L'agado di profesoro Wilhelm Ostwald por la LINGUO INTERNACIONA IDO
La internaciona Ido-konfero 2003 ne hazarde eventas en la germana urbeto Großbothen. Ol esas dedikata a la 150ma aniversario dil nasko di prof. Wilhelm Ostwald, un di la maxim eminenta membri dil Delegaciono por la Adopto di Linguo Internaciona e do en certena grado un di la patri di Ido e pioniro por la developado e difuzado di nia linguo.
Ostwald, qua naskis ye la duesma septembro 1853 en Riga, divenis eminenta kemiisto ed exploris sucesoze en la domeno di fizikala kemio, specale lu okupis su pri la teorio di ioni. Pro lua labori pri katalizo il recevis la Nobel-premio en 1909. Il karakterizesis kom multalatera ciencisto. En la granda e moderna urbo Leipzig Ostwald exploris e docis en la universitato ed ibe il havis sua maxim sucesoza e fruktifanta labor-periodo. Il mortis ye la 4ma aprilo 1932 en Großbothen, ube il trovabis sua domicilo en la ruro-domo "ENERGIO".
Valoras okupar su plu multe pri Wilhelm Ostwald en la memoreyo o heme. Tre valoroza esas lua devizo: "Disipez nula energio, profitez ol!". Co devus esar anke nia devizo en nia agado por Ido.
Hike me volas traktar specale la agado di Prof. Ostwald por la mondo-linguo, nam ca esas nia specala domeno. Segun mea informi, ca agado remarkeble komencis e developis depos la yaro 1901. Per artikli e diskursi Ostwald sustenis la ideo di mondhelplinguo. Olua avantajin il vidis specale por la cienci, nam por la lektado di artikli e laboruri di exterlandana kolegi, por la korespondo e por konferi, qua tre faciligesus per komuna linguo por cienco. Il atencigis a la fakto, ke la linguala desfacilaji ankore kreskus, se ankore plu multa populi partoprenus la ciencala explori. Il skribis en 1906, ke la internacioneso di cienci demandas internaciona linguo. La neceseso di komuna linguo di cienco trovis sustenanti, ma la majoritato propozis moderna linguo, ante omno l'Angla. Ostwald atencigis a la fakti, ke la vivanta lingui ne posedus la necesa interna logiko, e ke nula naciono esus pronta admisar ad altra naciono la grand avantajo dil mondvasta difuzado di lua linguo. Pro to il demandis linguo auxiliara, qua kontentigus la bezoni dil omnadiala vivo e di cienco e qua esus facile lernebla. Quale altri, komence Ostwald sustenis Esperanto. Co esas dokumentizita por la yari 1905 e 1906 (en altra literaturo me lektis 1903) kande il agis kom "interkambio-profesoro" (germane AUSTAUSCHPROFESSOR) en Usa. Ja dum la pasajo de Europa ad Amerika il diskursis pri la mondolinguo. En sua libro "Lebenslinien" (en Ido "Vivo-linei"?) il skribis: "Me lore ankore konsideris la artificala linguo Esperanto kom la maxim bona existanta solvo dil tasko. Pro to me piktis en la diskurso per maxim vivaca kolori la grandega progresi, quin experiencus la homaro per la endukto di tala helplinguo." En Usa il pluse propagis Esperanto e per sua inciti fondesis diversa Esperanto-klubi. Segun Ostwald fondesis plu kam cent dum sis semani.
La ciencal-filozofiala kadro por omna kultur- e cienc-politikala aktivesi di Ostwald esas deduktenda de lua filozofiala teorio dil "ENERGETIKO", qua deduktas omna fizikala e psikala procedi di energio. Segun lu omno quo eventas esas transformo di diversa formi di energio. La homo ne darfas submisar su pasive a fato, ma devas agar aktive. Lua agado en omna relati e domeni mustas sequar la "energetikala imperativo", segun la devizo "Disipez nula energio, profitez ol!". Ca devizo esis por lu motivo dil agado.
