Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/293

This page has not been proofread.

अँण्डऱ्यूस क्लार्क अँड कंपनी स्थापन करुन तेल शुध्दीकरण उद्देग सुरु केलो. फुडें आपलो भाव विल्यन हाचे भागीदारीम ताणें विल्यम रॉकफॅलर अँड कंपनी अशी दुसरी तेल कंपनी स्थापन केली.

1867 त ह्यो कंपन्यो रॉकफॅलर, अँण्डऱ्यूस लँग्लर अँड कंपनींत एकठांय आयलो. उपरांत रोखडेंच स्टाँडर्ड ऑयल कंपनी ऑफ ओहायओ ही एक संयुक्त भांडवली कंपनी काडली आनी जॉन रॉकफॅलर तिचो अध्यक्ष जालो. 1882 त स्टँडर्ड ऑयल ट्रस्ट हे व्हड उत्पादन संस्थेची स्थापना जालली. ह्या ट्रस्टाच्या नियंत्रणाखाल अमेरिकेंतल्यो 95% तेल उद्देग, लोह धातुकाच्यो खाणी, लांकूड कारखाने, येरादारी उद्देग हे सारके जायते उद्देग आशिल्लें. पूण 1899 वर्सा ओहायओच्या सर्वेच्च न्यायालयान शेर्मन ट्रस्टा आडच्या कायद्याप्रमाण वयलो टॅस्ट बेकायदेशीर थारयल्ल्यान ताचें रुपांतर स्टँडर्ड ऑयल कंपनी ऑफ न्यू जर्सी हे नियंत्रक कंपनींत केलें. ही कंपनी 1911 मेरेन निर्वेध काम करीत आशिल्ली. पूण रोखडेंच सर्वेच्च न्यायालयान हे नियंत्रक कंपनीचें जायत्या स्वतंत्र कंपनीनी विभाजन करपाचो आदेश दिलो.

जॉन रॉकफॅलरान उद्देगा वांगडाच भौशिक कामांकूय आपले जिणेंत खाशेलें म्हत्व दिलें. आपल्या फायद्यांतलो कांय वांटो कुशीक काडून तो ह्याच कामाखातीर दवरतालो. ताणें अमेरिकेंतल्या वैजकीशास्त्राक, शिक्षणीक मळ, संशोधन हांचो विकास आनी उदरगत हे खातीर लाखांनी डॉलर खर्च केले. तशेंच जायते धर्मादायी निगम उबारुन तेवरवीं सुमार आठ कोटी डॉलर रकमेचो विनियोग केलो. ह्या कामाखातीर ताणें कर्तव्यदक्ष आनी तळमळीन काम करपी अधिकारी नेमिल्ले. जनरल एज्युकेशन बोर्ड हेंशिक्षणीक मंडळ स्थापन केलें (1902). वंश, धर्म, जात, शिक्षण हांचो विचार करिनासताना अमेरिकेंतल्या शिक्षणाची उदरगत करप हें ह्या मंडळाचें उद्दिश्ट. 1952 त अर्थीक अडचडणींक लागून ह्या मंडळाक काम थांबोवचें पडलें. 1901 वर्सा न्युयॉर्कांत रॉकफॅलर वैजकी संस्था स्थापन जाली. आरोग्याशास्त्र, शास्त्रक्रिया, वैजकी, तदनुषंगिक शास्त्रां हांच्या संशोधन कार्यांत मदत करप, रागाचें स्वरुप, कारणां आनी निवारण ह्या वावरांत मदत आनी संशोधन, हेविशीं जाल्ल्या संशोधनाचो आनी गिन्यानाचो भौशिक कल्याणाखातीर प्रसार करप अशीं हे संस्थेची उद्दिश्टां आशिल्लीं. फुडें हेच संस्थेचें रॉकफॅलर विद्यापिठांत रुपांतर केलें. 1913 वर्सा मानवजातीच्या कल्याणाचें उददिश्ट मुखार दवरुन रॉकफॅलर प्रतिश्ठानाची स्थापना केली.

जॉन डेव्हिसन रॉकफॅलर : (जल्म: 19 जानेवारी 1874, क्लिलँड ओहायओ; मरण: 11 मे 1960).

