöpon.
Suno pos kongred el ‚Kerckhoffs‛ e ko om leigüpo slopans sevädikün omik päplödükoms se keds Vpanas. Ab feit bevü palets fol nu ädavedöls älaijenon nog dü lunüp. Slopans ela ‚Schleyer‛, slopans ela ‚Kerckhoffs‛ ed utans täläktimas votik bofik, kels äpläidons leigo menodis veitöfik Vpa‚ äbekomipons odis ai fovo, ed äneletons, das taked dönu ädavedon in Vpavol. Dub neflenam notik lunüpik bevü täläktims balatik, dub krüts badöfik in nelaidapenäds e pämods e dub distuk baläla feit at ädämükon Vpi ela ‚Schleyer‛ e ko atos i slopanis onik levemiko. In trups slopans nulik älüvons Vpi, lanäl in sogods Vpik änepubon leigüpo ko spel ad vikod sunik. Klubs mödik päfinükons‚ ed igo Vpans lezilik ömik, kels sis dels balid Vpamufa ikomipons lanäliko pro Vp. ävedons biedäliks dub feit e nepüd; e plü mödikumo atos äjenon‚ ven palet ela ‚Kerckhoffs‛ äjonon eli ‚Schleyer‛ demü nedäläl omik, keli zesüd ye iflagon, asä kodädani balik. Mans, äs ‚Einstein‛, äloveikoms ad sits votik, ud oms it äfomoms, äs Lott e Lenze, sitis nulik.
Posä ‚Schleyer‛ idavedükom dub datuvot letälenik oka volapükamufi‚ ed ijonom vole, das pük mekavik sio äkanon pafomön, e plago äbinon gebovik‚ mödikans äkredons, das i älabons vokedi ad jafön püki nulik somik. Sio ya ün yels progeda Vpa, disins votik anik, äs el ‚Esperanto‛ ed el ‚Pasilingua‛, isüikons‚ ab ats no äfägons ad stöpön föfiomaleki Vpa; in Vpagasedem töbo pämäniotons. Ab nu, posä teläl ädareigon in Vpavol, sits zao 30 ädavedons ünü brefüp‚ ed ästeifons medü komip rezipik ad dagetön pluami. Tim lügik iprimon pro volapükamuf, e ko atos pro Vp. ciföl. Muf büiko balälik, tefü Vp. balätik, ikonkeron voli‚ ed älabon balionatis slopanas ün tim, ün kel zesüd yufapüka no nog äbinon so süadükölo klülik‚ ed ün kel propagidameds äbinons nog go nelölöfiks. Menodans e datuvans pükas nulik äjafädons sio degtelatis anik yufapükas nulik‚ ab sogods demädilaböl ädeflekons okis demü bundan volapükas at in mödots gretik de sit alik‚ ad stebedön, das disin balik bal üvedon vikodan in komip at.
Suno pos dit ela ‚Kerckhoffs‛ ‚Schleyer‛ idönunoganükom Vpakadämi, sodas te slopans omik ädabinoms in on. ‚Rupert Kniele‛, keli ‚Schleyer‛ äjonidükom ad vedön calafovan oka pos deadam okik, ‚Bernhaupt‛, ‚Barazia‛, ‚Plocek‛, ‚Scherzinger‛, ‚Foulques‛ e v.‚ valans: sevädiks Vpalautans u redakans Vpagasedas ädutoms lü on. Gasedem paletas säslopik, kel vüo suno äläsikon ad gaseds te 2 u 3‚ päplaükons dub gaseds nulik ma lüäl ela ‚Schleyer‛, kelas el „Vpagased valemik“ ela ‚R. Kniele‛ ävedon sevädikün. Dido dabin gasedas 25 no plu ämögon, bi num slopanas ya äbinon läs 100 000. In mafäd so vemik feit idämükon Vpi.