Ostwald esis interesata pri diversa mondala problemi, inter qui la mondolinguo nur esis un. Tre importanta por lu esis la organizo di ciencala laboro. En sua verko "L'Energetikala Imperativo" lu skribis pri mond-organizuro di kemiisti, pri la mondolinguo, mondopekunio, plubonigo dil kalendario ed altro. Hike la problemo di mondolinguo esis enrangizita. Anke ol konektesas kun la energetikala imperativo. Ostwald opinionis ke la diverseso di lingui efikas kolosala disipado di energio. Il opinionis ke kreskanta parto di energio di singla kunlaboranto bezonesas por la vinko di linguala diverseso.
Linguo internaciona diminutas la disipo di energio, qua efektigesas per la lerno di diversa stranjera lingui. Il skribis ke la problemo di artificala komuna linguo ne esas kimero, ma kontree ciencal-teknikala tasko, di qua la solvo signifikus neimaginebla descharjo di la laboranta homaro de neutila esforci.
Por komprenar la interlinguala koncepti Ostwald, lua intelekto di konstruktita linguo internaciona ed olua atributi, on mustas konocar sua koncepti pri linguo generale.
Por lu la linguo esis la centrala nervala sistemo di un populo e formulacis: "La sociala nervo-sistemo, qua posibligas e sekurigas la komuna laboro di un populo, es la linguo."
Il skribis ke linguo ne esas por su ipsa kreskinta e por su ipsa existanta organismo, ma instrumento, quon la homi kreis por determinita skopi e qua dum la pasado di longa tempom pro la chanjado di ta skopi anke sualatere subisis diversa chanji.
Ostwald atencigis a la danjero dil dominaco di ula nacionala linguo kom lingua franca, do kom super-regionala linguo. Lua averto prezente esus extreme aktuala pro la kreskanta rolo dil Angla, qua pro la dominacanta rolo di Usa en la mondo prezente fakte pleas la rolo di mondolinguo, uzata en ekonomio, cienco, trafiko, interkomuniko, politiko etp.
Yen la vorti di Ostwald! "La populo di qua la linguo elevesis kom mondolinguo, nur per ica cirkonstanco havus granda teknikala avantajo kompare kun omna altra populi, pro ke lua libri e jurnali lektesus omnaloke, lua komuniki, katalogi, preco-listi di omna speci komprenesus omnaloke, tale ke nul altra populo, ... , ne povus facar tala demarsho".
"Kun la linguo anke la mondokoncepto, l'artistala e ciencala penso transiras al altri, qui uzas ica linguo. Vice per la endukto di generala mondkomunikilo protektar la propra matro-linguo kontre influo e retropulso, per l'acepto di vivanta linguo on balde neglijus la propra linguo e fine ol desaparas." Jus nun por ni en Germania, ma certe anke por altra landi, ca vorti esas extreme aktuala, pro ke la Germana parte ja divenis usanigita.
Wilhelm Ostwald skribis pluse pri ca temo. "Tam multe me esas pronta, alte estimar kontributi dil angle parolanta e skribanta populi a la tota trezoro dil homala savo e dil bela literaturo, me tamen mustas emfazar, ke exkluze l'angla influo en cienco ed arto semblas a me esar same kritikinda por la tota rezulto dil homala evoluciono nam exkluzive angla (en nia tempo usana G.A.) politikala o komercala dominaco super la tota mondo." Sendubite ca vorti di Ostwald esas tre aktuala ankore hodie.
Quale esis la intelektala koncepto di Ostwald pri la linguo generale e pri mondolinguo?
Segun sua filozofiala koncepto Ostwald havis tre aktiva e kritikala opiniono pri linguo. Segun lua intelekto di linguo ol ne esas netushebla, ma esas chanjenda e plubonigenda. Por lu la skopo e la karaktero di linguo esas la exakta koordino di nocioni e linguala signi. Existas son-signi e skrib-signi, amba mustas esar exakte koordinita segun la principo: un nociono - un signo, un sono - un signo. Do omna nociono nur devus havar un signo (vorto). Do il refuzas sinonimi.
