Page:An-El-Filibusterismo-ni-Jose-Rizal-1961.pdf/305

This page has been validated.


295


ginbabari han pagpatootoo kundi kay ginagamit pa nga kabulig ha panalumpigos.... Tungod kay nahigugma ako han Espana, nagyayakan ako dinhi ngan inaayat ko itdn mga panliparo! Diri ko karuyag nga ha sunod nga mga tuig an Espana igsumbong nga pangiruydn hin mga nasod, manurupsop hin dugo han mga bungto, maraugdaog hin gudti nga puro, kay uraura ito nga pagdum-it han hagtaas nga katuyuanan han una naton nga mga hadi! Inuunano ta pagtuman han ira birilhon nga testamento? Iginsaad hini nga mga puro in pag-agak ngan pagbuhat han matadong, ngan lugod gin-uuyagan ta an kinabuhi ug katalwasan han mga umurukoy; ginsaaran ta hin hibaro ha pagkabungtuhanon, gin-uulang ta lugod kay ikinahahadlok ta nga maghingyap hin mauruupay nga kahimtangan; ginsaaran ta hin kapawaan, aton lu­god ginbubuta an ira mga mata basi diri kumita han aton mga pagpasipara; ginsaaran ta hin pagtutdo hin mga kadarayawan, say ta lugod ginpapahataw an ira mga kasurusnan, ngan nawawara an kalinaw, an kamay-katigayunan ngan an pagkamatadong, ngan say lugod naghahadi an mga kalisang, an komersiyo namamatay ngan an kawaray ginpapamulat nga kaupayan ha bisan la ano say naguop ha mga tawo. Igkuha ta han aton, say kita magpaka-pilipino ngan pakiana kita ha aton ngahaw, kun ano aton bubuhaton dida hini nga kasugad! Ah! dida hiton imo diri pagbaton nababasa ko an katadungan nira hin pagsupil, ngan kun an mga butang diri masariupay, masupil mga sano nga adlaw ngan, pagmatuod la, nga an katadungan aadto ha ira sugad man an mga pag-ugop han mga tawo nga dungganan, han ngatanan nga patriota, ha kalibutan! Kun in usa nga bungto ginhahalutan hin kapawa, panimalay, katalwasan, katadu­ ngan, mga kaupayan nga nawawaray, diri mahihimo an kinabuhi tungod kay amo an sulundanon han tawo, ito nga bungto may katadungan hin pagdara han nagkukuha hini nga mga kaupayan hin sugad hin usa nga tikasan nga natapo ha mga dalan: diri ball an mga ginkalainan, waray mga linain, uusa la an binuhat, uusa la an kalugaringon, usa nga pagtalapas ngan an ngatanan nga dung­ ganan nga tawo nga diri umugop han ginpasiparahan nagigingkabulig han kriminal ngan nagdudum-it han iya conciencia. Oo, ako diri militar, ngan an mga tuig nagtitikang na pamarong han gutiay nga laga han akon dugo; kundi, kun magpapakamatay ako ha pag-ugop han pag-