Kadäm bäldik älailifon sumätöfü cifam ela ‚Prof. Kerckhoffs‛. As jäfidot büiküno el ‚Calabled‛ ela ‚Kerckhoffs‛ ädünon, kel ye ya pos nüms anik äfinikon. Äbinos bisarik, das ‚Kerckhoffs‛ pos dit de ‚Schleyer‛ äblebom ze nevobik‚ sodas i dil gretikün slopanas omik plödü kadäm äsäslopom. Ven ‚Kerckhoffs‛ änecalikom, el ‚W. Rosenberger‛ in ‚Petrograd‛ ävedom ün 1893 dilekan‚ ed äpübom komitü kadäm elis „Zülags“ in vödem Vpik as jäfidot kadäma.
Vp. ela ‚Schleyer‛ ägestepon aiplu ün yels: 1890-1894. Ga ün tim at Vpaklubs nulik 40 dönu pifünons; ün 1894 Vpagaseds zao 10 nog äpubons, toä töbo Vpans 40 000 nog äslopons Vpi ela ‚Schleyer‛. Num klubas nulo pifünölas äblöfon, das to jok levemik Vp. inätikon dönu dü paud brefik at‚ e nog ai äbinon nämikum ka disins taik valodik. Si! äplöpon igo, du in Yurop slopans ideflekons okis in mödots gretik de Vp., ad progedön fovo in Siyop ed in Merop; ün yel: 1893 muf löpiköl slopanas igo äprimon dönu. Fümiko Vp. ürivonöv komipölo dönu pladi büikum okik‚ if lanan teläla, kel pos paud kilyelik äjinon pexiledön fifümiko se Vp., no dönu iduinon vobedi mifätik oka. Neläbo ün yel: 1893 dönu feits ädavedons, atna bevü ‚Schleyer‛ e limans kadäma telid‚ e dönu ätefos, äsä pö naed balid, menodi Vpa. ‚Schleyer‛ it ya idasevom, das ömikos in Vp. äneodon votükami; ilüblinom ad no riskädükön dabini e baläti Vpa go prüdiko votükamis difik ini vödabuk‚ ed igebädom plu tonati siso piproiböl: „r“. Ad votabevobön staböfiko vödabuki ye no äkanom sludön sekü kods löpo pämäniotöls, vio vemo om it ävipom atosi‚ du güo ‚R. Kniele‛: calafovam fütürik omik ä redakan ela „Vpagased valemik“‚ ‚Bernhaupt‛: kekomipan lezilik yelas balid Vpa ä fünan ela „Vpaklub valemik“‚ e ko oms limans cädik votik kadäma ävipoms plü mödikumo menodis sunik. Ven konflit nulik at nog äbinon in prim daveda okik, e go dredöfiko änunädon oki‚ ‚Schleyer‛ isäcälom, sekü konflit bevü ok it e ‚R. Kniele‛, atani de cal omik as fovan oka‚ e nu padüls ela „Vpagased valemik“, kel ya sis zänod ela 1893 äbesteifon menodi Vpa‚ päfulükons in pads mödik me flag at; si! igo taans ela ‚Schleyer‛ se kadäm balid, e menodans magälik änotükoms is cedis oksik. El „Vpaklub valemik“ cifamü ‚Bernhaupt‛ leigo äbinon pro ‚Kniele‛. El ‚Schleyer‛ äblebom fümädik; ko ladäl lügik e senäl ledolik äledunom diti. Ün feitayels nulik tel at vüo klubs nulik zao 15 nog pifünons. Nu ye el „Vpaklub valemik“, kel äzüon Vpanis sevädik mödik in taledadils valik, äfinükon oki‚ e pö fin ela 1895 ‚Kniele‛ äfinükom pübi gaseda okik. Om, ‚Bernhaupt‛ e mödikans slopanas omsik äseditons se Vpavol. Lemifät telid at ädrefon deidölo Vpi.
