Osmanlıca VikiKaynak

Osmanlıca Vikikaynak Osmanlıca harflerle yazılmış telifsiz metinlerin kullanıcılar tarafından eklendiği ve düzenlendiği bir kütüphanedir. Topluluk portalını tedkik ederek başlamak için yardım alabilir, Osmanlıca VikiKaynak hakkındaki sorularınızı köy çeşmesinde sorabilirsiniz. Denemelerinizi ise deneme tahtasında yapabilirsiniz.

Osmanlıca nedir?

Osmanlıca derken Osmanlı Türkçesi ya da halk ağzında Eski Türkçe adıyla anılan 13. ile 20. yüzyıllar arasında Anadolu'da ve Osmanlı Devleti'nin yayıldığı bütün ülkelerde kullanılmış olan, Arapça ve Farsçadan etkilenmiş bir Türk dilini anlıyoruz. Osmanlıca alfabe olarak Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış olan bir biçimi kullanmıştır. 1928 yılında Türkiye'de gerçekleştirilen harf devriminden sonra Osmanlıca alfabesi terk edilmiş, ayrıca alfabe devrimine paralel olarak yapılmış dil devrimi sonucu kullanılan Arapça ve Farsça kelimelerin yerine Türkçe kökenli kelimeler getirilmiştir.

Asılları Osmanlıca olarak yayınlanmış olan eski metinlerin bir çoğu Latin alfabesiyle tekrar Türkiye'de yayınlanmıştır. Sonradan yeniden yayınlanan metinlerin birçoğundaki Arapça ve Farsça kelimeler de Türkçe kökenli karşılıklarıyla değiştirilmiştir. Osmanlıca Vikikaynak'ın amacı bu metinleri yayınlandıkları zamandaki şekilleriyle, hiç değiştirmeden, aslına tıpatıp uygun bir biçimde yayınlayarak araştırmacılar, Osmanlıca kursları ve kendi kendine Osmanlıca öğrenen kişiler için bir kaynak dağarcığı oluşturmaktır.

Osmanlıca metinleri nereden bulabiliriz?

Osmanlıca kitap ve dergilerin orijinallerini sahafçı mağazalarında (eski kitap satıcıları) veya bu mağazaların web siteleri aracılığıyla satın almak mümkündür. Ayrıca İnternet'teki birçok açık arttırma sitelerinde Osmanlıca kitap ve dergileri elde etmek mümkündür.

Osmanlıca metinleri elde etmek için bu metinlerin asıllarını satın almak gerekmez. Bu metinlerin ücretsiz sanal kopyaları İnternet'te yaygın olarak mevcuttur. Bu malzemeleri içeren sitelerin en önemlileri şunlardır:

Google Kitap Arama motorunu 1923'ten önce yayımlanmış Türkçe eserlere ayarlamak suretiyle bu metinlere ulaşabilirsiniz.
İnternet Arşivi Bu sitenin arama motorunu kullanarak binlerce Osmanlıca metine ulaşmak mümkündür.
Hakkı Tarık Us Koleksiyonu Bu sitede Osmanlıca yayınlanmış çok sayıda gazete ve dergi bulunmaktadır.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Türkiye Cumhuriyeti'nin resmi Osmanlı devlet arşivlerine buradan ulaşabilirsiniz.

Bu 4 sitenin dışında Osmanlıca metinler içeren Türkiye içinde ve dışında çok sayıda site mevcuttur.

Hangi metinler Osmanlıca Vikikaynak'a eklenebilir?

Orijinali 1923 yılından önce Osmanlı Türkçesiyle yayınlanmış bütün metinler telif sorunu olmaksızın rahatça Osmanlıca Vikipedi'ye eklenebilir. Metinlerin mutlaka Osmanlıca alfabesiyle girilmesi gerekmektedir. Ancak 1923-1928 yılları arasında, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk 5 yılı boyunca, Osmanlı Türkçesiyle yayınlanmış birçok metinler mevcuttur. Bu metinlerden bazıları Osmanlıca harfleriyle yayınlanmış olmalarına rağmen telif hakları saklı olabilir. Bu döneme ait metinleri eklerken dikkatli olmak gerekmektedir.

Osmanlıca Vikikaynak'a katkıda bulunmak için Osmanlıca bilmek gerekir mi?

Osmanlıca Vikipedi'ye bir metin girmek için o metini okuyup anlayabilmek gerekmez. Osmanlıca alfabesindeki harfleri tanımlayabilmek ve bunların aynısını Osmanlıca bir klavye kullanarak girebilmek yeterlidir. Tabii ki bu metinleri okuyabilmek kullanıcı açısında çok daha tatmin edici olacaktır. Ancak Osmanlıca bir metindeki harfleri kopyalamak Osmanlıca öğrenirken çok güzel bir pratik imkanı verecek ve Osmanlıca öğrenmenizi kolaylaştıracaktır.

Osmanlıca metinleri bu Vikikaynak'a nasıl girebilirsiniz?

