Konquesto di la libereso

by Pierre Cantarnal

UNESMA CHAPITRO: VEKO EN LA MILIT-KAPTITEYI DI GERMANIA

Esas non kloki e me ridas sola sur mea liteto dum vekar duesmafoye. Deo mea ! quale la nazistachi povas esar plumpa. Me rividas mente la kapo dil feld-webel kande me prizentesis camatine ye l'advoko kun mea vango qua esis senmezure plenigata per krumo e sorgoze envolvita per tuko quale Paskala ovo. -Fluxiono ! -Ya, ya, gut... Icadie, me ne iros a la fervoyala staciono, nek a la flegeyo ; me evitos ico irgakuste. Me komencis grantar a me tri hori de suplementala dormo. Nun me esus tote alerta se me ne sentus angoreto, interne di mea stomako, angoreto quan ne povis kalmigar l'absorbo di...mea dentala abceso. Ma ico cesos, nam lo esas sempre sama kande me vekas, pose me kustumeskas ico. Sub mea kapo, sorgoze lokizita en mea sako esas prezenteso ! La letro di mea spozino, quan me recevis hiere. Ol esas tre kara kozo a me ! Me ja savas ol memore e, me koncieskas pri ico subite, ol esas la kauzo di mea unesma revolt-ago. La ligilo kun mea familio rinodigesas e ta fakto igis da me plu perceptebla mea mizeroza nuna situeso. Me dormeskis tarde, malgre mea fatigeso, e me pariris mente itere la doloroza kalvario qua duktis me de mea dometo en la sud-Franca regiono Quercy til ica malauguroza barako di Berlinala preurbo. ...La mobilizo, la kordio-laceranta adio ad omno qua konstitucis la plezuro vivar ; la longatempe duranta ne-ago dum la «stranja milito» kande la maxim importanta evento esis la interkompania futbalo- partio eventanta singlasundie

la subita departo a Nederlando meze dil viv-klami di la Belga

habitantaro ; la unesma kombati, qui kontaktigis da ni la Morto, e pose la preske senfrista retreto lor la anunco di ca giganta fugo qua kreskante senfine ne esis haltonta, icon me saveskis erste plu tarde en la vicineso di mea urbeto.

...Me rividas ita placo di Lambersart, proxim Lille, ube ye la 31ma di mayo 1940, izolita de lo cetera dil armeo, pos luktir til la limito di nia posibleso, nia regimento koaktesis renuncar la kombato. ...Lore komencis la terorigiva sufro plu mortigera kam la ruda kombati quin ni facabis. Ye ca ipsa vespero ni kushis che la Expozeyo-parko di Lille, e ye la sequanta dio komencis la unesma di ta senfina etapi qui esis, tra Belgia, duktonta ni til la depresita planaji di Brandenburg. Mizeroza turbacho ! Brulata per la suno, durstanta kun vakua stomako, ni tranis ni kun sangoza pedi, dum dek-e-du dii. Dek-e-du dii, qui semblis a ni durar dum multa yari !... Me questionas me ankore per quala miraklo me povis rezistar a ta vertijo-instanti, qui jetis ni, tote parfatigata, adsur la taluso di choseo od an la bordo di fosato. Quanta de mea kamaradi me vidis, restar ibe, nesentiva mem ye la kroso-frapi dal nazistacha bruti qui parocidis li sen irga kompato, quale hundi tro olda por servar, kad ? ... Velaines, unesma etapeyo. Athes, Enghien ube ni mustis kushar en marshoza prato, tremanta de febro pos varmega jorno, Halles, Wabres e lua tote blanka seminario flanke di kolino ube unesmafoye me povis dormar en sika loko. La stacioni di ca doloroza kruco-voyo rivivas en mea memoro e me kredas sentar ankore la kruelega kurbaturo kande oportis ristaceskar, singlamatine, stupida, grimasanta, sen forteso...