Ün yel: 1896 Vpaklubs te zao 30 nog ävobons pro ‚Schleyer‛. Sevädiküns atas äbinons in Deutän: ‚Heidelberg‛, ‚Konstanz‛, ‚Urach‛, ‚Lage‛ e ‚Saulgau‛; in Lösterän: ‚Graz‛, ‚Linz-Urfahr‛, Steyr‛, ‚Triest‛, ‚Leoben‛, ‚Salzburg‛, ‚Rankweil‛, e ‚Satteins‛; in Belgän: ‚Gent‛, ‚Lo-ten-Hulle‛, ‚St. Nicolas‛ e ‚Calcken‛; in Nedän: el „Vpaklub valemik“ in ‚Den Haag‛, ‚Purmerend‛, ‚Haarlem‛, e ‚Breda‛; ed in Jveizän: el „Zänaklub Jveizänik“. Plödü Yurop te Vpaklubs mu nemödiks nog ädabinons. Vpagaseds 5 nog ädabinons, sevabo: „Vpabled lezenodik“ ela ‚Schleyer‛, „Nünots“ Vpakluba: ‚Linz-Urfahr‛‚ „Kosmopolan“ in Stralop, el „Nuns blefik se Vpavol“ Nedänik, e Vpagased Tsyinänik. Vpagased Portugänik ifinikon ün prim yela at, els „Nunods“ di ‚Graz‛ äpubons te balna a yel. Num slopanas äbinon ün yel: 1896 ya vemo nemödikum ka 20 000‚ kels pismalotülons love vol lölik, e kelas te milats anik nog äbinons vobiks.
Soik stad Vpamufa vönädo seimna so pleidika äbinon‚ ven ‚Schleyer‛ fino ädasevom, das nen menod staböfik Vp. öguironöv deadio. E so ‚Schleyer‛ nu man labü lifayels 65, äsludom ad lüblinön denu menodis ini Vp. Älovegivom redaki ela „Vpabled lezenodik“ ele ‚Karl Zetter‛: presidan Vpakluba gretikün in ‚Graz‛‚ keli i äjonidükom as calafovan oka pos deadam okik. So el „Vpabled lezenodik“, kel äprimon yelodi 17id oka, äpubon de 1897 yanul in ‚Graz‛. Taked pinätükon dönu in Vpavol, e fovo no plu äliloy dö komip e feit; i bruls, kels idavedons in Vp. dub votükams, ämoikons.
‚Schleyer‛ ijäfom vüo ko näm lölik oka me votabevob vödabuka. Ün yel: 1897 ädabükom buküli balid vödabuka gretik‚ kel äninädon su pads 224 in dil: Deutänapük-Vp. tio te vödis me tonat: „a“ primölis. Bi ye suno ädasevom, das bäldot okik e stüted monik pülik fa Vpanamödot smalik, önemögükonsöv omi‚ ad fimekön lebuki so gretamafädiko pidisinöli, äleatom oni nefiniki. Äprimom ün yel: 1898 dabüki dabükota 11id vödabuka zänodagretik, kela in dil: Deutänapük-Vp. jü yel: 1900 buküts 2 äpubons‚ kels äninädons vödis primöl me tonats: „a“ jüo „h“, efe jü vöd: ‚Haus‛.
Vütimo, äsä äkanoy spetön pö propagid pülik, mödikans Vpanas soelik isäslopons, Vpans bäldikum mödik ädeadons‚ ed el ‚Esperanto‛ vikodiko äprogedöl ägevon Vpe pöti vemo smaliki ad läfulükön gäpis.[1] To val Vp. äprogedon dönu boso ün tim tumyelacena. Gasedas pemäniotöl ün 1896 ädabinölas valiks, pläamü el „Kosmopolan“, nog ädabinons, si! gaseds 3 nog iläikons: el „Vpabled“ Nedänik, el „Konletel“ ela ‚Einecke‛, e Vpagased Meropik: „El gasedil“‚ du gaseds votik tel, in ‚München‛ e ‚Passau‛, älabons nomöfiko Vparubrigis. Dido Vpaklubs te zao 20 nog ädabinons, ninükamü ats te Vpaklubs 8 utas löpo pemäniotölas ün 1896 ädabinölas nog ädabinons. Vpaklubis et kanoy dilädön ön mod sököl: Deutän ko ‚Staszfurt‛, ‚Passau‛, ‚:Landshut‛, ‚Hannover‛ e ‚Saulgau‛; Lösterän ko ‚Graz‛, ‚Linz-Urfahr‛, ‚Salzburg‛, ‚Leitmeritz‛ e Vpaklub Foralbergänik (‚Weiler‛, ‚Satteins‛); Nedän ko el „Vpaklub valemik“ e Vpaklubs 2 in ‚Arnhem‛; Merop ko ‚St. Joseph‛, ‚Vermillion‛ e ‚Montevideo‛; e Jveizän ko el „Vpaklub zenodik“. Num slopanas suämon ye mödiküno nog milatis anik.
