Le Iat Fosch
Le Iat Fosch.
Jö a La Pli de Marou fôl zacan n contadin;
Süa ciasa dí nes pói, so inom ciamó manco;
Mo chël ch' i ves ói dí, chël é pa vëi de fin:
N iat âl, che se tlamâ y ê tlamè da düc Banco.
Le contadin, ch' ê n Marou, tignî sön so iat,
Pro düc laldâl süa bestia plü co scicada;
N bun i orôl, cun rajun o inc' a tort, da mat,
Bëgn ch' ara foss da düc zënza dlunch schivada.
Le iat fô, por ester iat, zënza confrunt dër bel;
Foscia sciöche l' infer fô süa pelicia,
Ignó d' ater corú ne n' âl tach o anel,
Sciöch' á datrai la bestia, che chir sorücia.
Por ester tan bel fosch i dijôn sovënz malan;
De malan parô 'ci i edli da ria ciaradöra;
Sc' ël ariciâ pa spo tl sënn so gran polan,
Esson miné daimpró le momënt de tortöra.
So miauramënt, döt ater fôl che bel conzert;
Fá fajôl tan da salverjin y da incrësce,
Ch' an aspetâ la fin de so miaoré dër ert,
Cis sc' an l' aldî, canche la löna ê tl crësce.
Le bur miauramënt aldîn de de, no mai de nöt,
Porcí che da scurënta nöt slondernâl;
Sciöche chi da de nöt n' indôl nia dl let:
Le Marou, dl saré daite debann se porvâl.
Finestres, portes, döt cant podôn saré;
So büsc ciafâ zënza gran fadia Banco;
Olach' al jiss la nöt, degügn ne l' ess stomé,
Y le contadin, so bun patrun, ciamó manco.
Le caje orô, che le Marou ess cez da fá a San Martin
Intardié n pü' scialdi s' êl por afars,
Che n' orô avëi por nia de no degöna fin,
Bëgn ch' ël foss bagateles ma y “larifari”.
Insciö batô le martel de ciampaní diesc boc
Y na gran strada â fata bel löna plëna,
Che nosc Marou la bona nöt lascia a dui zoc,
Ch' i â paié, de sü afars contënc, na cëna.
Le bun contadin se 'n vá contënt da Picolin;
Le vin sëntel dër dl vers por se mët' en strada,
Travers le bur bosch de Plaies lunch y lerch, zënza fin,
Olache jënt dal Orco é sovënz strabaciada.
Amez Plaies fô rové cun vare saurí le Marou;
A chi che ne conësc chël post, n crist l' insëgna,
Da man fat püch esperta, de laur scialdi grou,
Mo burt o bel, vignun a l' odëi se sëgna.
Sura chël crist tl bosch sura strada él n plan,
No gran no pic, mo bun assá por na festa,
Che valgügn ois fá amez chël bosch bel chît y gran,
Che tra d' atri bosć taiá intier ciamó nes resta.
Nosc contadin passâ le crist dlun' se signan,
Bëgn contënt de podëi pié jö vers Longega;
Mo döt te n iade vëighel sura ël slominan
Y alda n sciosciüre, sciöche val' morin ciafass l' ega.
Le Marou da brau Ladin â gran ardimënt;
Zënza dî ponsé vál sö da chëra vera,
Corius d' odëi la gauja y chël romblenamënt,
Che se fej aldí iló sön chël to' de tera.
Apëna trënta vari por le bosch âl fat,
Ch' ël vëiga dan ël na ciasa ilominada;
Palaz parôl, por ester abité dër at
Da jënt dër al' engrana y dër bëgn ausada.
Le Marou pro na finestra ciutiâ y ciarâ:
Sciöch' incanté restâl dala belëza,
Ch' ël odô te chël palaz y conscidrâ,
Ciasa n' âl mai ciamó odü de te' richëza.
Bela grana, curida de drap ê la stüa;
T' amez sö sot n bel gran candelier odôn,
Dales perts mëses plënes de pom, për y üa;
Cez ch' al endeletâ, podëi tó podôn.
Mo püc â sëgn dlaurela de jí do al mangé;
La sozieté pônsa iló a d' atres cosses:
Balé, tra salc, rodé, sciöche te' vidí scricé,
Chësc fajôn iló, sciöche gonot a Dosses.
Nosc pür Marou dal dî ciaré odôl döt fosch;
Ëres odôl iló dër bëgn conesciüdes:
Da Longiarü n' êl tröpes, püces da Colfosch,
Valgamia da Marou, dal de dainré odüdes.
De düc i lüsc ladins n' êl le plü da San Martin,
Mo chëstes fô en gran pert bëgn scialdi zotes;
Snel fô le bal, les rodes beles, zënza fin,
Le döt conform ala musiga y ales notes.
De jones y de vedles n' êl de vigni lüch,
Mo de döta la gran bela radunanza,
Che te chël bel palaz fajô chël bel jüch,
 les jones, sciöch' al é dërt, la maioranza.
