Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/554

This page has not been proofread.

भारतांत मॅट्रिक पद्दतीचो प्रसार खुबच उण्या प्रमाणांत जालो. १९७६ त प्रमाणभूत वजनां आनी मापां अधिन्म संसदेत संमत करपांत आयलो. तातूंत १९५६ उपरांतच्या विज्ञानीक प्रगतीचो विचार करून आंतरराश्ट्रीय एकक पद्दतीक प्राध्यान्य दिवपांत आयलें. तापमान, दाब आनी गुरुत्वीय प्रवेग हाचे परिणाम तापमानाच्या उण्याचड बदलाक लागून पदार्थांची लांबाय क्षेत्रफळ आनी धनफळ हातूंत उणो चड फरक पडटा. मानकाच्या तापमानापरस वेगळ्या तापमानांत ताचो उपेग करतना ताचो प्रसरण गुणांक दिवचो पडटा. मानकां तयार करतनां वापरांत आशिल्लीं प्रमाणित तापमानां गरजेप्रमाण वेगवेगळीं आसतात. ० से हें तापमान जायत्या वेळा प्रमाणित तापमान म्हूण वापरतात. मॅट्रिक पद्दतींतलें मीटर हें मानक आद्य मानक तयार करतना वा ते पद्दतीचीं दुसरीं मानकां तयार करतानां २०० से. हें तापमान वापरिल्लें आसता. आतरराश्ट्रीय वजनां आनी मापां तयार करतनां २०० से. हेंच तापमान धरतात. जेन्ना घनता आनी घनफळ हाच्या मापनाच्या प्रसंगार ४० से. ( उदकाचे महत्तम घनतेचें तापमान) हें तापमान धरिल्लें आसता.

लांबायेच्या मानकाचेर वातावरणीय दाबांतल्या फरकाचो कांयच परिणाम जायना. दाबांतलो फरक ( पाऱ्याच्या उंचायेच्या भाशेंत) ८० मिमी. जाल्लो आसल्यार आद्य मीटरांत दशलक्षांश मिमी. इतलो सूक्ष्म फरक जाल्लो मेळ्ळा. पूण वस्तूमानांची तुळा करतना वातावरणीय दाबांतलो फरक तशेंच तापमानांतले आनी आर्द्रतेतले फरक हांचो बरोच परिणाम जाता.

वजनां आनी मापां निश्र्चीत करपाचें काम प्रमाणीत वातावरणीय दाब ७६० मिमी. (पाऱ्याची उचाय, तशेंच पाऱ्याची जनताय १३.५९५१ ग्रॅ./सेंमी), तापमान ० से. गुरुत्वीय प्रवेश ९८०. ६६५ सेंमी./ सेकंद अशा वेगवेगळ्या अटींप्रमाण करपांत येता.

प्रमाणित वजनाच्या नमुन्याची तुळा करपाखातीर सामके अचूक आनी संवेदनक्षम अशा समभुजा आसपी दांडी आनी पारडी सुरी धारेचेर लोंबती आशिल्ल्या तागड्यांनी करूंक येता. अशा तागड्यांनी प्रमाणित किलोग्राम अशा वजनातल्या १०-७ किग्रॅ. अतलो सूक्ष्म फरकय मेजूंक मेळटा. प्रमाणित वजनां ज्या मुखेल प्रमाणित वजनापसून तयार केल्यांत तांचे तुळे खातीर वयली तागडी चड संवेदनक्षम करून वजन करपाचे अचूक पद्दतीचो अवलंब करचो पडटा. अशे तरेचे तयार केल्ले तागडेन निर्वत अवस्थेंत दांडयेचे विचलन प्रकाशकिरणाच्या आदारान मेजपाची पद्दत वापरून आनी वजन करपाखातीर करपाक लागपी सगळ्यो क्रिया तागडेसावन बऱ्याच अंतरावयल्यान करून १ दशकोट्यांश (१०)फरकय मेजूंक मेळटा.

प्रमाणित वजनाच्यो धातू, आकार, सफाई आदी बाबी एकसारक्यो आसल्यो तरी तातूंत फरक मेळ्ळ्यात. प्लॅटिनम वा हेर धातूपसून फाव ती जतनाय घेवन तयार केल्ल्या प्रमाणित वजनातय भायले वटेन सवकायेन रासायनिक आनी प्राकृतिक बदल जातात.