Ün yel: 1900 kadäm telidnaedo pädönunoganükon‚ e fino ‚Schleyer‛ äplöpom ad balön in on slopanis fiedik Vpa‚ äsä eli ‚Prof. Ludwig‛, eli ‚Moll van Santbergen‛, eli ‚Dr. Sleumer‛, eli ‚Reynders‛, eli ‚Basilescu‛, eli ‚Dr. De Jong‛, eli ‚Kausch‛, eli ‚Poletti‛, e v.: mans, kels mudöfo e penamo äyufoms omi.
Fümädiko ‚Schleyer‛ ävobom ad lölöfükam vödabuka zänodagretik‚ ab bäld e stüted pülik äbinons kod, das ün yel: 1906 pas dil 1id: Deutänapük-Vp. efe jü vöd: ‚Steuermannscmat‛ pibükon. I lebuk at labü pads 1056 äblebon nefinik‚ ibä sekü maläd levemik ela ‚Zetter‛ ‚Schleyer‛ it ämutom dönu fövön redakami ela „Vpabled lezenodik“. Logamafäg ela ‚Schleyer‛ ya ifibikon vemo, e man 75-yelik ämutom laipübön gasedi in fomät smalikum. Lä atos nog äkömos, das num Vpanas nog plu iläsikon. Grup smalik no plu äfägon ad jelodön oki ta el ‚Esperanto‛ aiplu äprogedöl. Propagid e tid Vpa tio löliko ifinikons. Klubs imoikons, jüä te ans go nemödiks iretons. Ün yel: 1905 klubs te 7 nog ädabinons: klubs Lösteränik in ‚Graz‛ ed in ‚Linz-Urfahr‛, klub valemik Nedänik e klub in ‚Haarlem‛‚ klubs Deutänik in ‚Passau‛, ed in ‚Staszfurt‛ e nog klub bal in ‚Saïda‛ (Laljerän). De gaseds plä gased ela ‚Schleyer‛ te el „Nuns blefik“ Vpakluba Nedänik ed el ‚Weltsprachefreund‛ (= Vpaflen) selediko äpuböl nog ädabinons. Vp. igo no plu älabon slopanis 1000. Ün yel: 1908 ‚Schleyer‛ äfinükom dabüki gaseda okik, pen äslifon se nam fenik omik, logs omik no plu äjäfidons‚ el „Vpabled lezenodik“ ifinikon pos dabin 28-yelik. Te nog me viföfapenäds smalik balatik ‚Schleyer‛ äkomipom ko näm lätik oka pro Vp. Ün yel: 1910 i gased Nedänik änepubon. Klubs in ‚Graz‛ e Nedän nog ädabinons, ab suno poso no plu äliloy bosi dö ons. Vpamuf ätakon. As klub lätik ün yel: 1907 in ‚Regensburg‛ Vpaklub smalik idavedon, kel ye ya dönu inepubon pos yel bal. Pos 1910 te Vpagased balik nog dabinöl: ‚Der Weltsprachefreund‛ in ‚Essen‛ nog äpubon vemo selediko.