DUESMA CHAPITRO : KANDE ITERE ESIS SOMERO

Lo esas ye la 13ma di junio ke unesmafoye aparis a ni ita konstanta atesto dil riestabliso di la sklaveso projetita da nazista Germania. La surveyo-turmi apuntata vers la kaptiti quaze revolvero sur la nuko e la tri rangi de metalfili dentoza kun lineo ye alta tenso per qui nia horizonto esis esonta senesperigita dum multa monati : Meppen. Ula homi asertas ne koncieskir nemediate to quon ico signifikis a li. Koncerne me, me sentis shoko quaze me esus subite koram monstrala kozo, terorinde enemika. Me havis frostoza fremiso en la tota korpo, e profunda senkurajigo invadis mea mento. Ye ca ipsa vespero me esis kontaktonta to quo esis divenonta de nun la nechanjebla kadro di mea existo : la anonima barako inter le mult altra same rektigita alonge stradi dil kampeyo e la liteto meze di le multa altra amasigita sur tri rangi. Lo esas, me koncias pri co nun, la maxim harda instanti. Mem en Buchenwald, prelasta staciono ante la kampeyo di Dreilinden ube ni esis, asertite, definitive instalita til la militofino, me ne sentis tala senkurajigo. Ol esis tamen la loko ube ni saveskis ke nia lando falis. Lo esis ibe ke le «feldgrau» mokematre savigis da ni la signato dil armistico. Cetere ica novajo produktis nur poka emoco inter ni. De longa tempo nulu esis dupa dal sharlatan-diskursi per qui ni esis saturita dum la «stranja milito», pri la nepreparo dil Germana armeo, la nulsavo di lua responsivi e la mala qualeso di lua armizo. Suficabis a ni renkontrar sur la chosei di Belgia ita senfina kurasizita divizioni, suficabis a ni vidar ica tota yunaro fanatikigita, nutrita por la milito, edukita en militala mento ed iranta a la kombato quaze a plezuro- partio por koncieskar ke la anciena e pacema nacioni ocidentala esus nekapabla haltigar la unesma impetuo di ta brutala forteso quan dementulo (1) subite liberigis. Pro quo ne dicar lo ? Ni esis nombroza tremanta mem por nia anciena federito Anglia qua nur lente preparis su a la milito-stando. Yes ni tremis dum du semani en la timo ke krulez nia last espero ; cetere nulu de ni volis trahizar ica sentimento e me rividas ment-okule kun fiereso la ironioza rideti per qui ni aceptis le «Ein monat England kaputt» quin dicis joyoze a ni, kande ni pasis apud li, la adversa soldati. Lo esas vera, Anglia rezistis sucesoze. E nun niafoye ni questionas false naive nia gardisti por novaji pri la batalio di Anglia nam li ne aspektas tre felica kande ni trakteskas ica temo. Ni havas l'impreso standar plu bone... pose arivis la unesma letro de mea hemo, la unesma letro di Francia. Me havas sentimento simila ad olta di boxisto falinta sur la tapiso e qua tre lente vekas e tacante probas itere funcionigar lua muskuli. La adverso esas hike ed il vidas me jacante mi-asomata, il ridachas. Ma, koncerne me, me vidas lu tra mea mi-klozata palpebri e me presentas ke me balde ristaceskos. Me certe frapesis rude ma me ankore esas solida pro ke me ne ja evas 80 yari e ne signatis l'armistico (2)... Lo esas stranja ita kustumo quan me havas sonjar vigilante. Sempre mea revi expresas mea mento-stando. Hodie mea kordio kantas kanto di revolto. Malgre l'exilo, malgre la disto, malgre la metal-fili dentoza, malgre la monstrala povo qua esforcas ruptar mea rezisto-kapableso, tote interne di me, me audas itere la familiara refreni ube la Quercy-ana pastoro exaltas lua amo di la libereso. Pezoza pazo, un de ita pazi qui konservas, mem lor promenado, la kadenco dil paradi, grincigas la sablo dop la barako. Ita pazo, me rikonocus lu inter mil altri, esas olta di «bovin-facio» (3) , bone meritanta lua surnomo, t.e. la S.S.-adjudanto, teroriganta la kampeyo. Cafoye me vere timas, nam me ne povis rezistar la deziro, instanto ante nun, glutar mea krumo... ne plus esas fluxiono. Me esas vere desfortunoza. Yen lu qua haltas ante mea pordo. Quon me povus pozar en mea boko ... kad la naztuko ? No, ico esas tro dika. Ka celar me ?... Ico esas neposibla kun lu. Hop ! yen me trovis.. La lango inflas la vango, la fronto plisesas per l'efekto dil senkompata nevralgio. Probable me prizentas impresiva imajo di dentala martirulo nam «bovin-facio» pasas sen dicar vorto e pos regardir suspekteme sub singla liteto, pos dispersir ad omna anguli dil barako la kompatinda objekti personala di kelka kamaradi, yen ke il departas tote kontenta. Desestiminda bruto ... ma anke «perfekta stupidulo», ico esas nekredebla kande on pensas ke ita nazisti asertas ke li volas civilizigar ni od adminime utiligar ni por sekurigar la triumfo di lia civilizo. Lo esas tote ridinda. Morge me, quaze me esus ucelo, studios omna stangi di mea kajo. Ico esus granda desfortuno a me se un de oli ne ja esas min solida e forta kam le altra.

