mórán agaiḃ naċ feas dóiḃ iad do ḃeiṫ ann no as, d’á n-aisdriúġaḋ ó Ġaeḋilig go Fraincís agus d’á g-clóḋuġaḋ ann imigcéin, ’s gan aċt fíor ḃeagán agaiḃse ionnaṁuil ċum iad d’aisdriúġaḋ go Béarla.
Aċt cionnas do múinfear d’aos óg na h-Éireann na sean-leaḃra so do léiġeaḋ agus do ṫuigsin ionnus go m-beidís eolgaċ ar a g-cur a n-eagar agus a d-treas-ḃéarluġaḋ ’na ḋiaiḋ so? Go furus? O Ḋoire Ċoluim Cille timċioll go Portláirge atá an Ġaeḋilig in a m-beulaiḃ ag úrṁór na n-daoineaḋ. Atá, fós, mórán de na daoiniḃ óga anns na ceanntaraiḃ so ċóṁ neiṁ-eolgaċ sin ar Ḃéarla gur ab dioṁaoineas iad do ṁúnaḋ trés an teanga sin. Déantar na leinḃ anns na h-áitiḃ so do ṁúnaḋ tres an nGaeḋilig ar d-tús agus na ḋiaiḋ sin beiḋ siaḋ ionnaṁuil ċum gaċ foġluim eile do ḋéanaḋ. Mar ṡuiḋiuġaḋ ar an niḋ so, cuirfear síos a n-áit eile ’san Iris baraṁla agus fiaḋnuise na n-daoine is barántaṁla beó ar aon ċeisd ḃaineas le taḃairt suas na n-aos óg. Adeir siad so uile naċ b-fuil aċt an t-aon-t-sliġe aṁáin céilliḋe ċum aos óg gan Béarla do ṁúnaḋ agus is é sin, tre n-a d-teanga duṫċais féin i d-tosaċ. Dá múinfiḋe mar so na leinḃ a ḃ-fuil Gaeḋilig aca do ḋeanfaidís gaċ cineul foġluma go maiṫ; do leiġfidís agus do ṫuigfidís uile an Ġaeḋilig, agus do ḋeanfaḋ an drong inntleaċdaċ díoḃ eólus d’fáġail uirre mar ġeiḃid muintir na Gearmáine, agus fós níos feárr iná iad so. Arís tugann na céadta de ṁuintir na h-Eireann bliaḋna ag foġluim teanga na Gréige; agus tugann na milte ógánaċ agus cailín díoḃ cuid ṁór de ḃliaḋain no ḋó ag foġluim Fraincíse, agus sin uile gan aon tairḃe. In beagán aimsire cailltear an Gréigis go h-iomlán; agus ní ṫiocfaḋ le trian na milte úd eile do ḃíonn an ḟad úd le Fraincís deiċ ḃ-focail cainte do ḋéanaḋ le Francaċ gan é do ċur ag croċaḋ a ġualann giḋ mór a ḃéasaṁlaċt. An ṁuintir ag a ḃ-fuil inntleaċd agus aimsir agus acfuinn ċum mór-ḟoġluim do ḋéanaḋ, déanaidís í: tráġaidís “tiobruid an ḟis” go disc. Aċt iad so naċ ḃ-fuil aca aċt beagán aimsire le taḃairt le sgoil, is baois dáoiḃ an beagán so do ċaiṫeaṁ ag riṫ ar bárr Fraincíse na a saṁla d’ḟoġluim gan tairḃe. Atá sult agus tairḃe a m-beagán féin de ṫeanga na h-Éireann, agus ní beagán dí do ḃeiḋeaḋ ag an té do ċreanfaḋ an oiread aimsire léi agus do ċreanann na milte úd gaċ bliaḋain le foġluim ḋíoṁaoin. Ní’l aon taoḃ d’Éirinn in a d-triallfaiḋ duine naċ g-cluinfiḋ se ainm baile no aḃann, no sléiḃe no maiġe a nGaeḋilig, agus dár n-dóiġ is sultṁar an niḋ ciall na ḃ-focal so do ṫuigsin. Agus mar so do ṁórán neiṫeaḋ eile, faġann an té ṫuigeas an Ġaeḋilig sult ionnta.
Dár n-dóiġ is nuaḋaċd ’san aois so, agus ’san g-ceaṫraṁa ḋeiġeanaċ ḋí, Irisleaḃar toirḃearṫa go h-uile agus go h-iomlán do ċúṁḋaċ agus do ḃeóḋúġaḋ ḃur d-teangan féin. Má ṫugann siḃ-se, a ṁuintir na h-Éireann, láṁ ḟonnmar dóiḃ so at á ag cur an Iris-leaḃair so in eagar ní h-eagal do’n Gaeḋilig bás d’ḟáġail ’san aois so ná ’san aois so ċúġainn. Is cóir díoḃ, fós, a ḃeiṫ tuigsionnaċ ceannsa leó. Is sean-ḟocal eadraiḃ gurab taṫuiġe a ḋéanas maiġisdreaċd, agus ní raiḃ le fada mórán taṫuiġe ar a d-teanga féin do sgríoḃaḋ ag muintir na h-Éireann. Aċt atáid siad anois ag a fóġluim go luaiṫ-léir. Atá docaṁal eile ins an t-slíġe: ní ḃ-fuil ainm Gaeḋilge ar aon níḋ do cumaḋ, no do fuaraḋ amaċ le deiġionaiḋe, aċt dar n-dóiġ is é an cás céadna i m-Bearla é: ní béarla telegraṗ, teleṗón, geometrí, ná a saṁail, agus atá an Ġaeḋilig ċom h-oireaṁnaċ ċum a cuma féin do ċur ar ḃriaṫraiḃ iasaċta le h-aon teanga ’san doṁan.
Mar atá Aondact na Gaeḋilge ag glaoḋaċ oraiḃ-se a n-diu a Ṁuintir na