Brefüpo pos tim at nebenikama lügikün jafota okik ‚Schleyer‛ äfärmükom tü 1912 gustul 16 in ‚Konstanz‛ ün lifayel 81id okik laidio logis oka. Sepülam oma su deadanöp in ‚Konstanz‛, in zif kelik ilifom sis 1885 ed ivobom ko el „Bür zenodik Vpa“ oka pro Vp.‚ äkobükon pö naed lätik slopanis fiedik len sepül „datuvala“.
‚Schleyer‛ ijonidükom ün yel: 1910 pla el ‚Karl Zetter‛ ideadöl in ‚Graz‛ eli ‚Professor Dr. Albert Sleumer‛ asä cifi fütürik Vpamufa‚ kel nu äprimom cali oka. Äflekom oki me levüds notidik Vpanes spearik ed ädabükom i ün yel: 1913 in Deutänapük lifibepenami smalik ela ‚Schleyer‛. Ba öplöpomöv ko töbids okik ad kobükön dönu trupi smalik ab fiediki. Ab volakrig ün 1914 ösplodülöl äkoedon büosenälön ye jenotis ökömöl; el ‚Hesse‛ ämutom finükön ün 1913 dabüki ela ‚Der Weltsprachefreund‛; ko atos tan lätik ifinikon‚ e krig nu äsplodülöl ädistukon retis lätik grupas äkobovoböl ad grupils nemödik anik e mödotil Vpanas balatik. Ats äbinons ret balionanas seimna vönädo idabinöas. Zänodü krig, ün yel: 1916 äpubon de lautan nesevädik (niludo de ‚Hesse‛) Vpapenädil lätik. Täno äliloy plu nosi dö Vp. Äjinos, das laidio inepubon.
If meditoy läsikami slopanas 1 500 000 Vpa ad ret pidabik slopanas zao 500 timü deadam ela ‚Schleyer‛‚ tän klienoy fasiliko ad kodidön koädi lefaila mufa döfes e nelölöfes Vpa. Atos i binon kod, das tuvoy lesagi at in bepenams Vpa‚ kelis slopans sitas votik latikumo ai dönu nunons in literataliseds ed in fovöds penädas okas. Nendoto Vp. älabon, i ya sekü volf vifik oka, döfis ömik, e din nonik de mens licinik binon nedöfik. Döfs at ye äkanons pamoükön fasiliko, bi binod Vpa, ed in sublim deklina e värbatimas, ed in balug sufalefoma e plunuma‚ e kludo in magul mögiküno kuratik natapükas sa bref gretikün oka, no ägevon kodedi ad krütam negönik. Menod staböfik vödabuka, e lonam tikavik fo- e poyümotas (kelas datikan ‚Schleyer‛ äbinom e nek votik) öbinonsöv alo säkäd, kel pötuvedonöv ünü tim pötik, nes distukön täno Vpamufi balätik. Kisi üfo menodans mödik, kisi menodans äs ‚Kerckhoffs‛, ‚Von Rylski‛ e votikans emenodoms-li in Vp.? Utos, kelos äreton se menodasteifs at, äbinon komip pro nüdug vödas bevünetik (reidolös: romenik!)‚ e bi ‚Schleyer‛ ätadunom steifis at, ya ünü komipaperiod jüo tüi 1890/91 slopanef tio lölik in Fransän, Spanyän, Litaliyän, in topäds Fransänapükik Jveizäna e Belgäna, ed i in Sulüda-Merop lölik älüvon Vpi. Ed ebo in topäds at sits pos Vp. isüiköls ko kalad lediniko romenik oksik, ädagetons benosekis‚ ibä tikamagot valemapüka pipolon ebo dub Vp. ini läns at. Ab ‚Schleyer‛ letälenik älogom stäänikumo, ka utans‚ kels nu ma sam bluföfik Vpa ätuvoms fomi baitimädimikum, magedi baitimädimikum. Val äjinon pläidön ta ‚Schleyer‛, ta Vp. neudik: lügajen Vpamufa, vikodagol gretamafädik tadisinas‚ val at äkoedon süikön cedi, das ‚Schleyer‛ it dönu inosükom dub fümäd oka datuvoti oka. Atimo ün timäd radiona, ün timäd netas sevediköl vola lölik näi lomapük te yufapük ut olabon benoseki, if binon neudik: atos sinifon, das no sekidon de fät pükagrupa patik‚ u das on ma binod e vödastok oka dub nets votik no pacedon in senäl oksik as tuigot pükagrupa patik‚ ed i das no mögädo okanonöv tupön volfi pükik netapükas. Kaen ofövon vikodagoli oka, ab men oblebon men, net as balam menas balatik oblebon net. Bi mekavapük rafinik duton lü voled magälodas, omutoy at geikön ad sil neudik‚ klu ad Vp. ko prinsips sublimik ä balugiks ona. Atos pamäniotonös is ad motivön jenotemi fovikum Vpa!
