जुनागढ ह्या जिल्ह्यांनी तो दोन ठिकाणांचेर दाखयला. हाका लागून पुर्विल्ल्या रैवतक दोंगराचें स्थान निश्र्चित ना.
पार्जिटरच्या मतान जामनगर जिल्ह्यांत सद्याच्या व्दारका शारालागीं हालार दोंगुल्ली म्हळ्यार पुर्विल्लो रैवतक दोंगर जाल्यार कांय जाणकारांच्या मतान जुनागढ जिल्ह्यांतलो गिरनार दोंगर म्हळ्यार, रैवतक. वैवस्वत मनूचो पौत्र आनर्त ताच्या रेवत नांवाच्या भुरग्यान ह्या दोंगराच्या पांयाकडेन कुशस्थळी नांवाचें नगर वसयलें. ताच्या नांवावयल्यान ह्या दोंगराक रैवतक हें नांव मेळ्ळां अशें मानतात. कृष्णान मथुरेच्यान स्थलांतर करून कुशस्थळी नगराच्या जाग्यार व्दारका नगर वसोवन लागशिल्ल्या रैवतक दोंगराचेर एक किल्लो बांदलो, असो पुराणांत उल्लेख आसा. आयजूय गिरनार तेमकार एक पोरनो कोट आसा. ताका उग्रसेनगड म्हण्टात. ताका लागून गिरनारच्या रैवतकाकडेन संबंद आसूं येता अशें मानतात. रैवतक दोंगर व्दारकेंतल्या लोकांचें क्रिडास्थळ आसलें आनी थंयचे लोक त्या दोंगराचेर वचून गिरिमह आनी रैवतकमह हे उत्सव नृत्य-गायनाच्यो कार्यावळी करून मनयताले. ही वर्णनां महाभारतांत आनी पुराणांत मेळटात. दोहदच्या शिलालेखांत रैवतक दोंगराचेर देवळां आसात म्हणपाचो उल्लेख मेळटा. बृहत्संहितेंतल्या उल्लेखावयल्यान रैवतक आनी उर्जयता हीं गिरनार दोंगरांत दोन दोंगुल्ल्यांची नांवां आसात.
- कों. वि. सं. मं.
रोकोको कला : एक अस्तंती कलासंप्रदाय. अठराव्या शेंकड्याचे सुरवातीक तो फ्रांसांत उदयाक आयलो. ‘रोकोको’ ही संज्ञा ‘Rocaille’ ह्या मूळ फ्रेंच उतरांतल्यान आयिल्ली आसून तिचो अर्थ ‘खडाकावयलो वा शिंपल्यावयलो अलंकृत आकृतिबंध’ असो जाता.
अलंकरणप्रधान अशे बरोक
कलाशैलींतल्यान रोकोको शैली विकसीत जाली. बरोक शैलींतली घुस्पागोंदळाची आनी कांय किचकटीची अलंकरणशैली रोकोको कलेंत सोपीं जाली.
वास्तुकला, चित्रकला, शिल्पकला ह्या मुखेल मळांचेर रोकोको शैलीचे वेगवेगळे आविश्कार दिश्टी पडटात. तशेच तिच्या अलंकरणप्रधान स्वरुपाक लागून फर्निचर, वस्त्रप्रवारणां, चीनी मातयेचीं आयदनां आनी वस्तू, भांगरा – रुप्याचीं पात्रां आनी वस्ती हांचो अलंकारीक आकृतिबंधांत वा कलाकुसरींत दिश्टी पडटा. वस्तूंच्या भितरल्या भागांचो सजावटीखातीर ह्या शैलीचो चड करून वापर जाला.
रोकोको शैलींतसी प्रमाणबध्दताय ही उंचाय वा सडसडीतपण ह्या घटकांचेर आदारीत आशिल्ली. पानां, फुलां, वाली, शंख – शिंपले, फातर अशा सैमीक आकारांपसून प्रेरणा घेवन प्रवाही वक्राकारयुक्त आकृतिबंध घडोवपाचेर हे शैलींत चड भर दिला. स्वैर आनी समतोल विरयत रचना हें तिचें खाशेलेपण.