Por lu konstruktita linguo esas unike teknikala moyeno, nam en la senco di lua energetiko ol esas apta instrumento por energio-sparanta komuniko. Segun lu la linguo internaciona ante omno devas servar a la ciencal-teknikala komuniko ed a la komercala relati. Il neglijis eventuala rolo di konstruktita linguo kom linguo anke por krear verki di bela literaturo. Kelka kritikeri di Ido vidas en ca fakto kauzo por konstatebla manko di literatur-verki. Ne un verko di granda mondliteraturo tradukesis ad Ido. Altralatere anke mankas ciencal-teknikal verki en nia linguo. Pri la talnomizita "bela literaturo" en linguo konstruktita l'opinioni certe diferas. Certe multi preferas lektar tala verko en la originala linguo od adminime en la propra matro-linguo.
Ostwald demandis de la mondolinguo, ke ol esez politikale neutra, internaciona, klare en la uzo dil nocioni e signi e facile lernebla, por sparar energio.
Me ja mencionis ke Ostwald komence agis por Esperanto, ma balde il perceptis la defekti e nesuficaji di Esperanto. Il kritikis ante omno la supersigni, ma anke neperfektesi di la linguo e forte il kritikis la netushebleso dil "Fundamento". Granda manko esis por lu la refuzo di necesa reformi da multa esperantisti. Pluse la ciencisto Ostwald refuzis forte la quaze religiala adoro dil "majstro", la Zamenhof-kulto, e la fanatikismo qua esas konektita kun ol.
Inter la esperantisti esis ne poka kritikeri. Do Zamenhof ipsa kreis reformvarianto di Esperanto, en qua il egardis la kritiki. En la revuo "LA ESPERANTISTO" en 1894 il votigis la lora esperantisti por o kontre la reformprojeto. La majoritato di la lekteri di ta revuo refuzis la projeto. Reformadheranti rezignis o kreis ipsa projeti di interlingui.
Ante tre multa yari la lore Großbothen habitanta samideano Thiel trovis la posibleso pruntar (de la nepotino di prof. Ostwald, se me ne eroras) la tomo 3 di la vivo-memori di prof. Ostwald, qui imprimesis private sub la titulo "Lebenslinien" (Ido: Vivo-Linei). Il posibligis anke a me lektar la tre interesiva libro, recevinte la permiso sendar ol a me. En ca libro profesoro Ostwald skribis pri sua agado por la mondolinguo. Quankam regretinde me obliviis multo, quon me lore lektabis, me memoras relative bone lo sequanta. Lo eventis dum la tempo, kande la DELEGACIONO prizentabis la reformita Esperanto e la questiono esis, ka la esperantisti aceptus ol. Ye ta tempo Ostwald invitesis partoprenar kunveno dil Esperanto-grupo en Dresden e diskursar ibe. Me ne memoras, ka co eventuale mem eventis okazione la 4ma Esperanto-Mondkongreso. Ma me memoras, ke Ostwald parolis pri la neceseso di reformi di Esperanto e pri lia urjanta realigo. Pos la fino dil kunveno, tale raportis Ostwald, damo (me ne memoras, ka la prezidantino) guidis lu aden vicina chambro, ube sur mikra tablo esis verda kovrilo e sur la mikra tablo portreto di Zamenhof e la "Fundamento". Lo tota esis lumizita per du brulanta kandeli, qui stacis dextre e sinistre di la kadrizita portreto. El montris portreto e questionis la profesoro, segun la senco dil vorti, quale il povas justifikar sua vorti, qui tale domajis la verko dil "majstro". Ostwald mencionis ke il esis surprizata e stranje emocita per tala konduto e pro tala kulto.
