han2 nga may kadutaan sa kaingod nga banwa, nag-angkon
sang mga patubás sa amó nga kaumhan, nga nagsilíng nga nasulód sa ila mga lindero, kag sa pagpamatuod ginhimos nila sa
amó man nga tión ang pagpamutáng sang ila mga talok. Ang
administrador ukón manogtatap sang mga pari, walay sapayán,
nagsiling nga tungód sang kalùoy nila sa tawo pabayaan nila
ang pagpagamit sang dutà lamang nga magbayad siá tuigtoig
sing diutay, isá ka dulot nga duhá ka pulò ukón katloán ka
pesos.
Si Tales, nga mahidaiton sangsa ibán, kaaway sang mga gamó katulad sang madamò, kag masinulundon sa mga prayle subong sang pilá ka tawo, agúd indì mabuong ang kulon batok sa kalahà, sunô sa ginsilíng niya, (kay sa iya ang mga prayle mga kalahà nga salsalon, kag siá iya, kulon nga lunang), may kapigaw siá sa pagpasugót sa ila pag-angkon, nag-isip nga indi siá makahambal sang kinatsilâ kag walâ siá sing kwarta nga ibayad sa mga mananabang. Labot pa si lolo Selo nagsilíng sa iya:
—Magpaumod ka! Kapín pa ang mahinguyang nimo sa isá ka tuig nga kasabà, sangsa napulò ka tuig nga magbayad ka sang ginapangayô sang mga Parì nga maputi. Bah! ayhan bayaran ka man nila sinâ sa mga misa. Bilanga nga inâ nga katloán ka pesos naparót nimo sa hampang, ukón nagkalahulog man sa tubig kag linamon sang mga buaya.
Ang patubás nag-ayo, nakabaligyà siá sing maayo, kag si
Tales naghunâhonà nga mapatindog sing isá ka baláy nga tapì
sa baryo sang Sagpang sa banwa sang Tiani, nga kaingod sang
San Diego.³
_____________
2... mga kumboyahan sa pagtuluohan— Ginapahanungód sa kumboya- han sa pagtuluohan sang mga dominiko, nga tag-iya sang banwa sang Calamba kag sang madamo pa nga malapad nga kadutaan. Ang nagkahanabo sa Calamba ginsulat ni Rizal sa sini nga bahin sa bagay nga dalayawon. Ginpatalupangdan niya nga ang anak sang pungsod indi tag-iya sang duta, kundi sa baylo ang dumoluong, ang prayle, nga sang iya pag-abot sa Filipinas nagwali nga gintuytoyán lamang siá sang iya tulumanón sa pagtudlo sang pagtuluohan: nga, sa tiilán sang mga halarán, nagmitlang sing maligdong sang iya panumpa sa pagpakaimol. Ini nga bahin may kusóg sang lakás nga kamatuoram. Yari diri ang mga pagbatás sang madamo nga taga-Calamba sa gahúm sang mga prayle nga napilitan sa pagkamabinatukon nga wala mán gani nila pagbuhata.
3San Diego— Bisán ang banwa sang Tiani ukón sang San Diego indi makita sa mapa sang puód sang Laguna. Si Rizal nagasambit sang mga banwa sang Biñang kag Calamba. Ang iya amáy tumandok sa Biñang;sa Calamba nabun-ag ang Tagsulat.