Äsä pemäniotos ün yel: 1916 Vpapenäd lätik äpubon. Ab posä bruls kriga e yelas poskrigik balid pimoükons, i Vp. dönu älifikon nen rajan tio otüpo in läns difikü, si! in taladils 3 Vpans äprimons dönu ad vobön. Ya sis 1920 ‚Dr. Arie De Jong‛ in Nedän äbejäfom stilo revidi gramata e vödabuka. Medü vob vemöfik nentupik zülyelik eplöpon ad dunön‚ kelosi monadef e bäldot vemik äneletons ele ‚Schleyer‛. Prinsips ela ‚Schleyer‛ lölöfiko pedakipons e lölöfiko jü fin peledunons. Brefüpo pos prim revida ‚J. Sprenger‛ in Jveizän ilasumom asä fedapüki ini fed fa om pifünöl Vpi, fe nog in fom vönädik, e fedagased äblinon de 1924 dilo Vpavödemi. Posä vobods fa ‚Dr. De Jong‛ ädälons atosi‚ bespik päjenükon ün yel: 1929 in ‚Wienacht‛ in Jveizän bevü cifal Vpanefa: ‚Prof. Dr. A. Sleumer‛‚ e kadamäns Vpa: ‚Dr. Arie De Jong‛ e ‚Jakob Sprenger‛. As sek bespika at nog ün yel ot gramat smalik Vpa in fom nulik äpubon in dabüköp lönik ela ‚Sprenger‛. Vüo i Vpans Nedänik ivedons dönu jäfädiks‚ e ven ün yel 1931 in Nedän gramat lölöfik Vpa labü pads 128 e vödabuk nulik labü pads 512 ipubons‚ i Vpaklub Nedänik sis 1910 itaköl äkanon primön dönu jäfi oka. Bi num Vpanas in läns votik i dönu ämödikumons‚ pos klub Nedänik suniko klub telid äsökon, kel äzüon Vpanis balatik länas votik. Ün yel: 1932 Vpagased nulik äpubon, kel leigüpo binon zänajäfidot büfik Vpanefa. I penäd smalik äpubon kodedü motedadel 100id ela ‚Schleyer‛. Yels sokol äblinons mödikumami fe nevifiki ab laidiki Vpanas, bevü kels pösods nulik äbinons. Bü val Vp. deadik pepölacedöl ä sis lunüp peglömöl ävedon pianiko dönu sevädik‚ du Vpapenäds dönu polons tikis ela ‚Schleyer‛ ini dils valik vola. Ün yel: 1938 feits lätik grupa Vpanas vönädikum pemoükons‚ e ko atos balät Vpamufa penätükon, kelos binon stip zesüdik pro benikam nulik Vpa. Tü 1939 mäzul 31 yels 60 epasetikons, sisä Vp. idavedom‚ e ma sek büfik literatavestiga ünü period at Vpapenäds zao 800 e Vpagaseds 97 epubons.
Noets.
- ↑ I kadäm bäldik ideflekon oki ün yel: 1898 löliko de Vp.‚ ed ästöpom dabüki elas „Zülags“, kels jünu nog ai ipubons in Vpavodem.
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1939, Nüm: 4, Pads: 32-36, Nüm: 5, Pads: 40-44.