Decidanta punto en la historio dil LINGUO INTERNACIONA esis la fondo dil DELEGACIONO POR LA ADOPTO DI LINGUO INTERNACIONA, qua komencis sua laboro en 1901. Kreesis komitato, qua realigis la konkreta labori por trovar o krear apta internaciona linguo auxiliara. On decidis ke la linguo internaciona ne devas esar irga vivanta linguo e ke on ne garantias, ke la Delegaciono adoptos un di la ja existanta nova o ja konocata lingui artificala, do exemple Esperanto. Dum yari la Delegaciono exekutis grandega laboro. Wilhelm Ostwald tre aktive kunlaboris en ol, divenis prezidero di la laboranta komitato e direktis 19 kunsidi, dum qui diversa projeti interlingual, Esperanto e plu tarde la Ido-projeto diskutesis. Dum la laborkunsidi diversa projeti pri helplingui prizentesis, e parte da lia autori persone. Me lektis ke ne esis facila direktar la laborkunsidi ed exemple konvinkar autori ke lia lingui ne od ankore ne konkordas kun l'expekti dil Delegaciono. Pro to esas granda merito di Wilhelm Ostwald ke omna laborkunsidi eventis en bona atmosfero e finis sucesoze. Ostwald livis la Delegaciono en 1908 pro sua diferanta de Couturat koncepto di Ido - il esis kontre tro forta romanaligo - e pro la por lu neaceptebla procedo-maniero di Couturat che la exekuto di sua intenci. Profesoro Ostwald divenis divenis honorprezidanto dil direktantaro di la "Uniono di l'amiki di la linguo internaciona" e kunlaboris en la Ido-Akademio, qua komence direktesis da Otto Jespersen. La revuo PROGRESO komencis aparar segun propozo di Ostwald en 1908. Il financizis ol dum la komenco-periodo e samtempe anke altra Ido-aktivesi (exemple per parto di sua Nobel-premio). Pluse Ostwald kontributis por aplikar Ido por la kemiala nomenklaturo e sustenis la edito di teknikala dicionarii en Ido.
Un di la lasta granda esforci di Ostwald avancigar la problemo di mondolinguo esis la kreo di asociuro por krear MONDOLINGUO-OFICO (germane: Weltspracheamt) en 1910.
Me citas ek la advoko dil asociuro por la instalo di Mondolinguo-Ofico. "La Asociuro por la kreo di Mondolinguo-Ofico esas internaciona laborrondo. Ol aspiras la preparado ed incitado di diplomacala agado por la fondado di Mondolinguala Societo inter plura stati e por la kreado di di Mondolinguala Ofico, di qua la tasko esus, kom organo dil Mondolinguala Societo agar por la endukto, developado e praktikado di oficale agnoskata linguo internaciona auxiliara." On deklaris kompleta neutreso dil asociuro koncerne ja existanta e plu tarde aparanta sistemi di internaciona lingui auxiliara e decidis abstenar de ula propagado por singla interlinguala sistemo. La fondo dil asociuro, qua eventis sub forta influo dil idisti, vekis granda desfido che esperantisti. On timis nova Delegaciono e do eventis forta polemiko inter esperantisti ed idisti.
La refuzo dil esperantisti preponderis, e pos la unesma mondomilito la agado dil asociuro esis obliviita.
Pos la unesma mondomilito Ostwald ante omno okupis su pri sua cienco pri kolori ed apene ankore agis aktive por Ido. En Progreso nur rare aparis artikli da lu. Mencioninda esas artiklo da lu en Progreso VIII, nro. 81 sub titulo "Saluti ad Progreso", en qua il aceptis la honorprezidanto por la Ido-Akademio e konstatis ke la mondolinguo esas necesajo.
