(With sound K), D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, P (कांयकडेन R अशेंय मेळटा) S, T, V, X
इ.स. आदीं पयल्या शतमानांत रोमी लोकांनी ग्रीकाचेर जैत मेळयतकच ग्रीक उतरां लॅटिनांत वापरपाक सोंपीं जावचीं देखून तातूंत ‘Y’ आनी ‘Z’ ह्या अक्षरांचो आस्पाव हे लिपींत जालो. तशेंच इकराव्या आनी बाराव्या शतमानांत ‘V’ ह्या अक्षराचें व्दित्व जावन ‘W’ ह्या जर्मन अक्षराचो तातूंत आस्पाव जालो. 1542 वर्सा तातूंत ‘J’ हें अक्षर व्यंजन आनी ‘I’ हें अक्षर स्वर म्हणून लुई मायग्रेट ह्या फ्रँच लिपीतज्ञान उपेगांत हाडलें. ‘V’ आनी ‘U’ त फरक कर नाशिल्लें. ‘V’ हें अक्षर दोनांयखातीर वापरताले जाल्यार युन्सिअल लिपींत ‘U’ हें अक्षर ‘U’ आनी ‘V’ खातीर वापरताले. पूण धाव्या शतमानांत ‘V’ हें खास आद्याक्षरांखातीर मिनुस्कुल लिपींत उपेगांत हाडलें. त्याच वेळार ‘U’ हें स्मॉल लॅटर म्हणून वापरांत आयलें. अशे तरेन सद्याची रोमी रोमी लिपी ही 26 अक्षरांची जाली.
हे रोमी लिपीचे त्या त्या काळाचे गरजे प्रमाण वेगवेगळे प्रकार अस्तित्वांत आयले. तातूंत शिळा, माती वा धातूचेर कोरांतपाखातीर कॅपिटल वा मॉन्युमँटल लिपी वापरिल्ली आसा. तिसऱ्या शतमानांत पुर्विल्ल्या बायबलाच्या हातबरपांत आनी अभिजात साहित्याच्या हातबरपांत हीच लिपी मेळटा. चवथ्या शतमानापसून सातव्या शतमानामेरेन कॅपिटलाचो मातसो वेगळो ‘रस्टिक’ हो प्रकार मेळटालो. हे लिपीचो नापर शिळा आनी कांशें हाचेभायर पपायरस आनी पुर्विल्ल्या हाताबरपांनी केल्लो दिश्टी पडटा.
दुसऱ्या शतमानांत कॅपिटल लिपी फाटल्यान पडून ‘कर्सिव्ह’ (हाताबरपांतली धांवती लिपी) हे लिपीचो उदय जालो. फकत पुस्तकांतल्या माथाळ्यांखातीर वा आद्याक्षरांखातीर कॅपिटल लिपीचो उपेग जावंक लागलो. कॅपिटल लिपींतल्यानच युन्सिअल लिपी जल्माक आयली आनी जवथ्या शतमानासावन णवव्या शतमानामेरेन पुस्तकाखातीर युन्सिअल लिपीचो उपेग जालो. हे लिपींतलीं सुमार 390 धर्मीक हाताबरपां उपलब्ध आसात. हे लिपीचो सगळ्यांत पुर्विल्लो पुरावो तिसऱ्या शतमानांतलो आसून तो उत्तर आफ्रिकेंतल्या शिलालेखांत मेळटा.
फुडें कॅपिटलांतल्यानच कर्सिव्ह कॅपिटल वा मॅजुस्कूल कर्सिव्ह ह्या प्रकारचो उदय जालो. ही लिपी पुस्तकांखातीर आनी दीसपट्टया उपेगाखातीर आशिल्ली. पाँपेक 1875त मेणाच्यो 132 पट्टयो वा इश्टिका मेळ्ळ्यात. ताचेर हे लिपींत बरयल्ले सावकारी हिशेब आशिल्ले आनी तांचो काळ इ.स 53- 63 इतलो आसा. कॅपिटल कर्सिव्हांत अक्षरांचो आकार उणो करपांत आनी अक्षरां जोडून बरोवपाचो कल दिसता. तेचपरी दुरेघी पद्दतीवयल्यान चौरेघी पद्दत घेतिल्ल्याचें दिसता. हे पद्दतीक ‘हाफ युन्सिअल’ अशें म्हण्टाले. क्रिस्तांव साहित्यांत पांचव्या शतमानासावन आठव्या शतमानामेरेन हो प्रकार सर्वसामान्य म्हणून अस्तित्वांत आशिल्लो. किस्तांव धर्माच्या प्रसारावांगडा हाफ युन्सिअल अस्तंत आनी दक्षिण गोलांतल्यान आयर्लंडांत गेलो. ताका लागून हे लिपीक चड म्हत्व मेळ्ळें.
