Lifajenäd brefik cifala: ‚Jakob Sprenger‛
Cifal nuik Vpanefa: ‚Jakob Sprenger‛ pämotom tü d. 8id mayual yela: 1872 in ‚Speicher‛, kanton: ‚Appenzell‛, Jveizän. Pals omik äbinons feilans balugik; fat äbinom zuo nog cimiklinükamamastan calöfiko picälöl. Mot omik älicinof se ‚Schelklingen‛ nilü ‚Ulm‛, Vürtän. ‚Jakob‛ äbinom cil mälid se gems vel: blods lul e sörs tel. Ävisitom pöpajuli e realajuli di ‚Speicher‛, ed äkömom ün yel: 1887 ini gümnad in ‚Einsiedeln‛ e de 1888 ini gümnad kantonik in ‚Freiburg‛ (Jveizän), kö avisitom[1] pos fiduin gümnada dü yel bal niveri usik. Steif omik äbinon ad vedön gümnadaprofäsoran. Täno katastrof famüla ärupädon. Fat omik äperom sekü garan pibligidöl monemi, ed ad vitön badikünosi ‚Jakob‛ ämutom lisitön sunädo cali mesedi blünöli. Äsludom ad jäfön as bukädan ä büsidacif brodabüsida, ävedom ün 1907 fabrikan nesekidik, ed äplöpom ad dagetön ünü tim jü yel: 1914 dalaboti ze gretiki. Volakrig balid ün 1914 ävobädon lefaili brodabüsida, ed atos sa völädadinäds bevünetik pisäleodüköl ämütons omi ad klemön febi nefienöfik ivedöl.
Ün yel: 1915 ‚Jakob Sprenger‛ äfünom kobü ans flenas okik eli „Lelivükamafed bevünetik“, ed äcalom sis 1920 as sekretan ona, ed ävobädom noganükame at ünü yels sököl stäänükami bevünetik ze vëutiki love kontinäns valik tala. Noganükam at labon asä stabi südavi kritik, e vilon vobädön dönu yufidü lejon lelivakonömik di ‚Silvio Gesell‛ dinädis leodik ini konöma e tatalif. Pro disein at neodoy ye suemükamamedömi bevünetik, ed asä somi ‚Jakob Sprenger‛ ädadunom, das Volapük fa ‚Johann Martin Schleyer‛, lü kel ai ifiedom, pälonon statudiko. Pos sel fabrika e brodabüsida oka äfealotädom de ‚Speicher‛ lü ‚Wienacht‛ nilü ‚Heiden‛, kanton: ‚Appenzell‛ (1924-1930). De us äfealotädom lü ‚Eschen‛ in plinän: Ligtänstän (1930-1933), e täno lü ‚Gams‛ (Jveizän). Laut literata lelivakonömik e propagid pro Lelivükamafed bevünetik äbinons ün yels et e jünu lejäf omik. Dakosäd ko limans no Deutänapüki spiköls äjenon in Volapük büik, soäsä ‚Schleyer‛ iposbinükom oni. Volakrig telid e reigamods netasogädimik e fajistik älüblinons Lelivükamafede bevünetik perotis gretik. Krig, zänädaleseatöps e cödetadeids äkodons in Deutän, Litaliyän, Rusän, e läns fa ons pikoupöls moduni muvemik. Dönulebumi mufa at ‚Jakob Sprenger‛ nu bejäfom go vemo sis 1945.
Ad stöpädön smalotülami fovik Volapükamufa ‚Jakob Sprenger‛ äremon ün yel: 1927 posbinoti literatik lölik ela ‚Schleyer‛ ko gitäts valik lü on dutöls. Diseinü atos äbalädikom ko cifal ettimik Volapükanefa: ‚Prof. Dr. Albert Sleumer‛. Demü disein at atan ävisitom ko ‚Dr. Arie De Jong‛, kel irevidom lölöfiko Volapüki, omi in ‚Wienacht‛ ün setul yela: 1929.
Volapüki el ‚Jakob‛ yunik äseivom cogedo ün 1884. Diled fromada, keli mot omik iremof, äjonon sevabo stäpetoti delagaseda, in kel pivilupon. ‚Jakob‛, kel nulälo ävilom sevön utosi, keli stäpetot et äninädon, äkipom diledi fromada foi lok, ed äreidom täno ad süpäd okik nuni lobülik dö Volapük. Ätöbidom e stud Volapüka päproibon, bi ämutom lärnon[2] ettimo latini lä topapädan. Ün yel: 1890 äprimom, as studan in ‚Freiburg‛, dönu studi Volapüka, ed äspikom as spikädan spikädi balid okik dö ä gönü Volapük. In döbat pos atos isököl ävedükom kladaprofäsorani okik nefleni nerekosilovik, bi ätablöfädom gespiköfiko taspikülotis omik. Ab lemuifükam ya iprimöl päproibon ome dub nomem gümnada. Ün hitüpavaken de 1891 ‚Schleyer‛ ävüdom omi ad nüsedön vobodi ze gretiki in Volapük, kelosi i ädunom, ed ägetom demü at diplomi Volapükitidana (Vpabled lezenodik: 1891, nüm: 128). Pos atos ägevom in lomakomot okik: ‚Speicher‛ ed in studöp okik: ‚Freiburg‛ tidi Volapüka, ed äfünom in ‚Freiburg‛ Volapükaklubi, demü kelos ägetom de ‚Schleyer‛ diplomis Volapükitidala e klubapresidana (Vpabled lezenodik: 1893 febul, nüm: 146). Dü tim, kü ‚Sprenger‛ ästebom in ‚Freiburg‛, klub