(1)dementulo : Kompreneble parolesas pri Adolfus Hitler. (2)Ne ja evas 80 yari e ne signatis l'armistico : Aludo a marshalo Pétain qua signatis l'armistico kun nazista Germania ed esis statestro di okupata Francia. (3)«bovin-facio» : En la Franca slango «vache» (bovino) esas persono tilextreme severa e maligna.

TRIESMA CHAPITRO: LA KOMPANULO

Deo mea quante longatempe duras la nokto... Me moveskas senfine sur mea liteto, sen sucesar dormeskar. Cetere, quale me povus dormar nun ? La barako esas plena de sonora ronki omnaspeca. Quala koro! ma tro mult idei formikumas en mea kapo ; se me klozas la okuli, en fosforecanta halono dansas la literi di magiala vorto : «Eskapo». Pokope me memoras omna raportaji dil preirinta milito ; ica omna raportaji quin me audis naracar vespere, en la mikra patrala kafeeyo. Me aparte rividas mentokule patro Darnes, harda viro, ilqua tamen esis sucesonta erste ye lua duesma eskapoprobo. Quante me imaginas nun lua kurado di trakata bestio en la nokto, e la famoza sinuo di Schaffhouse qua esis kaptilo por la eskapanti. Me pensis : yen la fato qua vartos me se me audacos agar simile, ecepte se la deala Providenco okupesos pri me quik de la komenco, ecepte se ulu plu povoza kam omno1 eskartos de mea voyo la neprevideblaji, la absurda mala hazardi dil fato olqui plu kam omna policani di Germania povas faliigar la eskapanta milit-kaptiti. Ica konversadi (en la kafeeyo di mea patro) havis, omnakaze, granda avantajo, nome oli demonstrabis a me la vaneso dil projeti minucioze preparita. Maxim bona esas simpla itinerario, kun kelka bone selektita reperpunti e koncerne lo cetera : agar quale por obstaklokuro. Omna voyi esas bona por arivar a la skopo, ma lo esas nur surloke ke on deskovras la maxim bona de oli. Oli anke savigis da me, ica vesperala konversadi, ke esas same fola volar departar grupope kam departar tote sola e me audas ankore en mea memoro omna ancieni konkordar pri ica punto, la ideala esquado esas du personi. Do me devas trovar kompanulo, yes ma quale ?... ............................. Me pensas lore pri Forgue la Bordeauxano. Kad lu povus esar la dezirato ? Il sempre esis la joy-ecitero di la kompanio e mem dum la maxim senkurajiganta periodi lua parolabundo permanis, ultre lo lu esis kurajoza ed obstinera quale landesana bovino2. Landesana bovino ! Me ne savas pro quo, quik de la unesma dio kande ni interrenkontris, dum konversar il aludis ita sovaja bestieti quin me ofte havis l'okaziono vidar evolucionar lor la kuradi di Hendaye o di Saint-Jean-de-Luz. Ilu havis simila a li nigra e rebela hararo, simila aluro nervoza e fiera, simila maniero precipitar su e ne esis bona provokar lu parole nam lu replikis talamaniere ke lua kunparolanto mustis tacar. Ni ja agis kune en ita