Cis de Badia, la val superba, fôl tröc müsc,
Bi cöci, nëc, jentii, jogn, de pröma aisciöda;
Chëres da San Ciascian fajô döt enascusc,
Sciöche vignöna temü s' ess d' ester odüda.
Les plü incompres parô chëres da La Val,
Porater beles toces y bëgn nudrides,
Mo pesoces n pü' massa por se dé iló al bal,
Dl rest espertes 'cër bozes bëgn implides.
Vistides fôres dötes belavisa anfat,
Mo tra jones y vedles fôl desfarënzia:
Chëres portâ n guant de bel patüc fosch fat,
Che se convëgn a stat de penitënza.
Bel fosch ê le büst, cun strisciores d' or dales perts,
Fosces fô, sciöche döt, ince les goneles,
Beles lunges, por n bal magari massa ognertes;
Fosc ê 'ci i cialzá y dötes les cordeles.
I coi bi blanc fô zënza peza y fazorí,
Mo bëgn fornis vignun de beles morones.
Vignöna de trëi coi döt lominusc y bi;
Manies fosces curî les sciables torones.
Söl ce n' âres nia, no ciüria no ciapel ;
I ciavëis, döt desliá sciöche beles tlines,
S' arbandonâ a vigni sofl de vënt morjel,
Lové dal movimënt dles balarines.
Les morones 'cër le col portâ n fornimënt:
De blota sëda cöcena na cordela,
Che, tl cioló tacada iadô de fin arjënt,
Rovâ döt sflindernan a pe ala gonela.
Grisc fô dles vedles ëres le fornimënt;
'Ci le ce âres curí da na ciüria grija:
Na cordela portâ 'ci chësta sort de jënt,
Mo dl corú, che mostra na vacia frija.
Jogn fô düc i ëi gnüs a chël devertimënt,
Vistis düc da catif y cun guant da festes:
Cialzes blances, la braia de gorun liciorënt,
Cialzá da stlares, mo de modes forestes.
Corpet portâ düc bel fosch y lominus;
Le corpet daite, pro düc plü cöce che sanch fôl;
'Cër la vita â vignun so bel ciol dër prezius,
Le sëgn, che vignun orô, amez le ciol metôl.
Ciapel portâ spiz y alt vignun söl ce,
Forní de plöma bela blancia y dër lungia,
Che se moiô y sfloternâ mindecé,
Sciöche bisca dessenosa süa lënga slungia.
Jogn y jones balâ man en man adöm;
Les vedles â por balarin na granara,
Che portâ sö insom le mane na bela löm:
Bëgn feter balarin, che balâ para.
I bai te chëra radunanza dailó fac
Fô de vigni sort; le plü fôl la Forlana,
Che descedâ döta chëra fola ad ac,
Ch' ê gonot de sort sospetosa y mondana.
I jobleri ‒ ci orëis pa ciamó de plü bel? ‒
Fô de gragn bi iac fosc, cufá düc sön mësa;
Set n' fôl en düc; vignun söl ce â n ciapel;
La coda a dërta sö sciöche vaces che bësa.
Le pröm iat, n dër superbun, sonâ le bombardun
'Cër le col âl intorcoré na vëta blancia.
Le secunt sonâ la zitra y parô n avarun,
Chirî tres valch, ch' ël savaiâ d' avëi mancia.
Le terz manajâ le clarinet da bëgn espert,
Mo te sü edli liôn la gran burta invidia.
Le cuart batô le tambure y parô brau de so ert,
Mo zënza odôn, ch' ël foss incliné al' azidia.
Le cuint, che sonâ la vidora, ê n dër maladët;
Chël fôl burtes pasciuns y idees che piziâ.
Le sest, maester de trombëta, fô plü ch' i atri nët,
Mo dessenus sciöche te' rabiusc döt en sbava.
Le setim fô da soné i orghi da mantesc dër bun,
Mo tormenté ch' ël fô da na gran gola
Trascorâl sovënz la musiga por val' giaolun,
Ch' al odô sön mësa te na bela ola.
Nosc püre Marou ciarâ tres, al é pa vëi;
Impunté stôl iló dan chëra finestra,
Les mans plënes de soius deslariades söl parëi,
Sciöch' ares foss tacades cun larié o maestra.
So ce döt mat rodâ cun gran cijidamënt,
Tormenté y spaventé de so bel iat, Banco,
Ch' ël â odü sonan le bombardun tra chëra jënt
Y conesciô tra i atri iac l' umilté le manco.
N colp surt l' á descedé da chëra ciurnité;
Ponü fôl y sdraié amez chël plan por tera;
Desparü fô le palaz, iac y döt le comité;
Te so ce sëntel n gran me, che tira y zera.
Dalunc tocâ süa orëdla n bel pic sonn lisier
La ciampana êl, che saludâ adora Maria;
A chël sonn sant devënta le Marou indô sinzier,
Alza la mënt a Dî y a Maria y se 'n pëia spo indô ia.
A ciasa röiel en malester, döt pensierus,
Mo de vigni gran prigo se sëntel franco;
D' odëi so iat, so bun joblere, él dër corius,
Mo desparü é da chëra nöt incá Banco.