आंतरराश्ट्रीय मूलभूत 'किलोग्रॅम' मानकां तयार करपांत आयिल्ल्या वेगवेगळ्या राश्ट्रांतले किलोग्रॅमचे नमुने प्लॅटिनम (९०%), इरिडियम(१०%) मिश्रधातुचे तयार केल्ले आशिल्ल्यान जायतीं वर्सां तातूंत दोन कोट्याशांपरस चड बदल जायत आसता. वजनांची मुल्यां जशीं जशीं ल्हान आसतात त्या त्या प्रमाणांत पृश्ठभागाचें क्षेत्रफळ आनी तातुंतलें वस्तुमान हांचे गुणोत्तर वाडत राविल्ल्यान ताचो तिगपाचें प्रमाण ल्हव व्हव उणें जायत रावता. सादारण मानकाखातीर २५% क्रोमियम आनी २०% निकेल आशिल्लें. पुरायतरेन ऑस्टेनाइटी अगंज तिखें घट आसता तें कळमेना तशेंच तें उच्च अचुंबकीय आसा. ८०% निकेल आनी २०% क्रोमियम आशिल्लें अचुंबकीय मिश्रधातू ह्या कामांत यशस्वीपणान वापरपांत येता. भारतांत सादारण वेव्हारांत तागडेवांगडा वापरपाचीं वजनां बीडाचीं आनी पितुळचीं (उण्या मोलाचें) केल्लीं आसतात. हीं वजनां नियमीत काळाउपरांत शासकीय अधिकाऱ्या कडल्यान तपासून घेवचीं पडटात.

लांबाय क्षेत्रफळ आनी घनफळ हांचीं एककां: दर एका शास्त्रांत मापनाक खूब म्हत्न आसा. लांबाय क्षेत्रफळ आनी घनफळ हांचें मापन खूब पुर्विल्ल्या काळासावन वेगवेगळ्या पद्दतीन करताले. अशएं पुरातत्वीय उत्खननां, शिलालेख आनी ताम्रपट ह्या इतिहासीक पुराव्यांवयल्यान म्हायती मेळटा. ताचेवयल्यान लांबायेच्या मापनाची गरज सगळ्यांत पयलीं निर्माण जाली अशें दिसता. जेन्ना मनशान घराचे बांदावळीक आनी जमनीची विभागणी करूंक सुरवात केली, तेन्ना लांबायेचे मेजणेक म्हत्व आयलें. हे खातीर मानक थारावपाखातीर मनशाचें लक्ष सैमांतले घडामोडीकडे आनी आपल्या देहाकडे गेलें. सुरवेक दोन गांवांतलें अंतर कितलें आसा हें सांगपाखातीर दीस हें प्रमाण धरपाची चाल आशिल्ली. एक गांव दुसऱ्या गांवापसून एका दिसाच्या अंतराचेर आसा म्हळ्यार जर रातदीस प्रवास केलो जाल्यार एका उदेंतासावन दुसऱ्या उदेंता मेरेन चलत गेल्यार तो गांव येतलो. अर्थांत मनशाच्या चलपाचे गतीचेरय अवलंबून आसता. हें फकत लांब अंतर मेजपाक उपेगी पडटालें. पूण उण्या अंतराखातीर हें मानक उपेगी पडनाशिल्लें. देखून कच्च्या स्वरुपांतल्या ल्हान मानकांखातीर मनशान स्वताच्या पायाची लांबाय, पसरिल्ल्या तळहाताची रुंदाय, कोपरासावन फुडल्या हाताची मदल्या बोटाच्या तोंकामेरेन लांबाय, आंगठो आनी करंगळीचें तोंक हातुंतलें अंतर आदी वेगवेगळ्या लांबायेचीं मानकां निश्र्चीत केलीं. दोन पावलांतलें म्हळ्यार दांगेतल्या अंतरावयल्यान शेताची लांबाय - रुंदाय मेजताले. स्टेडिऑन हें लांबायेचें पुर्विल्लें ग्रीक एकक शर्यतींत धावपी गड्यान एका दमात सारक्या वेगान धाविल्लें अंतर हाचेर आदारिल्लें आशिल्लें. फुडें जशी