Okazione lua morto en 1932 per kelka honorizant artikli idisti memorigis a la laudinda agado di prof. Wilhelm Ostwald por la endukto di linguo internaciona e specale por Ido. Regretinde me ne havis l'okaziono persone lektar ta artikli. Esas fakto ke Wilhelm Ostwald energioze agis por la endukto di racionala ed apta linguo internaciona. Kande la problemo dum la 20ma yari diskutesis sen rezulto, Ostwald dicis: "Tale ni mustas perceptar la absurda spektaklo, ke quaze la treno stacas pronta, la lokomotivo esas kalorizita, la duktero pronta, la pordi dil vagoni esas apertita, tale ke nur esas necesa ke la homi enirez, por balde duktesor vers la skopo. Ma li ne volas, pro ke la fervoyo esas por li tro nova."
Traktante hike la agado di prof. Wilhelm Ostwald por linguo internaciona, me ne darfas obliviar kelke stranja epizodo en sua pensado ed agado lingual, nam la ideo di ula WELTDEUTSCH (Mondgermana). Okazione la komenco dil unesma mondomilito, quale multi, anke Ostwald falis aden german-nacionala raviseso. Kun altri il signatis "Advoko a la kultur-mondo", en qua sustenesis la germana militado. Il mem projetis la "Novordino dil europana e koloniala situeso". Certe en ca konekto anke esas komprenebla lua ideo di talnomizita "Weltdeutsch" (Germana por la mondo). Cetere me memoris ke en la interretala Idolisto aparis texto, qua demonstris la nacionalista konduto di Ostwald en ta historiala situeso. En un di ta texti il skribis: "La suceso di nia unionita armei ... nur esas la militala preludo por pacala avanco di Germania vers sud-esto, per qua la maxim granda koheranta komplexo dil ferma tero sur la ter-surfaco, nam la europan-aziana teritorio eniros aden nova epoko di sua historio e tale dil tota mondhistorio."
Kelke plu tarde il skribis: "La maxim olda kultur-regiono di la homaro, la maxim granda koheranta teritorio sur la tota ter-surfaco, expektas nova tempo di florifado, e kom portanti di ca kulturlaboro, ni Germani esas vokita kune kun la sam-genta populi."
Ostwald imaginis la talnomizita "WELTDEUTSCH" kom simpligita Germana, ma ni apene savas, quale il imaginis ta linguo. Por ni ca afero ne esas importanta e tale me ne volas disipar plusa vorti pri ol. Por me esas vere stranja e nekomprenebla, ke ciencisto quale Wilhelm Ostwald, qua havas vasta internaciona kontakti e qua kunlaboris kun ciencisti e studenti di diversi nacioni, povis havar tala nacionalista fazo en sua vivo e kreado.
Nun ankore kelka plusa remarki pri la interlinguala ed idista kreado di Wilhelm Ostwald. Il havisi vasta korespondo kun ciencisti ed adheranti di ideo mondolingual. Me ja mencionis ke kom ciencisto il sentis la neceseso di komuna linguo di cienco, ma la korespondo kun la franca filozofo e matematikisto Louis Couturat (1868-1915) incitis lua sistemala okupo pri problemi interlinguala. Ca korespondo komencis ye la 26ma oktobro 1901 per letro di Couturat ad Ostwald. En ta letro Couturat tre penis por ganar Ostwald por la ideo di linguo internaciona, ante omno por la interkomprenigo di ciencisti. Il atencis la neutreso dil Delegaciono koncerne la selekto di linguo internaciona ed atencigis Ostwald a la signifiko di Esperanto. Couturat sucesis interesigar Ostwald pri l'afero.
