Page:An-Kaduntan-Han-Bungto-ni-Jose-Rizal-1962.pdf/331

This page has been validated.


321


wan hin usa nga balo, kundi usa nga makaruruyag nga balo. Salit han pakakita niya nga natutuman na an iya inop, hin diri tul-id nga katuman, nasakit hiya, kundi, tungod kay may iya gutiay nga kapilosopo, nagsiring na la liwat: "A, adto inop la ngan dinhi ha kalibutan diri kita mabubuhi hin pag-ininop!" Sinusugad niya hini pagsulpat han iya mga ruhaduha nga nagamit ha bayhon hin bukbok nga bugas, saho!, kun magkaasya hira, iya na la tatalinguhaon hin pagkuha; nga kuros na an bayhon, amo man ito iton iya bado, gusigusi ngan damo in sinursihan; nga usa nga ginang nga tigurang nga hambog, palakin'on ngan nagpapakadako, kundi an iya gutom labi na kamaaringasa, labi na kapalakin'on ngan kamakaharadlok ngan labot pa, mababagi na la ito kay hiya, an iya kinaiya asya an kabuutan, man-gad pa niya mabalhin adto nga batasan kay an gugma nakakapahumok han matig-a nga gawi; nga maraot magkinatsila, hiya amo man, sugad han siring ha iya han puno ha opisina han pagpasabuta ha iya han iya kahukasi, ngan, ano in labot hiton iya kalagas, kamaraksot ngan kadiri angayan? Hiya amo mạn, piol, ngiho ngan dangas! Minarumaupay ni D. Tiburcio nga pagmangnuon hiya, tungod han iya kamasakit diri hin kakulang hin pagkaon, ngan diri hiya say papagmangnuon. Kun gintitiawan hiya hin usa nga sangkay, nabaton hiya: "Pakan'a ako ngan pagngarani ako hin lurong."(20)

Asya ini hi D. Tiburcio an sinisiring nga diri makakahimo pakaghuka hin usa nga lagong:(21) diri mapinarayawnon ngan diri sadang makatipig hin maraot nga panhunahuna, nagiginmagwawali unta ha una nga mga panahon. An iya pag-ukoy ha Pilipinas, waray ha iya pakahatag hin pagpakahataas ug pagpakadako in bantog ngan dungog nga asya an nahananabo han iya mga igkasi katsila ha sulod hin pira kasimana tikang naabot. An iya kasingkasing waray kakano pa man magtipig hin kasina; waray pa gud hiya igkita hin mausa nga pilibustero; mga magpakaluluoy la an iya iginkikita nga angay paglupugan han diri buot kumapin pa ha ira hin kamakaluluoy. Han pagsumbungan ha iya tungod han iya pagpakamananambal, waray hiya kabido, waray hiya tuyo; sinmabot hiya han katadungan ngan binmaton la hiya; "Kundi angay kita mabuhi!"

Pinmakasal o naggidakupay hira ngan napakadto ha Santa Ana pagpahiagom han katam-isan han pagsaho; kun