PANGUNAG’ TINAGA
(Ang Piiibusterismo)
Sang mabantala ang Noli Me Tangere kag napalapnag sa Filipinas, si Rizal nagbalik sa iya pungsod, sadto’ng 1887, sa paghisayod sang mga nagkahanabo nga tinuga sang iya nobela, sa mga pilipinhon subong man sa mga taga-España. Kay si Rizal nagsulat indi lamang tungod sa mga pilipinhon, nga sa sayop ginpanghimatuod ni Retana, kundi tungod man sa mga katsila sa sulod sang kolonya subong man sa España. Sa sining’ mga naulihe, sa pagtawag sang ila igtalupangod sa mga kasaypanan sang administrasyon, kag sa mga nahauna, agud ila matalupangdan ang ila mga kakulangan. Ang iya kasipan amo nga agud ang mga nahauna magmuklat sang ila mga mata sa mga nagkahanabo sa Filipinas kag sa pagpukaw sang ipalatugsiling nga pungsudnon sang mga ikaduha. Ang nobela isa ka pagpatalupangod, sa pihak kag pihak sa pagpahumok sang mga kaangtanan nga sa tagsa ka tion naghugot sa tunga nila, nga kon indi malalangan magadala sang pungsod sa kaparutan.
Sa daku kaayo nga kasubo, si Rizal, sa sulod sang malipot nga panahon sang iya pagdal-o, nakamutik nga, bisan matuod nga iya natigayon, maskin sa bahin na lamang, ang tinutuyo nga iya ginhingyo sa iya mga kasimanwa, nagtuga sang isa ka gwa nga taligmato sa mga taga-España. Sa España diutay kaayo ang mga katsila nga nakabasa sina sing bug-os kag ang pila ka bilog sa Filipinas nga nakahimo sina, wala makahangop ukon indi man nila luyag maghangop sang tinutuyo sang tagsulat, nga binulag sang mga nagkalahanabo ukon sang gintuga nga mga kahimtangan.
Naglain ang iya buot sa mga napanilagan niya kag halos nga tinabog sia gikan sa Filipinas, nagtaliwan na man sia liwat pa-Europa sang Pebrero 1888. Naghingyo sia sa pagsulat sang isa na man ka libro. Gintuga niya ang isa ka Simoun nga masinulub-on, mabinatukon, manriribok sa kay Ibarra nga sa Noli sadto manogpulopanimbangon, mahidaiton kag indi ma-
v
