napatay, bisan buhi pa hi Leon XIII: waray Papa nga makakabanhaw han pinatay na han sarabutan . . . kundi, napasingain kita?—nagpakiana, binalhin an tingog —ah! naghihimangraw kita mahatungod hinin kamutangan yana han Filipinas . . . Oo, iini kita yana ha-panahon han pakidumog, karuyag ko sidngon, kamo; hi kami nahatutunod na ha gab-i, malakat na kami. An away aada han nag-agi nga naawil ngan nagunit, dara in mga panampalas, dida han kuta han mga mag-inuripnon, ngan han kabubwason nga binabati na nga nag-aawit ha hirayo, upod han tidaraon nga kapawa nga magdadara han Bag-o nga Sumat tikang ha lain nga tuna. . . Hino daw la an mapulikwang ngan madat-ugan han mga tigkahojr nga manhihiarog?
An tigurang inmukoy han pakakita kan D. Filipo nga nagkikinulaw ha iya, daw may ginpipinamurubuot, hinmiyom ngan magsiring:
—Haros matitigo ko iton imo ginhuhunahuna.
—Tuod?
—Nanhuhunahuna ka nga bangin la ako nagsasayop,— nagsiring, tinmawa hin mapait; —yana may ada ako hiranat ngan diri ako kay tanungan: homo sum et nihil humani a me alienum puto(5) an pulong ni Terencio; kundi, kun baga pananglit tugot la in pag-inop, kay ano nga diri ako mag-ininop hin magpakaruruyag nga inop ha mga urhi nga uras han akon kinabuhi? Labi na kay waray ako nabuhat kundi pag-ininop la! Matuod an imo; inop! inin aton mga batan’on waray nahunahunaan kundi pangulitawo la ngan mga kalipay: darudako nga panahon ngan guol an ginagamit ha panlimbong ngan pamuong han dungog han mga daraga, diri nag-iisip han kaupayan ngan dungog han ira tuna; an aton kababayin’an, tungod han pagbantay han balay sa Dios ngan han iya mga katulinan nanhihingalimot han ira kalugaringon; an aton mga tawo magkugi la kun ha pag-ataman han maraot nga hilig, ngan mag-isog ha mga kaaluhan; an kabataan namamag-mata ha kadulman ug ha kadaan nga mga pan-gawi, an mga batan’on nagkakarag han ira panahon hin waray la himurulsan, ngan an mga dumakun’on nga waray mahirimo, waray liwat nabubuhat kundi paghatag la hin maraot nga susgaranan han mga batan’on. . . Gabay ako mamatay . . claudite yam rivos pueri(6) —Buot mo in tambal?— nagpakiana hi D. Filipo, pag-