सातव्या शतमानांत ‘मिनुस्कूल लिपी’ पुस्तकांत आनी सदच्या वेव्हारांत वापरताले. तातूंत चौरैघी पद्दतीचो आस्पाव आशिल्लो. हे लिपीक न्यू आयरिश लिपी हें नांव दिल्लें. आयरिश धर्मप्रसारकां वरवीं ही लिपी जर्मनी, फ्रांस, इटली आनी स्वित्झर्लंडात गेली आनी थंयचे लिपीचेर तिचो प्रभाव पडलो. रोमी लोकांची युन्सिअल आनी आयरिशांची हाफ युन्सिअल हांचो ब्रिटनांत मेळ जालो आनी तातुंतल्यान अँग्लो सॅक्सन हे लिपीचो उदय जालो. तातूंत कांय नव्या चिन्नांचोय आस्पाव जालो.
णवव्या शतमानांत रोमी लिपीक एक निश्र्चीत मोडण मेळून ‘कॅरोलिंजिअन मिन्सुस्कूल’ हो प्रकार अस्तित्वांत आयलो आनी ताचो प्रसार कॅरोलिंजिअन राज्यांत जालो. तेभायर 1100 च्या सुमाराक उत्तर आनी दक्षिण युरोपांतय जालो. ह्या काळांतलीं लॅटीन पुरस्कां हे लिपींत बरयल्लीं मेळटात.
बाराव्या – तेराव्या शतमानांत गॉथिक प्रकारांत मोडपी ब्रोकन लिपी अस्तित्वांत आयली. तिका ‘गॉथिक मिनुस्कूल’ म्हण्टाले. पंदराव्या शतमानांत मुद्रणाखातीर ‘ह्युमॅनिस्टिक अँटिका’ वा रेनेसन्स मिनुस्कूल नांवाची लिपी अस्तित्वांत आयली. अशे तरेन जे लिपींत कर्सिव्ह लिपीचीं खाशेलपणां आसात, ती सदच्या वेव्हाराखातीर वा कागदपत्राखातीर उपेगांत उरली. जाल्यार तेराव्या-चवदाव्या शतमानांत वेपारी उद्देगाखातीर वेपारी लिपी अस्तित्वांत आयली. सोळाव्या शतमानांत धांवते लिपीची सुरवात जाली.
ल्हव ल्हव करून रोमी लिपी अस्तंतेकडल्या अर्ध्या रेमी साम्राज्याची लिपी जाली. किरिस्तांव धर्माच्या अनुयायांनी तिचो प्रसार उत्तर, अस्तंत, आनी मध्य युरोपांत केलो. तेभायर हेर युरोपी देशांनी आनी अमेरिकेंतूय हे लिपीचो प्रसार खूब व्हड प्रमाणांत जालो. ही लिपी इंग्लीश, फ्रेंच, जर्मन, इटालियन सारक्या जायत्या युरोपी भाशांखातीर वापरतात. हाचेवयल्यान हे लिपीचें म्हत्व कळटा. गोंयांत कोंकणी भाशेखातीर हे लिपीचो वापर किरीस्तांव समाजाकडल्यान आजय बऱ्याच प्रमाणांत जाता. “तियात्र” (कोंकणी नाटक) “रोमान्सी” (कांदबी) ह्या किरिस्तांव समाजांत लिपी लोकप्रिय आशिल्ल्या कोंकणी साहित्याची लिपी रोमी आसा. ते भायर ह्या समाजांतली जाण्टी पिळगी आजूनय कोंकणी पत्रवेव्हाराखतीर रोमी लिपीचो वापर करता.