äfloron. ‚Schleyer‛ ägivom ome demü dun jäfädik omik diplomi profäsorana Volapüka (Vpabled lezenodik: 1893 gustul, nüm: 152). Ün tim at sekü stöped studa ämutom lüvön eli ‚Freiburg‛. Äcalikom in ‚Speicher‛ ini vivöp as bukädan, ed ävisitom lunomiko eli ‚Schleyer‛ in ‚Konstanz‛. Ün prim hitüpa yela: 1894 älüvom cali bukädana, ed ästebom dÜ tim anik in ‚Konstanz‛, jüs äkanom calikön ini büsid votik in ‚Speicher‛ dönu as bukädan. Fa ‚Schleyer‛ ed om rajan pädunon ad feapladön topäti zänabüra Volapüka ini Jveizän (‚Luzern‛ ud ‚Appenzell‛). ‚Schleyer‛ i äsagom asä desini okik ad cälön eli ‚Sprenger‛ pos deadam oka asä fovani okik. Bi ‚Schleyer‛ ai äplonom dö monadef, kel äneleton ome ad dabükön vödabuki gretik, ‚Sprenger‛ ädunikom ko däl ela ‚Schleyer‛ desinodi: sot bünuneta, kel äfrädon ome tumatis anik franas. Nu, tü 1894 yulul 15 ‚Prof. Dr. Karl Zetter‛ se ‚Graz‛ älükömom lä ‚Schleyer‛ in ‚Konstanz‛. Dö visit at e seks ona ‚Sprenger‛ konom sökölosi: „Bisarö! De timül balid, das älogobs odi, ‚Dr. Zetter‛ ed ob älecedobs odi mätedanis. E nog tü soar dela ot ‚Schleyer‛ äsagom obe, das äbinob-la ga nog tu yunik (yels 22) ad pacälön as fovan, du ‚Dr. Zetter‛ älabom ya bäldoti süenöfik e cali lestümabik, sodas binosöv frutikum pro Volapükamuf, if cälom eli ‚Zetter‛ asä fovani. Ob okanoböv mögädo pademön latikumo. Ämutob siön motivi, äsagob ye, das ön jenet at ävilob motävön sunädo, kelos nog äjenon ün soar ot. Isludob ad dabükön bukilis fol, kelas balid ya äblümon as namapenäd in Volapük pelautöl. Al bukilas at älabon magodis 50-60, kelis leigo Volapükan idäsinom. Sekü nunet defik, nonik dunikamas bofik älabon benoseki, du pots atos zuo nog spod mäpetik ädavedon bevü ‚Dr. Zetter‛, ed ob, bi äkanob blöfön, das se ‚Graz‛ sabot piduno ta dunikam obik. Äloseidob ele ‚Schleyer‛ blöfadinis, ed ämutom gidetükön obi, ab äsagom, das no äkanom nu zunükön söli: ‚Zetter‛, ed ob binobös so gdik ad no dunidükön dini demädü Volapük! Atosi ädunob kluo plitü söl: ‚Schleyer‛, bi ‚Schleyer‛ äsagom, das el ‚Zetter‛ älabom-la klieni malädülik. In pened balid okik lü ob ‚Dr. Zetter‛ äprimom me vöds: „Ob: gümnadaprofäsoran lampör-regik ä kardinalacäman plin-lebijopik... no leadob träitön obi fa ol as leigagredätan olik.“ Atos äbinon ga bümal kleilik gretamalieneta. Edeadom latikumo kluo jenöfiko in lienetanöp. Demü def livüpa ed ad no kosikön fovo ko ‚Zetter‛ äsäbejäfob täno Volapükamufi, ab no Volapüki.“
Pos rem posbinota literatik di ‚Schleyer‛ ün yel 1927 ‚Sprenger‛ äbejäfom dü yels anik leodükami posbinota Volapükik, e jü 1929 menodi Volapüka, vobod kelik ye pos balädikam ko ‚Dr. Arie De Jong‛ to vob veütik, kel äbinon in on, demü baläl pämoseidon gönü menodots fa ‚Dr. Arie De Jong‛ pelüblinöls.
Din ye no öjenon so fasiliko; ibä cifef Lelivükamafeda bevünetik no äbaicedon ko baläd in ‚Wienacht‛ pibligidöl bevü ‚Dr. Arie De Jong‛ e cifal Volapükanefa: ‚Prof. Dr. Albert Sleumer‛ balflano e ‚Jakob Sprenger‛ votaflano, bi baläd at ätaöfon ta § 41 statudas Lelivükamafeda bevünetik. Ab ‚Sprenger‛ älaidälom in din at, ästütölo oki su jenöfot, das datuvot ela ‚Schleyer‛ äbinon dalabot pösodik omik, e das om voiküno ädalabom dagebagitäti tefü at. Me laidäl kipälik e kleilükam laidik ‚Sprenger‛ äplöpom ad bevobön, das § 41 et ün yel: 1938 pävotükon so, das balädikam di ‚Wienacht‛ päzepon, e ko atos Volapük fa ‚Dr. Arie De Jong‛ perevidöl pälonon statudiko as suemükamamedöm calöfik Lelivükamafeda bevünetik. Fikul atimo nog binon in utos, das pro püks no-Deutänik valik, gramats e vödabuks tefiks nuliks mutons palautön. Neletian badik atosa binon völädakaot in läns valik dabinöl. Jüs stads leodik udabinons dönu mutoy steifön ad ga dunön vobodi zesüdik, kelos binon bligäd levemik pro sekret. Ab i fikul at pobemastikon.
NOETS. (Vükifonät)
Se Volapükagased pro Nedänapükans 1949, Nüm: 4, Pads: 13-14, Nüm: 5, Pads: 17-19.