aggapo kadagiti ub-ubbog. Addada nagparang kenkuana a nag
kuna nga isuda ti agtagikua, ket daydi lakay sinukatanna dagidi
a dagdaga kadagiti luplupot, balbalitok, ken bassit a pirak. Idi
kuan, a di kct ammo no kasano, nagpukaw. Dagiti tattao inpagarupdan a ent^antado, idi ta adda nabangsit nga aggapo iti karruba a bakir a naangot dagiti agpapaarab; binirukda ket nasarakanda daydi lakay a naderderen a naibitin iti sanga ti maysa a
baliti. Idi sibibiag pay, kabutengdan gapo iti daydi timekna a
nauncg, kas la aggapo iti rukib, gapo kadagidi matmatana a
nalesseb, ken gapo iti daydi katawana a di agbettak, ngem ita ta
natayen a nagbekkel, dina paturugenen dagiti babbai. Addada
napan nangibato iti karayan kadagiti balbalitok ken nangpuor ka
dagiti luplupot a naggapo kenkuana, ket nanipod idi naikali ti
bangkayna iti puon met la daydi baliti, awan nayaten a napan
sadiay. Maysa nga agpapaarab, a napan nangsapol kadagiti tartarakcnna, sinaritana nga adda nakitana a silaw; napan dagiti
babbaro, ket dagitoy nakangngegdan iti asog. Maysa a daksanggasat nga agar-arem, a gapo iti ayatna a taliawen ti naatap nga
ay-ayatenna, inkarina ti mapan agpatpatnag iti sirok daydi a kayo
a mangipulipol iti puonna iti atiddag a lanot, natay a nagsakit
iti gurigor a napardas a naalana iti kabigatan daydi rabii a panangikarina. Aduda pay dagiti sabsabali a sarsanta maipapan
itoy a disso.
Saan a napalabas ti mano a bulan, adda simmangpet a maysa
a bumaro, a kas la mestiso kastila, iso a nagkuna nga anak daydi
natay, ket nagyan iti daydi a disso a nagmulmula, ket nangruna
nga inmulmulana, ti tayom. Ni Don Saturnino, maysa a bumaro
a di unay matagtagari, naliday ket napungtot, pasaray naranggas,
ngem naalibtak unay ken nagaget: pinaaladanna iti kabiti ti tanem
daydi amana, nga inna sarsarungkaran sagpaminsan. Idi lumakayen, nakiasawa iti maysa a balasang a taga Manila, iso a nagtaudan ni Don Rafael, nga ama ni Crisostomo.
Ni Don Rafael, nanipod pay idi ubing, kaay-ayon dagiti agtaltalon: ti panagmulmula nga insangpet ken pinarang-ay daydi
amana, rimmangpaya iti napardas; aduda dagiti barbaro a napan
nagindeg, aduda met dagiti in-insik a napan; daydi bassit a purok
nagbalin a dakkel a barrio, ket naikkan iti padi nga indio! idi
kuan, nagbalin a ilin, natay daydi padi, ket iso di napan ni Fray
Damaso. ngem daydi tanem ken daydi daga a naglawlaw, dida
— 72 —
