La Païsada/Chant Quastrème
Per embelir la fèsta, venguèt 'quí en doas fialas,
Una granda ribanlèira de femnas 'bei de filhas;
E a chasque quartèir, i aviá un jeune abèt
Qu'aviá per comandar d'una man son chapèl :
Fasiá son gentil cuer, son petit tasta-pola,5
Cresent n'èstre vegut de n'arma de la fola;
Mas iu que z-ère aquí, dins 'quelas occasions,
Per regardar la luna virave pas mos uelhs.
Vos dirai i-aul au long de tota las qualitats;
Los mossurs, las madamas, las demaiseletas?10
Las promèiras en avans, quo-èra las demaisèlas :
Per regardar liurs ròbas, 'lhas z-èran las pus bèlas.
De flor, d'aur e d'argent, de totas raretas,
'Quòs petits contilhons z-èran galafetas,
Quo-èra mas tot richessa, tot de braves diamants.15
De pèrlas rondeletas, tot de robís charmants.
L'entorn liur golalhon tres còps s'entortilhava
Una richa treça d'aur d'ente se pendelhava
Una petita còca, l'amor z-èra dedins,
'Bei una jeuna pucèla e son angèl gardian.20
Darrèir las demaiseletas veguèssatz las bergèiras,
Cortas dau cotilhon, de vanitats leigèras :
Un cosaquin de drap, d'un brave blau de cièl;
Un ample davantèir, la ròba d'eternèl.
Tots fresches coma un prat, fiates coma un pom d'apí,25
Liurs tetons n'èran pas grossits per l'escharpit.
E los jeunes bergèirs, au chapèl ribantat,
Ponavan de la chabra, e la fasián sautar,
Alòrs venguèt dessús la garda nacionala,
Le mère, sos escrevans embei sos clars de viala;30
Tota 'quòs estafièrs; fòrça d'aquòs serjants :
Tot le monde tarrat per darrèir, per davant.
Daus grenadièrs de frònt, bòndan tot le passatge;
Un pòrta 'quel drapèl blanchèir dins le mainatge.
Òm vei daus cavalièrs au grand galòp corir;35
Credan : Viva le Rei! la Reina vai venir.
Ausissètz las trompètas 'bei los tambornaires,
Le fifre, la timbala embei los violonaires,
Tot le monde lai cor : le jeune embei le vieu;
Las faudas bujadèiras desertan de liur riu;40
Femnas, òmes, afants fason 'ma una segueta.
Le teissèir z-a ausit, n'eschapa sa naveta :
Bolangèirs, charpentèirs, sarralhièrs, tot lai cor :
Un pren sos escarpins, l'autre obleda son forn.
La petita Toenon ne'n laissa tuar son fuòc,45
E la maire Barlanda lai traina son esclòp.
Quo-èra un plasèir, 'ma fes, 'ma tot quo se massava;
'Ma tot quo ramassat, après se demenava.
Quand le bisard furieu vès la meidiá respònd,
La meisson se 'parba, los abres dau valon50
Tòmban un sobre l'autre, e puèi lèvan liur tèsta,
E le riu rebutat torbilhona e s'arrèsta.
Pareirament le monde un per l'autre possat,
Se rua, sua, tira, vira e marcha embarrassat.
Au meitant dau solelh, au travèrs la possèira,55
'Pariguèt le grand Piare, e darrèir la vaitura
Las barrièras se badan. Tot le monde, a la còp,
Creda : Viva la Reina ! se percipita e sòrt.
Sus le champ, los pompièrs dau fameus sent Artème
'Rosan a plen tuiaus davant la d'Engoleime.60
Tandís los miulets tiran, las quatras ròdas suan.
A Clarmont, vès l'entrada, avián bastit un pònt,
Sobre quatre pialers que fasián la façada,
Una talla de verdura amplament escartada,
En vòuta rebombava en dins l'aer eschandit;65
Le sòl n'èra tapat de flors coma un jardin.
Los miulets enchantats lai fan passar la Reina :
z-Aguèsson, sens dedit, aquí bedut chopina;
Mas coma destialar? ente trobar dau vin?
Alàs! malherós sòrt, n'arma pensa embei ilhs!70
Bien venguda fuguèt la madama roeiala;
Per ilha tot brilhava endedins nòstra viala :
Quo z-èra mas pertot daus aspècts tots florits
Daus boscatgèirs plantats, daus lisses favorits,
Daus compliments perfeits de flors de tota espèça75
Que tombavan a pojòu aus pès de la princessa;
Dau tapís tot dau lòng d'un chamin sabletat,
Biau temps, brava musica, aimabla societat.
Mas tota 'quòs plasèirs z-èran mesclats de marra :
Quo-es dau còp de fusilh, le canon que tombarà.80
De pertot las timpanas, 'bei liur lingas de fèrre,
Sonan le Te Deum e brondisson dins l'aer.
Las credadas dau monde espés coma una malha,
Que dins le cuòl d'aucun n'entrèsse pas una palha.
Los chavaus, las vaituras; enfin tota 'quel brut85
z-Èra tau que vos sembla, iu ne'n dise ren pus.
