Lifanunods tidanas Volapüka. Hiel Rupert Kniele (Vper)
Lomän oba binon ‚Betzenweiler’: länädavilag, ledutöl lü stük: ‚Riedlingen’. Pemotob ün yel: 1844, tü mäzul 18. Evisitölo sis lifayel lulid oba pöpajuli lomäna obik äkömob ün tobul yela: 1855 ini jul latinik in ‚Buchau’, ed ün yel: 1858 ini donagümnad in ‚Biberach’, kö äfiduinob studi in klad mälid cifamü söl: dokan: ‚Müller’: räktoran, kel nu lifom ön stad pepänsionöl in ‚Calw’ as liman zilik e palestimöl kluba Vürtänik, leigüpiko profäsoran Vpa. Emalädikölo vemo ün febul yela: 1860, emutob motävön lomio, ed äseatob ön stad malädik in dom palas obik jü fin mayula yela ebo ata. Dinäd at, e bi ya evedob tu bäldik (ya büikimo emutob dabegön däli pro länädaxam), e pato def monamedas saidik, eneletons obe ad fövön studis lunüpikumo, sekü kod kelik esludob ad studön vunisanavi (1861). Efiduinölo tidüpi pelonöl mö yels nemu kils (dü tim kelik ye äbleibob studön ito pükis latinik, Grikänik…) äkömob as yufan vunisanana (soäsä lon Vürtänik ebüdülon ettimo) ini ‚Biberach’ (1863—65). Sis prilul yela: 1865 estudob in niver di ‚Tübingen’ cifamü söls nämätik: ‚Bruns, Luschka, Vierordt, Köhler, Breit’… Ün gustul yela: 1866 pexamob as vunisanan e hikujöran ko sek gudik. De yel: 1866 äplagob bai cal obik in ‚Schemmerberg’ lä ‚Biberach’ (ko rop brefüpik, du estebob in ‚Aitrach’) jü yel: 1885, kü äfealotädob lü ‚Allmendingen’, kö laidulo binob attimo.
Eküpälikob tefü pösodöf söla: pädan: ‚Schleyer’ ün yel: 1880, efe dub söl: ‚Stehrer’: pädan ä julidalogal in ‚Warthausen’. Kod ad seivön söli: ‚Schleyer’ äbinon el ‚Sionsharfe’ (= Siunahap): mulagased pro poed katulik, fa söl: ‚Schleyer’ pepüböl, keli ilebonedob as flen poeda. Ai elöfölo lekani at, ed id eskilükölo obi semikna tefü poed me plakots plitöfik, esedob poedotis anik söle: ‚Schleyer’, e somo espodob ya ün yel: 1880 ko om, dü tim kelik söl at id ipotom obe, bevü votikos, setrati brefik se gramat Volapüka okik. Pötü spod somik söl: ‚Schleyer’ äpenom obe tü d. 5id yulula yela: 1880: „Va vilor-li i lärnön Volapüki?” Ab ettimo no nog ekanob nitedälikön dö atos, bi din at äbinon tu nulik e bisarik, ed äjinon pö ob binön tu nenvöladik. Ven söl: ‚Schleyer’ äpotom obe ün 1881 yanul nümi balid Vpableda (Vpagaseda) okik, ga evedob boso küpälikum dö Vp., e ven igo bal poedotas obik äpubon as pipremöl in nüm de yunul yela et ela „Siunahap”, ävilob fino nilikön lü Vp., dido ledino kodü danöf kol datuvan, ab calavobods mödik oba e maläd fefik e riskädik jimatana obik nog äneletons obi ad studön Vpi, pro kel dido nited veratik ai nog ädefon pö ob.
Te ün florüp yela: 1882 (reto ya sis fluküp yela: 1881 äküpedob ai nitedälikumo benosekis Vpa), ireidölo krüti gönöfik dö gramat Volapüka in gased: ‚Schwäbischer Merkur’, esludob fefiko ad studön Volapüki. Epenob söle: ‚Schleyer’ demü gramatibepenot. ‚Schleyer’ äpenom obe, das gramatabuk dabükota balid pidaselon, kludo äpotom gramati smalik leigodik obe sa nuni, das dabükot telid gramatabuka öpubon ünü vigs 6—8. Me gramatil at, e yufü Volapükagaseds anik, kelis söl: ‚Schleyer’ ipotom obe ya mu suno, estudob Vpi, e somo edalärnob Volapüki nen glamata⸗ e vödabuk lölöfiko, ireidölo gasedis dü blesiratävs obik, sodas, igetölo gramati dabükota telid, no ekanob tuvön bosi in on, kelosi no ya inolob-la. Tü prilul 30, epenob blufapenädi lätik, ad dagetön diplomi as tidan, ed in gased: „Vpabled” mayula ela 1882, nüm: 17, pekomandob as Volapükitidan (19). Tü mayul 11 yela at estidob yufü flens 14 Vpaklubi Vürtänik balid in vilagil: ‚Alberweiler’, tö fagot hola bal de ‚Schemmerberg’. In ‚Alberweiler’ älabobs ya sis tim lunüpikum sogi flenas saido mödikas, ai äkobikölas alvigo ün dödel. Lä vilagil: ‚Alberweiler’ topon lulak jönik, zänodü lulak at pibumon fa söls: ‚Merk’: pänan (liedo suno edeadöl) e ‚Ils’: tidan < domil (‚Pavillon’) keinik, in kel sog obas äseadon ed ämuadon oki frediküno, if stom ädälon osi. Cogiko änemobs lulaki at eli „Leülalak” (Deut.: ‚Oelsee’), e domili eli ‚Nymphenburg’[1], e sog obas ai pänemon pos brefüp „sog leülalakik”. Zänodü „leülalak” nu, in domil obsik, pebumöl su stütastafäds, Volapükaklub obas pefomon, e so „leülalak” kanon go gideto panemön „klädöm” (top daglofa) Vpa, bi Vp. us fe no edavedon („pemoton”), ab pebenioyufon („penulüdon” äs cil).
