ila mga pan nga daw nagsakay sila sa mga kabayo; ang tanan
nga tumandok nagpasampaw sang ila mga paa pati ang mga
labing' matambok kag may isa ka kabesa sang baranggay nga
sumimp'.an. Ang mga insik nga nakatalupangod nagpakita
man sila sang ila kaugalingon nga pamungkb; nagpulungkb
sila katulad sa ila mga balaligyaan, pinakulb nila ang ila isa
ka till kag ang isa tinunton kag pinakurogkurog. May mga
pamatok, may nagsulolat, kag nagpilitisyon kag ibp.; ang mga
kwadrilyero nag-uloyat sing mga hinangiban nga handa sa pagsugod sang inaway nga sinibil, ang mga kura nalipay kaayo,
ang mga katsila nalingaw kag nakadaog sing kwarta sa kahinguyangan sang tanan, tubtob nga ang Heneral nagliusay
sang sumponganay nga nagmandb nga ang tanan magpulungkb
katulad sang mga insik sanglit sila ang labi nga nagbalayad,
bisan nga indi sila mga katoliko kaayo. Kag diri ang hiol
sang mga mestiso kag sang mga tumandok, nga sanglit ang ila
mga pantalon lunsay mga hugot indi nila mailog ang mga
insik. Kag agud ang katuyban sa pagpakahuya sa ila mag-athag
kaayo ginhimo ang isa ka dakij nga hulag, nga pinalibutan
ang simbahan sing isa ka guban sang kabalyeriya, samtang
ang tanan sa sulod sang simbahan ginbalhas. Ang hitabo naglambot sa mga Hukmanan, apang ginsulit ang pamatbat nga
ang mga insik sanglit amo ang labi nga nagbalayad sarang
makapatuman sang ila pagbuot sa mga misa sa simbahan, bisan
nga sang ulihe nagbiliya kag nagtamay sila sang pagkakristuhanon. Ang mga tumandok kag mga mestiso nagpalasugot na lamang, kag natun-an nila ang indi pag-usik sang
panahon sa tagsubong nga kabuangan.
—————
3Sa sini nga parapo nagahambal si Rizal sang isa ka butang nga sa pagkamatuod nahanabo. Tuigtoig ginhiwat ang isa ka pandot sa pagtuluohan sa
Binondo (Mianila), nga ginhinguyangan, sa kalabanan, sang talapuanan sang
mga insik nga kalibugan. Ini sila sa katapusan nangayo nga ang ila gobemadorsilyo himuon nga pangulo sang pandcrt, kag ila natigayon, tungod nga ang
paroko (ang dominiko nga si Fr. Jose Hevia Campomanes) nagpaluntad sang
kaisipan nga ang pagkapangulo dapat ihatag sa bisan kay sin-o ruga labi makabayad. Ang mga tagalog nagpamatok sa katarungan nga sanglit sila mga tumandok sa pungsod sila ang may labi nga kinamatarong sa pagkuha sang
pagkapangulo sang sa mga insik. Apang ang prayle, nga nagtamod sang ila
mga kaayuhan, wala magpahanugot. Si Heneral Terrero, nga ginlaygayan sang
mga may maalwan nga kaisipan, iya ginpatapok ang paroko, kag ginhatag
ang kinamatarong sa mga tagalog. Nagdangat ang palaligban sa Ministeryo sang
Ultramar (indi sa Kortes), kag ang Ministro (Fabie), nga wala maayawi sa paghusay sini suno sa luyag sang mga prayle, kinuha niya ang kaaligutgot ni Pari
Hevia nga ginhimo niya nga Obispo.
An6 ang mahunahona sang mga pilipinhon sa pagkamatarong sang mga katsila? Kutob sadto, ang Binondo am6 ang
ginhalinan sang madamo nga mga aligutgot batok sa mga katsila.