Ne me demandatz pas si'iu z-ère'en companhiá,
Iu vos en ai pro fait una longa litaniá;
Vos dirai solament perqué tant d'invencions;
Per l'argent, per la gola, e non per devocion.90
Pas d'argent, pas de monde : le monde per l'argent,
'Bei las cròtas de chin descrassarián liurs dents.
L'argent fai los cornats; l'argent fai los cocuts;
L'argent fai la sotana : au diable los escuts.
Chut! chut! genta Babet, 'bei ta tèsta volatja,95
Reprènha ton discors; bergèira, siá pus saja.
Piare laschava pas tot coma sos amics;
Le caròsse rotlava fierament darrèir ilhs.
Per un chamin de flor, en tirant tot dau lòng,
Entran tot de plen pè dins la plaça Sablon :100
D'aquel luòc la biautat, sos abres, son ombratge
Quo faguèt obledar las penas dau voiatge;
Dau plasèir que ne'n z-an, ne'n chantan una chançon :
E diguèssatz de veire le char corrir tot sol.
Mas au bot de la 'laia en tirant vès la nuèit,105
Sus le solelh levant quo pencha un petit pauc :
Dessobre son suquet poentut la piramida;
Per ganhar d'aquí-sus la rota z-es rapida :
I z-a dos braves rangs de murs aus dos costats,
E la rota se sèc tot dreit sens s'escartar.110
Quo-es 'quí que fau dau nèrv, dau cuer, de la ratèla,
'Quel puèi per los miules fuguèt le puèi de Croèla.
« Si nos fau montar sus, dissèt Piare, d'abòrd,
» Que nos n'aniam cherchar daus asnes per renfòrt.....
» Una pinta de vin siriá 'quí bien botada. »115
Mas sa brava mocion fuguèt pas escoutada.
« Piare, li respònd l'abèt, n'as pas besoenh aicí
» Ni d'asnes per renfòrt, ni de pinta de vin :
» Piare, tut sès pro fòrt; tu sès l'incomparable;
» 'Juda te de ton cuòl, de tos pès, de ton rable :120
» Marcha mas.... E vosautres, segondatz sos esfòrçs.
» La paciença e le temps vos menaràn au pòrt :
» Quand z-aurèm ganhat suc, nos nos destialarem;
» Nos veirem le país, e nos lai rirem bien;
» E quo-es pas tota quo, se cuèi de bon fricòt,125
» Tira mas viste, amics, lai 'nirèm manjar chaud. »
Quo dit, los païsans sintiguèton liur cuer
'Judat d'aquòs propaus 'ma d'un veire de liquor :
Trestots, dau mème temps, joèton de 'ta liur fòrça;
Pièig qu'un tonarre tombant quo balhèt una secossa :130
Las pèiras ne'n fan fuòc : le pavèir desbranlat
A brondit sus liurs pès quand le char a rotlat
Ilhs mòntan. Òm los vei, a l'ardor dau solelh,
Tirar a còrs perdut, penar, suar, perdre asta;
Tant z-avián pres au cuer de ganhar la montada.135
Quauques còps fòrça z-èra de laschar una petada.
Un fardèl si pesant, un pes si malaisat :
Quo-èra pus 'quela plana, ni 'quel chamin sablat.
Tantòst z-aguèssatz dit, passar per la montanha,
Los veire de recuolon fugir per la campanha;140
Tantòst de dreita a gaucha chausischan le país
Per fugir le suquet que ilhs voudián traïr.
Mas tandís qu'en bien suant eschalan d'aquí-sus,
Endarrèir le caròsse òm ausís quauque brut :
Tot le monde rit, e de còp fai risalha?145
De sent Verní que cor 'bei sa sala gassaia :
z-Es vengut coma un diable endespuèi Montferrand;
z-Es furiós coma un lion contre sos païsans :
Coquins! i-aul ditz, i-aul cor, los junhís per darrèir.
Jaque per son malher se troba le pus près,150
Le Sent en arribant dau promèir còp le marca.
Joan recèp le segond l'entorn de sa casaca.
« Pon, cridèt le cochèir, toi l'yètre un bon capral.
» Ce poucre t'omme là l'yètre pa pon chefal. »
Aquo ditz, le cochèir despleja son grand foet,155
(z-Aviá sobre los piaus los còps de poenh dau matin)
Poucre, vous moi tomber! singla Joan, singla Jaque.
Dau temps Verní furieu coriá de fraque en fraque :
Nane m'a 'gut contat que sobre le copet
I tombèt un assinhat qu'i faguèt pas de ben.160
Le grand Piare (z-es ditz) n'aguèt un per un'aurelha :
Enfin 'quel chastiament si bien vos los desvia
Que 'vant, n'i a pas chavaus : dins liur vivacitat,
Òm vei sobre le puèi le caròsse emportat.
Musa arrèsta aicí ma pluma e ton istoera :165
Le grand Piare a culhit le pampe e la gloera.
Deliats, los païsans davalan chès Dessat,
Pintats jusca deman : quo z-èra bien pensat.
La Reina 'bei sos suesses 'nèt dinat de son pè;
E dau costat e d'autre le monde s'eschampèt.170
FIN DAU POÈMA.