kompanio qua preske exkluzive kompozesis per nord-Franci e Parisani qui tamen esis audacoza babilanti. Ma ne esis posibla rezistar ad ita abundego de paroli dicita rapide kun sudala pronunco neimitebla. Certe, me opinioneskis ke il esus la ideala eskapo-kompanulo. Ma kad lu aceptos ? Ita kapricoza yunulo, qua engajis su kande il evis 18 yari, me tamen konstatis ke il sempre adaptis su ad omno. Il sempre esis tre komforte en la situesi maxim desfacila e danjeroza. Kom nesuciema ed alerta kerlo il aceptis la kaptiteso, quale la batalio, per serchar instalar su maxim bone posible en la situeso dil instanto, prefere kam ekirar ol. Me savas ke lu ja trovis ruzoza maniero agar che la fervoyala staciono ube ni laboris, per furtetar unlatere e per kambiar altralatere, lu ja transaktis por ne sufrar pro hungro. Me tre timas ke l'aventuro ne interesas lu duminstante. Tante plu ke nulo semblas vere atraktar lu a lua Hemo. Fine, me decidos morge ! Nun oportas dormar, nam me tre timas ke me ne povos itere kredigar pri fluxiono. Ultre lo, me ne plus volas uzar tala pretexto, nam ne esas en ica loko ke l'OKAZIONO venos querar me. Ita «Belino» volas asidua e preservema amorozi e me havas vere l'impreso ke elu kelkafoye entraprezas turo en ita granda fervoyala staciono ube omno semblas esar advoko a voyajo. Ho ! Dormar ! Dormar !... Neposibla. Tamen ne esas la kelka dormeti di ca jorno qui sucesis supresar la indijo quan me havis carelate. Me nervozeskas ; nun malega migreno presas a me la tempori. Ed ita bruiso ! Me kredas ke me nulatempe kustumeskos pri co. Morge vespere oportos ke me dormez kom la unesmo. Esas tamen tre versimila ke morge vespere la kelka centi de saki e de paki quin me transportabos havos dormigiva efekto. Ma duminstante, me povas agar nulo por dormeskar. Me staceskas, me iras a la laveyo e me aquizas abundante a me la kapo, forsan ico sucesos kalmigar me. Me retrovenas a mea litacho, semblas a me ke me standas kelke plu bone. E nun, pluvas. Me audas la guti krepitadar sur la tekto ; yen itere desagreabla morga jorno previdebla. Quala desfortunoza klimato havas ica lando ! Adminime duminstante, me havas la sentimento ke la pluvo fine dormigos me. Tip-tip, tip-tap lo esas la kansono dil pluvo, tale kantis olim Charles Trenet3 dum la joyoza tempo pasinta. Quon lu divenis ica homo ? Ho ! ma lua fato esas indiferenta a me, me ne volas foleskar. Tip-tip, tip-tap, tip-tip... (Duro sequos) Tradukuro di la libro «Conquête de la liberté» da Pierre Cantarnal. 1. Ulu plu povoza kam omno: Parolesas pri Deo. La autoro esis fervoroza kredanto Kristana. 2. Landesana bovino: Bovino di raso produktita en la departmento Landes, t.e. departmento di sudwest-Francia. 3. Charles Trenet: Kantisto famoza en Francia dum la XXma yarcento.