luong, mga kaisipán, sa unód, kbp., laín na iya nga butáng.
Gani nga indi na inâ pagsuayon, tungód nga si Rizal na gid iya gaugalingon nagsugót na sinâ. Nahanungód sa kapuslanan sang libro dapat hukman sa mga tinutuyò nga ginahingyò sang tagsulat. Sa sina makadto kitá kay Palma sa iya ginasiling tungód sinâ. Apang, sa walâ pa, ipahanugot nga huwarón naton dirí ang pilá ka pinamulong ni Retana nahanungód sang Ang Pilibusterismo, nga nagsilíng: "Ang Pilibusterismo isá ka sinulatan nga gin-isip kaayo;" "Ang Pilibusterismo isá ka sinulatán sa pilosopiya kag polítika, nga may dagway sang nobela; ang tagsa ka pamulongpulong (nga sa sinâ may huwád sa sinulatán) nahimò nga pulolungon nga makibanwahanon." "Ang Pilibusterismo isá ka nag-alalangot nga mga painuino; nga nakulangan sing lambong sa pagpakadlaw, sang palahid nga may kaaslum kag katam-is nga nagatuga sing dakû nga epekto sa sináng (Noli); pabay-an ang mga pagtamay sa piyóng nga pagtuo sa pagtuluohan, nga ginasumpong sa bolteryanhon nga mga labrik; kbp." Nián makadto kitá sa ginasilíng ni Palma. Si Dn. Rafael Palma, politiko, magsusolat, mapainuinuhon, nangin-pangulo sang Unibersidad sang Filipinas, kag pilipinhon. Nakaábót sa pagpuyô sadto'ng panahón ni Rizal, nakaginhawa sang hangin sang amó nga panahón, nakabatyag kag nakahunâhonà sadto'ng ginbatyag kag ginhunâhonà sang mga pilipinhon sadto kag nakapanilag sang mga epekto sang libro sa iya mga kasimanwa. Sa sini nga mga kahimtangan, nagapati kitá nga si Palma may tulombanan nga mga sadsaran sa pghukóm sang kamahalan sang nobela kag naghatag siá sang iya panghukóm sa bahin XXII sang sinulat niya nga Kinabuhi ni Rizal nga may tig-ulo "Ang Pagkawala'y Kamatayon sang Ang Pilibusterismo" nga sa diutay nga mga tinagâ saráng matingób nga "Ang sinulatán ni Rizal nagtudlo sang pagpakigbulág kag gikan dirá nakaisip si Bonifacio sa pagtukod sang Katipunan."
1 Ang tagsulát dirí sa bahin nalimó nga Ibarra nga, nagtamód sang kaayuhan sang tanán, buót magpulopanimbang sa mga nagkalahanabó kag magpahidait sa mga kahimtangan nga iya nakitá.
2 Palma, Kinabuhi ni Rizal, pam. 190.
3 Sulát sa kay M. H del Pilar, 7 Oktubre 1891.
4 Kinabuhi kag Sinulatán ni Dr. José Rizal, p. 301.
ix
