272
sang tapos makatuld ang madamb nga luha wala maggwa ang
ginmabdos ginhimb ang lugos nga paghulog!1
Pasapayan nga nagyaob sia sa duha ka heswita, ang iya dumaan nga mga propesor; halos sia nakatulok sa isa ka tandem2 nga nagdul-ong sang isa ka amerikanhon kag pumokaw sang kahish sang pila nga nagpanapot sing matahum nga nagdala sang ila mga kalesa; malapit sa batdaan ni Anda nabatian niya nga si Ben Zayb nagpakighambal sa isa nahanungod kay Simoun, nga sang gab-i nga nagligad hinali nga nagmasakit; si Simoun nagdumili sa pagbaton bisan kay sin-o, bisan sa mga kabulig na gid sang Heneral.
— Ina! —nakabungat sing hinali si Isagani nga nagyuhom sing mapait. —Ginapatuhoy sa iya ang mga igtalupangod sang Heneral kay manggaranon ... mabalik ang mga soldado gikan sa mga pagpanalakay, nga masakitdn kag pilason, apang sa ila waia sing nagaduaw!
Kag sa paghunahona sini nga mga pagpanalakay, sa kapalaran sang kailo nga mga soldado kag sa pagpakigsumpong sang mga tumandok sa singkaw nga dumoluong, nag-isip sia nga, sa kamatayon batok sa kamatayon, kon ang ila sang mga soldado langitnon kay nagtuman sang ila katungdanan, ang kamatayon sang mga taga-pungsod mahimayaon kay nag-apin sang ila puloy-an.
— Makatilingala ang kapalaran sang iban nga mga banwa! —siling niya. —Kay ang isa ka manlulogayaw maabot sa ila mga baybayon, madula ang ila kaluwasan kag mahimb sila nga mga sumolunod kag mga ulipon, indi lamang sang man lulogayaw, indi lamang sang mga manunobli sini, kundi sang iya tanan mga kasimanwa, kag indi sang isa ka kabikahan kundi tubtob sa katubtoban! Makatilingala nga paghangop sang matarong! Ina nga kahimtangan nagahatag sing daku
1Indi diutay nga tinuig nga ila ginpatigayon ang paghimo sang pwerto, nga nakahinguyang na sila sing minilyon ka pesos kag wala man mahuman ang amo nga pwerto.
2 Tandem — Isa ka matahum nga karwahe sang duha ukon apat ka kabayo.
3 Ginapahanungdan ang mga pulo sang Carolinas. Sa pagkamatuod, ang kinamatarong sa pasalakay, kon ginakilala sang Maragtas, ginasikway sang Pilosopiya. Paano nga magmatarong nga ang isa ka tawo masulod sing lugos sa balay sang iban, kag pagkatapos sini, panag-iyahan niya kag himuon nga mga ulipon ang mga pumoluyo?