Ye ta tempo Ostwald ja esis profesoro en Leipzig depos 14 yari. En lua laboratorio ibe komune laboris yuna homi qui venis de diversa landi e nacioni, de Amerika e Japonia, Anglia, Francia e Skandinavia, de Rusia, Italia e de Balkan-landi. Omni esis plenigita da la sama mento e laboris pacale l'un apud l'altra. Ostwald komprenis e parolis diversa nacionala lingui. Co esis necesa por la laboro kun ciencisti e studenti e por la interkambio di idei, partopreno en internaciona kongresi e por lua mondvasta korespondo. Lua verki tradukesis aden diversa lingui. Co entote kontributis ke Ostwald forte interesesis pri l'ideo di artificala linguo internaciona kom interkomprenilo dil internaciona ciencistaro e fine kom generala linguo internaciona. Pro to la germana profesoro ne nur partoprenis la laboro dil Delegaciono, il energioze avancigis la laboro. Pluse il probis interesigar e ganar altra ciencisti pri l'afero e ganis exemple la fiziko-kemiisto Richard Lorenz por Esperanto e fine por Ido. Me ja mencionis lua diskursi e lua fruktifanta agado en Amerika. Tre importanta esas lua konstato, ke bona idei malgre lia justeso tamen ne sucesas per su ipsa. On mustas realigar li per laboro organizala.
Do la chefa domeno por realigo dil ideo di linguo internaciona divenis por Ostwald la laboro en la Delegaciono, ube il agis energioze specale en 1907. Tamen dum ta agado lente evidenteskis diferi inter la koncepti di Couturat ed Ostwald koncerne la necesa reformi di Esperanto, quan la Delegaciono ya intencos aceptar, ma en formo reformita. Fakte la ago-manieri di Couturat ed Ostwald sempre plu diferis. Por explikar la diferi inter la du eminenta reprezentanti dil Delegaciono kurte e kelke simple esas dicenda ke Ostwald deziris omnakaze konservar l'uneso dil esperantistaro per komence minimala reformi, quin on povus pluvastigar gradope. Il esperis tale povar ganar ne nur Zamenhof, ma anke la Lingva Komitato di Esperanto por la reformi, anke ti qui dum la Esperanto-kongreso en Boulogne en 1905 forte refuzis reformi. Tale Ostwald propozis, komence nur remplasar la literi kun supersigni per la nuna Ido-formi, pluse tabelvorti e la pluralo dil adjetkivi etp. ante substantivi e la obligala akuzativo devis esar fakultativa. Ostwald deziris konservar la pluralo per -oy (Espo: -oj). Il opinionis ke tale il atingus la konsento dil esperantistaro.
Couturat fakte volis ke on aceptez la Ido-projeto e refuzis gradopa reformi. Tale il ecitis forta refuzo di la Lingva Komitato e di multa fidel adheranti dil "majstro" e di lua verko. Komencis ne nur nekonkordanta diskuti, ma mem enemikala disputi, ed on mem perdis itere esperantisti, qui komence esis por reformi. Adminime tale me lektis pri lo en literaturo, quan me disponas.
La deskonkordo inter Couturat ed Ostwald evidente ne esis solvebla, pro to ye la nonesma februraro 1902 Ostwald informis Couturat pri la fakto, ke pro deskonkordi inter li koncerne la karaktero dil reformo di Esperanto e la politiko di Couturat koncerne olua realigo, pri la propagado dil Ido-projeto, il livas la Delegaciono. Tale eminenta luktero por la skopo dil Delegaciono finis sua kunlaboro, e por ni forsan esas la questiono, qua di la du eminenta reprezentanti dil ideo di linguo internaciona aceptebla por omni esis justa.
Ka per la reformvoyo di Ostwald on konservabus la uneso dil Esperanto-movemento? Ka la reform-propozi di Ostwald suficis por atingar la interlinguo moderna ed aceptebla exemple da la ciencisti, por qui il komence sentis la neceseso di apta komuna labor-linguo?
