sang mga mandudoág nga pilipinhon... siá, nagsakdag sang mga mandudoág nga pilipinhon, indi gid! Sa sinâ nasandig ang iya kahidaitan kag ayhan ang iya kabuhi, kag siá nakahibaló magpasunód sa kahimtangan sang pagpangabuhi sa Filipinas! Matuod nga nakabati siá nga ginhambal ang mga pintor nga dumoluong katulad kanday Rafael, Murillo, Velázquez, apang wala niya mahibal-i kon díín siá masulát sa ila, kag basi kon ang nahimò nila makapalain pa... Sa mga kromo walâ siá sing nabilinggan, ang mga pilipinhon walâ sinâ paghimò, maggwâ pa nga labí ka barato, ang gwâ amó man gihapon, kon indi maayo pa, ang mga duág labí kasili kag mapino pa kaayo ang paghikot! Matuod, nga si D. Timoteo nakahibaló kon paano ang magpuyo sa Filipinas.2
Ang dako nga pasilyo, nga lunsay ginpunihán sing mga bulak, ginhimò nga kalan-an: may isá ka dakû nga latók sa tungâ nga makan-an sang katlcán ka tawo, kag sa palibot, nga naduót sa mga dingding, may mga magagmay nga latók nga makan-an sang duhá ukón tatlo. Mga pinungpong nga mga bulak, sinampawsampaw nga mga bungangkahoy sa tungâ sang mga sintas kag mga sugâ, nagtabon sa ila mga tungâ. Ang kalan-an sang nobyo natandàán sing isá ka sangá nga mga bulak, ang iya sang nobya may mga bulak sang kabugaw kag mga asusena. Sa amó nga tuman nga dayaw kag madamò nga mga bulak mapanganinaw ang mga diwata nga nagapalanapót sing manipis kag ang magagming nga mga kupido nga may mga pakpak nga nagatilindog manghatag sing dugós sa mga dinapit sa damguhanon, sa lanton sang mga lira kag mga arpang' eyolianhon.
Apang, ang latók sa dalagkò nga mga diyosdiyos walâ didto. didto nahamtang sa tungâ sang masangkad nga pala-
2 Sa Filipinas diutay kaayo ang luyag sang mga pilipinhon sa mga dinuagán, kag ang malain pa gid sini, nga ang mga mandudoag wala sing makita nga panakdag sa pungsod. Sadto ginbantog na ang pagka-dalagangan sang duha ka pilipinhon nga mandudoág sa Europa: sanday Juan Luna kag Felix Resurreccion Hidalgo, nga iní silá wala sing nakita nga mga bumalakal sang ila mga dinuagán sa ila mga kasimanwa. Sang 1889, si Juan Luna nagpadala sa Manila sing isá ka pinadiutay nga huwád sang iya bantog nga Spoliarium; ginpabilihan niya sing 1000 lamang ka pesos, kag wala sing nagbakál. Sa kata- pusan ang dinuagán sang labing' sampmalaot, nga ang tanán iya ginahalad sa tulad man sa ibán nga bagay, sarang ma-paripahan. Sa sini nga pagsabdong, ka dayaw ang katig-a ni Rizal sa pagpakaaton nga mandudoég nga pilipinhon ginkamatuoran, bisán ang tagdiutay na gid nga butang nga sarang makapatay sang bugál sang iya mga kasimanwa.