संस्थापक रॉकफॅलरचो पूत. 1897 वर्सा ब्राउन विद्यापिठांतल्यान पदवी घेवन तो बापायाक उद्देगांत आदार करुंक लागलो. ताणें मॅनहॅटन विभागांत रॉकफॅलर सँटर ह्या मळबाक तेंकपी अशा ऊंच वास्तुसमुहाची उबारणी केली. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत ताणें अमेरिकेंन लश्करांतले सैनीक आनी कुटंबाक आदार दिवपाखातीर युनायटेड सर्व्हीस ऑर्गनायझेशन्स ही संस्था उबारली. 1923 वर्सा ताणें सैमीक विज्ञानां, मानव्यविद्या आनी शेती ह्या मळांखातीर आंतरराश्ट्रीय शिक्षण मंडळ स्थापन केलें. हाचेभायर ताणें व्हर्जिनिया राज्यांतल्या, वसणूक काळांतल्या विल्यम्सबर्ग शाराची पुनर्रचणूक केली. न्यूयॉक सिटींतल्या गरीब वाठारांतल्या लोकांखातीर उण्या भाड्याची घरां बांदून दिवपाचे प्रकल्प सुरु केलो. तशेंच जायत्या संस्थांक ताणें देण्ग्यो दिल्यो. तो दोन फावटीं लग्न जालो. अँबी ग्रीन अँल्ड्रिच हे पयले बायले पसून अँबी ही चली आनी जॉन डी. तिसरो, नॅल्सन, लॉरॅन्स, विनथ्रॉप आनी डेविड हे तीन चले जाले.

तिसरो जॉन डेविसन : (जल्म: 21 मार्च 1906, न्यूयॉर्क; मरण: 10 जुलय 1978). जॉन डी. दुसरो हाचो व्हडलो चलो. 1929 वर्सा प्रिस्टन विद्यापिठांतल्यान पदवी मेळयतकच तो रॉकफॅलर विद्यापिठांत आयलो. दुसऱ्या म्हाझुजाच्या काळांत (1942-45) तो अमेरिकेन नौदलांत काम करतालो. उपरांत तो परोपकारी वावर करुंक लागलो. ताणें लिंकन सँटर फॉर द परफॉर्मिंग आर्ट्सन्यूयॉक, इंडिया इंटरनॅशनल सँटर- दिल्ली, धी इंटरनॅशनल हाउस ऑफ जपान आनी एशिया सोसायटी ह्या संस्थांखातीर वावर केलो. ताणें जायत्या आंतरराश्ट्रीय संस्थांक अर्थीक आदार दिलो. तशेंच 1952 त कुटूंब येवजण संशोधन केंद्र म्हणून लोकसंख्या परिशद (पॉप्युलेशन काउन्सिल) ही संस्था उबारली. जॉन (जे.) डेविसन रॉकफॅलर चवथो हो ताचो पूत आसून 1977 वर्सासावन तो राज्याचो गव्हर्नर आशिल्लो.

र्नल्सन अँल्ड्रिच रॉकफॅलर: (जल्म: 8 जुलय 1908 बार हार्बर- मेन; मरण : 26 जानेवारी 1979).

जॉन डी. तिसरो हाचो दुसरो पूत. न्यू हँपशायर राज्याच्या डार्टमथ म्हाविद्यालयांतल्यान 1930 वर्सा ताणें अर्थशास्त्राची पदवी मेळयली. कांय काळ चो तो चेस नॅशनल बँक, रॉकफॅलर सँटर, क्रिओल पॅट्रोलिअम आदी वेगवेगळ्या रॉकफॅलर संस्थांनी काम करतालो. क्रिओल पॅट्रोलियम ह्या स्टँडर्ड ऑयलच्या वेनेझुएलांतल्या संलग्न कंपनीचो संचालक म्हणून काम करतालो. 1948 त तो उपपरराश्ट्र मंत्री जालो. 1953- 55 ह्या काळांत तो नवनिर्मीत आरोग्य – शिक्षण- कल्याण ह्या खात्यांचो अवर सचीव म्हणून काम पळयतालो. 1958, 1962, 1966, 1970 ह्या वर्सांनी गव्हर्नर पदाचे वेचणूकेंत वेंचून आयलो. ह्या काळांत ताणें जायत्यो विवृत्तीय, सांस्कृतिक आनी शिक्षणीक सुदारणा घडोवन हाडल्यो. 1973 त तो गव्हर्नर पदावयंल्यान निवृत्त जालो आनी तो नॅशनल कमिशन ऑऩ क्रिटिकल