Se on egardas la fakto ke dum la yardeki pos la unesma e la duesma mondomilito tre multa idisti livis nia movemento e transiris ad interlingui naturalista, ante omno Interlingua, ka forsan la problemo di nia linguo esas, ke ol esas linguo ne aceptebla por la esperantisti e tro forte ligita a la strukturo di Esperanto segun la opiniono di interlinguisti, qui demandas relative naturala, simpligita europana linguo? Dum yardeki me konstatis ke sempre itere kritikeri di Esperanto livis ta movemento ed arivis che Ido, ma ofte ja pos kurta tempo li livis anke nia movemento por fine trovar linguala skopo en Interlingua. Quo esas facenda, ke Ido divenez sat atraktiva por trovar multeso di fidel adheranti e propageri, ke ol divenos forta ed omnaloke prizata linguo, qua ecelante plenigas sua taski kom linguo internaciona?
Qua esis justa, Couturat od Ostwald, o ka li amba eroris?
Ka ni ne devus serioze explorar, quale konstruktita linguo internaciona povas servar a la homaro en nia epoko dil globalesko? Ka ni tro forte koncentras ni a la linguo e tro poke a la mond-ekonomiala e mond-politikala situeso en la mondo, a la fakto ke la Unionita Stati di Amerika esas nuna ekonomiale, financale, militale e politikale la maxim forta e tale dominacanta stato dil mondo? Nuntempe Usa difuzas koncepto di demokratio, sua pensado e vivo-maniero en la tota mondo, e co mediace l'angla linguo. Ni mustas konsiderar ca importanta fakto en nia idist agado. Quon Ido povas ofrar a la homi, quon l'angla ne povas? Kad ol povas esar utila a la homi malgre la dominacanta rolo dil angla? Me kredas, ke ni tro poke konsideras ica problemi.
QUO ESAS FINE DICENDA PRI LA MERITI DI WILHELM OSTWALD POR INTERLINGUISTIKO E SPECALE POR IDO?
Ostwald facis multo por la ideo di konstruktita linguo internaciona. Il ne nur argumentis, ma praktike partoprenis l'agado por realigar ca ideo, komence ankore por Esperanto, ma balde por reformita Esperanto e fine por Ido. Importanta carelate esas lua konvinkeso ke bona ideo ne vinkas per su ipsa, ma on mustas agar por atingar olua vinko.
La principo di Wilhelm Ostwald "Ne disipez energio, profitez ol!" esas valoroza argumento por reguloze konstruktita linguo internaciona. La homaro povas sparar tre multa tempo por la lerno di stranjera lingui e multa pekunio por traduki. Tamen la negativa opiniono di Ostwald pri la instrukto di stranjera lingui ne esas justifikenda, nam mem se existas generale uzata linguo internaciona, la lerno di stranjera lingui posedas specala kulturala e ciencala valori.
Tote juste Ostwald deskriptis la danjeri qui rezultas de la dominaco di un linguo nacionala kom mondvasta interlinguo por la lingui e la kulturo di altra nacioni.
Lua kritiko di la linguo kom organismo, qua expresas la spirito di un popularo, esas tote justa. Por Ostwald linguo esis ed esas moyeno di komuniko.
Il juste konstatis ke savo di la linguo internaciona sustenas e faciligas la lerno di etnala lingui.
Evidente Wilhelm Ostwald tro forte konsideris la linguo internaciona kom moyeno teknikala ed apene kom moyeno por krear verki di literaturo.
Lua demisiono kom guidanta membro dil Delegaciono tamen ne signifikas la fino di lua agado por Ido. Lua nomo esas konektita kun la revuo PROGRESO, kun la fondo dil Uniono dil Amiki di la Linguo Internaciona, di qua il divenis honorprezidanto, e kun l'Akademio di Ido, di qua il anke esis honorprezidanto. Il esis un di la maxim eminenta idisti ed en ca senco ni honorizas lu.
Günter Anton Köthen dum julio 2003
Prizentita dum la Internaciona Ido-Konfero 2003 che la rurala sideyo "Energie" en Großbothen, Germania.
Uzata literaturo: Ante omno artikli da dro. D. Blanke e Fritz Wollenberg, publikigita en la Informilo dil Societo por Interlinguistiko, Berlin, sept. 1998.