Osmanlıca metinleri bu Vikikaynak'a girmek için bilgisayarınızda Arapça fontların bulunması gerekmektedir. Modern bilgisayar işletim sistemlerinin hepsinde Arapça fontlar mevcuttur. Windows (XP, 7 ve 8), MacOS X, çeşitli Unix sürümleri, IPhone/Ipad IOS işletim sistemi ve Android gibi işletim sistemlerinde Arapça fontları kullanmak mümkündür. Ayrıca bu işletim sistemlerinin çoğunda Arapça veya Farsça klavyeler de mevcuttur. Bu klavyeleri aktifleştirmek için lütfen işletim sisteminizle ilgili kılavuzlara başvurunuz. Arapça ve Farsça klavyeler bazen Osmanlıcanın ihtiyacını tamamen karşılamayabilir. Örneğin Arapça klavyeler Türkçedeki p harfine karşı gelen Arapça pe harfini içermeyebilirler. Birçok işletim sistemine Osmanlıca için özel olarak hazırlanmış klavyeleri yüklemek mümkündür. Bu klavyeler Osmanlıca karakterleri girmeyi çok kolaylaştırmaktadırlar. Ayrıca web-kaynaklı klavyeler de mevcuttur. Bu klavyeler İnternet tarayıcınızı kullanarak bir web sayfasına ulaşmanızı ve böylece Osmanlıca harfleri bu web siteleri aracılığıyla girmenizi sağlarlar.

Osmanlıca klavyelere aşağıdaki web sitelerinden birinden ulaşabilirsiniz:

Osmanlıca Vikikaynak'ta kullanılacak imlâ kuralları

Osmanlıcanın herkesin üzerinde anlaştığı tam kapsamlı bir imlâ kuralları sistemi mevcut değildir. Çoğu kelimelerin yazılışı belirli kurallara tâbi olmakla birlikte bazı kelimelerin yazılışı kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir. Ayrıca bazı kelimelerin yazılışı 13. yüzyıldan 20. yüzyıla kadarki 600 yılı aşan bir dönemde değişme göstermiştir. Kesin bir kuralın mevcut olmadığı durumlarda aynı kelimenin birden fazla şekilde yazılması mümkündür ve bu yazılışların hepsi doğru kabul edilebilir. Örneğin ده‌ده (dede) kelimesi bazen ilk e harfi atlanarak دده olarak da yazılmıştır, her iki yazılış biçimi de doğru kabul edilmelidir. Özellikle son dönemde basılmış kitaplarda ك (kef), گ (gef) ve ڭ (sağır kef kef-i nûni) harflerinin her üçü de aynen ك (kef) harfi gibi yazılmıştır. Bu imlâ sistemi de doğru kabul edilmelidir. Ayrıca bazı kitaplarda üstün, ötre, kesre ve şedde gibi harflerin üzerine ve altına konulan işaretler kullanıldığı halde diğer kitaplarda bu işaretlerin tamamen gözardı edildiği görülmektedir.

Osmanlıca Vikipedi'nin amacı Osmanlıca yayınlanmış metinlerin asıllarını korumak olduğuna göre kullanılacak en ideal imlâ kuralı o metinin aslında kullanılmış imlâ kuralı olmalıdır. Bu durumda Osmanlı Vikikaynak'taki farklı maddelerde farklı imlâ kurallarının kullanıldığına rastlamak mümkündür ve bunda hiç bir sakınca bulunmamaktadır.

Neden Osmanlıca Vikikaynak'ın alan adı (domain name) yok?

Osmanlıca Vikikaynak'ın temeli 8 Nisan 2011 günü atılmıştır. Osmanlıca Vikikaynak'ın kurucuları olan 3 kullanıcı kısa bir süre içinde madde sayısını 40'a ulaştırarak 27 Mayıs 2011 günü Wikimedia'ya bir alan adı için başvuruda bulundular. Yapılan başvurunun tartışmasını şurada görmeniz mümkündür. Wikimedia'nın yöneticilerinin bu başvuruya olan en büyük itirazları, Osmanlıcanın günümüzdeki Türkçeden temel bir farkı bulunmadığı ve yeni bir Vikikaynak açılması yerine Osmanlıca metinlerin Türkçe Vikikaynak'a eklenmesi idi. Bunun üzerine 9 Haziran 2011'de Türkçe Vikikaynak'ın köy çeşmesinde yeni bir tartışma açıldı. Bu tartışmaya katılan Türkçe Vikikaynak kullanıcıların büyük bir çoğunluğu Osmanlıca metinlerin Türkçe Vikikaynak'a eklenmesine karşı çıktılar. Bu görüşü dikkate almayan Wikimedia yetkilileri 25 Haziran 2011'de Osmanlıca Vikikaynak'ın alan adı başvurusunu reddettiler.

Ancak Osmanlıca Vikikaynak'ın kendine özgü bir alan adı bulunmaması şu an içinde bulunduğu çok dilli Vikikaynak'ta (Multilingual Wikisource) yer almasına engel değildir. Yani Osmanlıca Vikikaynak bulunduğu bu yerde süresiz bir şekilde kalabilir. Ayrıca ileri bir tarihte Osmanlıca Vikikaynak'ın bir alan adı için tekrar bir başvuruda bulunması da mümkündür.