Fe ün tim ebo ot i klubs votik pifomons ud äbinons ön stad fomikama, kels ye äblebons primo läs sevädiks (Lösteränik, Jlesänik…), ab klub „leülalaka” ätirädon suno dub bit liföfik oka e nüdran sui bleds gasedas ed ini tops notidik küpäli mödikanas noe in Vürtän, abi in läns votik nilädik (Badän, Bayän, …), ed egetob ya ettimo penedis lemödik de zifs e tops niliks e fagiks, dilo mu fagiks, ed ämutob potön gramatibepenotis valöpio. Somo dalob lesagön, das ob e klub obas ebinons stäänük(i)ans balid Vpa. Dido atos no ejenon nen komips vemik: äsmiloy ed äkofoy dö obs, igo lenofs äbundanons, ab obs elaidunobs nenplafo, e klub ai estäänikon pianiko, e — ekö! — ünü yels anik äsuämon limanis plu foltumis. Kod mu patik stäänikama fovik at e paka gretik tikamagota Vpa, id in läns votik, äbinon kom suvik söla: datuvan < in Vürtän e spikäds omik. Enoganükob lasami notidik balid Vpa in ‚Schemmerberg’ tü setul 12 yela: 1882, kö ‚Schleyer’ espikädom balidnaedo dö Vp. komü lilans 70. (Pö lasam at esludoy dö dabük sunikün vödabuka.) Pos tim at datuvan espikädom semikna in zifs difik (‚Ulm, Konstanz, Biberach, Geislingen, Ravensburg, Kempten, Überlingen’) ed ai ebinob kompenan e kekomipan omik. Posä söl: datuvan < no plu ikanom tävön demü malädül, ob soeliko etävob spikädölo e komipölo (‚Ulm, Heilbronn, Stuttgart’, …) pro tikamagot legretik valemapüka: Volapük. Somo äkömon yel 1884, keli äcedob asä timi pötik ad numön limanis ä flenis Vpamufa e blufön nämädi e stadi fütürik soga Vpa pö lasam valemik balid Vpaflenas valik, e so lasam at ejenon jenöfo de gustul 25 jü 27 in ‚Friedrichshafen’ len Lak di ‚Konstanz’, kö stab dulöfik balid pegevon Volapüke (logoyöd: „Volapükakaled”, 1886, pad: 48!).
Sis tim at äkanob plu vobön in e gönü klub obik, kel ainog bleibon binön bal gretikünas, do läns votik leigo eprogedons e laidulo progedons gloriko tefü föd e pak Volapüka. Ya primü yunul ela 1882, kü no nog elabob vödabuki, elautob, sekü levüd söla: ‚Schleyer’, pöpahümi Vürtänik; ün yel: 1884 epübob bukili obik: „Cogikos volapükik”, kel nu epubon ma dabükot telid; ün yel: 1885 epübob buki: „Tedaspod deuto-volapükik” ed ün yel: 1886 elautob eli „Volapükakaled” obik, kel ninädon lifanunodi veitöfik datuvana. Egevob tidi Volapüka in ‚Regensburg’ e ‚Biberach’ (1885). Dinäd ut, das no lifob in zif seimik, kodon, das no kanob fovo tidön Volapüki, ab labob as kevoban legudik pösodi: söl: ‚Heintzeler’: löpaprezäpan in ‚Stuttgart’: profäsoran Vpa, kel ai noganükom tidodis Volapükik. Espikob spikädis lemödik dilo kobü söl: ‚Schleyer’, dilo soeliko pö lasams, pato lasams yelik kluba obsik in zifs difik. Id eyufob söli: datuval < pö fomam vödas nulik e pö vobods votik. Egetob de söl: datuval < diplomi balid as *löpatidel (= tidal) ün yel: 1886 tü tobul 28, leigoäs diplom balid as *plofed (= profäsoran) Vpa ün yel: 1887, tü febul 15. Fovo pecälodob fa Vpaklub di ‚Nürnberg’ as stimaliman ün yel: 1888, tü mäzul 1, i binob liman spodöl kluba di ‚München’. Finükob ko vip, das God ogivonös sauni laidulik e lifayelis nog lemödikis obe, dat okanob vobön nog lunüpo ed ai stütön datuvani ma töbids mögik oba.
KÜPETS REDAKA.
- ↑ Ledom sa legad in ‚München’ nutimik. Pebumon pro reigans Bayäna.
Se Vög Volapüka 2024, Nüm: 9, Pad: 74–77.