फ्रांसांत पंदराव्या लुईचे कारकिर्दींत (1715-1774) हे शैलीक चड चंवर आयलो. फ्रेंच रोकोको शैलीक ताच्या नांवानय वळखतात. फ्रेंच – रोकोको वास्तुशैलीचीं उदाहरणां म्हणजे शेतीयीच्या ‘पेतीत शातो’ हे हवेलींतलें ‘सायाँ द एम्.ल प्रिन्स’ (1922त पुराय) हें सजयल्लें दालन. झां ओबेअर हो ताचो सजावटकार. तशेंच पॅरिसांतल्या ‘Hotel de Soubise’ ह्या वास्तूचीं अलंकृत सोबीत दालनां (सु. 1735 – 40) – झेरमँ बोफ्रांद हाणें ह्या वास्तूचीं अलंकरण केलें. प्येअर लपोत्र हाणें मालीं चे हवेलीचे सजावटींत नव्या अलंकारणात्मक कल्पनांचो वापर केला. तातूंत रोकोको शैलीचीं बिजां सांपडटात. लपोत्रचो वारसो जायत्या सजावटकारांनी आनी वास्तुविशारदांनी फुडें व्हेलो, तातूंत रॉबेअर द कॉत आनी झ्यूस्त – ऑरेल मेसॉन्ये हे मुखेल आशिल्ले. तांणी तयार केल्ले आकृतिबंध पुस्तकरुपान पुस्तकरुपान प्रकाशीत जावन सगळेकडेन प्रसृत जाले आनी ते अठराव्या शेंकड्यांतल्या रोकोको शैलीच्या प्रसाराक पालव दिवपी थरले. थोड्याच काळांत हो संप्रदाय युरोप खंडांत सगळेकडेन पातळ्ळो.
फ्रांसाचे सकयल जर्मनी आनी ऑस्ट्रिया ह्या देशांनी ह्या संप्रदायाचो प्रभाव जाणवता. वास्तुकलेच्या मळार अमीर – उमरावांच्यो हवेल्यो आनी प्रासाद, इगर्ज वास्तू तशेंच अंतर्भाग हातूंत हे शैलीचो आविश्कार दिसता. तातुंतलें अलंकरण हें चड सुबक आनी परिश्कृत आसा.
रोकोको वास्तुशैलीचें सामकें प्रगल्म आनी विकसीत रूप जर्मनींत पळोवपाक मेळटा. म्युनिकांतली आमालेईंबुर्कची नाजूक आनी परिश्कृत रुपांत सजयल्ली वास्तू (1734 – 39) आनी ‘रेसिडेन्स थीएटर’ (1750 – 53) ह्या फ्रांस्वा द क्यूव्हीये ह्या वास्तुकारान उबारिल्ल्यो वास्तू सोबीत आसात. उल्लेख करपासारक्यो जर्मन रोकोको इगर्ज वास्तू अशो आसात. ‘Vierzehnheiligen’ (1743 त सुरवात) ही बव्हेरियांतली इगर्ज हाचो वास्तुकल्प बाल्टासार नॉयमानान केला; तशेंच म्युनिकालागची ‘Wieskirche’ (1745 त सुरवात) ही डोमीनिकसत्सिमरमानान उबारिल्ली इगर्ज. हे इगर्जेची सजावट ताचो भाव योहान बाप्टिस्ट त्सिमरमानान केल्ली. आंत्वान व्हातो (1684 – 1721), फ्रांस्वा बूशे (1703 –70) आनी ताचो शिश्य झां ऑनरे फ्रागॉनार (1732 – 1806) हे रोकोको शैलींतले फुडारिल्ले फ्रेंच चित्रकार आशिल्लें. व्होतोन रूढ केल्ल्या ‘फेत गलान्त’ (अठराव्या शेंकड्यांतल्या फ्रेंच राजदरबारांतल्या व्यक्तींचो उक्त्या सैमीक वाठारांतलो आनंद मेळावो) ह्या चित्रप्रकारांत रोकोको शैलीचीं बिजां सांपडटात. ताचीं Embarquement Pour Cythere (1917), les plaisirs du Bal (1719) हांचे सारकीं चित्रां हीं ह्या प्रकाराचीं उत्कृश्ट उदाहरणां. फ्रागॉनारचे ब्लाइंड – मॅन्स – बफ (सु. 1775) हें चित्रय हेच परंपरेंतलें मानतात. बूशेचे ट्रायम्फ ऑफ व्हीनस (1740) आनी फ्रागॉनारचे द स्विंग (सु. 1766) हींय ह्या संप्रदायाचीं म्हत्वाचीं चित्रां.
