इंग्लंडाच्यान फ्रांसाक परतल्या उपरांत ताचें वेगवेगळे प्रकारचें लिखाण एका फाटल्यान एक अशें उजवाडाक येवपाक लागलें. तातूंतलो बाराव्या चार्लसाचो इतिहास (1731), आनी ताचें प्रसिद्द माटक 'झायरे' (1732) हांचो आस्पाव जाता. मनशाच्या सांस्कृतीक इतिहासाचें खाशेलेपण सांगपी ताचे लेख 'लेटर्स फिलॉसॉफिक' ह्या नांवान 1734त उजवाडाक आयले. तातूंत ताणें इंग्लिश, संस्कृती, शिक्षणी संस्था आनी चली- रितींची तोखणाय करून फ्रेंच संस्कृतीचेर टिका केल्ली. हाका लागून फ्रेंच साहित्यकारांनी व्हॉल्टेराक देशद्रोही थारावन त्या ग्रंथाचें कायद्यान बंदी हाडली. देखून ताका पॅरिस शार सोडचें पडलें.
पॅरिस शार सोडल्या उपरांत तो मारक्यूस द कॅटलॅट हिचेवांगडा लॉरेनाक रावपाक लागलो. ह्या काळांत ताणें साबार माटकां, अध्यात्मिकविद्येचेर निबंद, न्यूटनाचीं दोन वेगळी चरित्रां आनी कविता बरयल्ल्यो. झादिग (1787) मायक्रोमेगास (1752) ह्यो ताच्यो तत्वगिज्ञानावयल्यो कथा प्रसिद्द आसात. कॅटलॅट हिका 1749 वर्सा मरण आयल्या उपरांत तो बार्लीन शारांत वचून रावलो. फ्रेडिक द ग्रेट हाच्या सवासांत तीन वर्सा काडल्याउपरांत तो रिस्वझरलँडाक गेलो. थंय आसताना 1755 पोर्तूगालांत जाल्ल्या भिरांकूळ भूंयकंपाची प्रेरणा घेवन ताणें 'द लिजबोन डिजास्टर' ही कविता बरयली. 1759 तो फ्रेंच स्लिस शिमेर आशिल्ल्या फेर्ने गावांत रावपाक लागलो. थंय सावनताणें संवसाराच्या वायट प्रवृत्तीचेर आनी धर्मपिठाच्या ढोंगाचेर साहित्यप्रकारांतल्या टिकांचो शिंवर केलो. कँडीड आनी युनिवर्सल हिस्ट्री हो ताचो त्या वेळावयलो म्हत्वाचो वावर. पारायेच्या 83 व्या वर्सा तो पॅरिसाक परत गेलो. उपरांत थंयच ताका मरण आयलें.
व्हॉल्टेरान आपल्या वैचारिक लिखाणांतल्यान समाजांतल्या अंधश्र्दाचेर, धर्माच्या नांवान जावपी पिळवणूक, धर्मगुरूंचें पापचरण जुलमी राजवट हांटेर टिका केल्या. ताच्या अश्या लिखाणातल्यान युरोपी प्रभोदन कार्याक नेच आयलो अशें सांगता. कवी, नाटककार, इतिहासकार, तत्वगिज्ञानाची अश्या विंगड विंगड भूमीकेंतल्यान वाङमय रचून ताणें स्वताचें अशें यूग निर्माण केल्लें.
व्हेलेंटायन डे: (सेंट व्हेलेंटायन डे). मोग्यांचो दिस. 14 फेब्रुवारी हो दीस पुराय संवसारभर व्हेलेंटायन डे म्बूण मनयतात. ह्या दिसा मोगी एका मेकांक 'बी माय वेलेंटायन' (म्हजेंच मोगी तूं) अशें बरयल्लें कार्ड धाडटात.
रोमन कॅथोलिक इंगर्जेन किरिस्तांवाच्या लोकप्रिय 'फर्टिलीटी फेस्टिवलच्या' आड हो दीस मनोवक सुरवात केल्ली. मूळांत फर्टिलीटी फेस्टिवल ची सुरवात रोमन लोकांच्या 'फेस्टिवल ऑफ लव' पसून प्रेरणा घेवन जाली. मोग्यांची देव ज्युनो फ्रेब्रूआट हिच्या नांवान हो उत्सव मनोवपाक लागले. फ्रेब्रूवारी म्हयन्यांत तरनाट्या चलयांची वळेरी करून तरनाटे चले लोटरी पद्दतीन आपली जोडिदारीण निवडटाले. मागीर ते चलयेवांगडा त्या दिसी सावन फुडल्या वर्सा मेरेन मजा करप अशी प्रथा आशिल्ली. हाचो फायदो घेवन चले चलयो स्वताचो म्हूण एक उत्सव मनयताले आनी मार्चाचे 1 तारखेक आपल्या मोगावांगडा लग्नाचो विचार जाहिर करताले.
जाच्या नांवान हो दीस मनयता तो सें व्हेलेंटायन किरिस्तांव धर्माचो रोमनाचो राजा क्लायडियन- 2 हाणें व्हेलेंटायनाची किरिस्तांव धर्मा आडची शिकवणपळोवन ताका वंदखणींत घालो. तेन्नाच्या काळांत सैनीक भरती खातीर लग्नाचेर बंदी घाल्ली. तरी आसताना तो आपल्या मोगी चलयेवांगडा लग्न जालो. ताणें हें क्लॉडियरसाच्या हुकमाआड केल्ल्यान ताणें ताका 14 फेब्रुवारीदिसा मरणाची ख्यास्त फर्मायली.
व्हेलेंटायन जंय ख्यास्त भोगतालो ताच्या जनेलाभायर व्हायलटाचीं खूब झाडां आशिल्लीं. त्या झाडांचें एक पान काडून ताचेर तुज्या व्हेलेंटायनाटी याद दवर हे शब्द बरयलें आनी ते पान बंदखणीच्या ऑफिसराचे कुड्डे चलयेकडेन धाडलें. हाचें फळ म्बूण त्या दोगांयच्या पवित्र मोगाच्या श्रध्देचेर अॅस्टरियाचे कुड्डेपण दृश्टिंत बदललें आनी तिका दिसपाक लागलें. ही खबर सगळ्याक पातळ्ळी आनी तेन्नाच्यान मोगी तरनाटे चले- चलयो हो दीस 'ल्युपर्कस' ह्या नांवान मनोवंक लागले. फुडें 496त वर्सा पोप हाणें समाजाचे कुड्डे विचारसरणेक लागून त्या उत्सवाचेर बंदी हाडली.
अशें म्हण्टात, फ्रेब्रुवारी म्हयन्यांत वसंत ऋतूंत त्या काळांत रोमी तरनाटे आपल्या मोगी प्रेमिकांक मागणी घालताले अशी प्रथा आशिल्ली तांणी बरयल्ली मोगाची चीट 14 फेब्रुवारीक दाडटाले. हेच प्रथेक मागीर ल्हव ल्हव 'व्हेलेंटायन चीट' म्हणपाक लागले. फुडें हाचो प्रचार वाडत गेलो. उपरांत व्हेलेंटायन कार्डं धाडपाची प्रथा सुरू दाली. सगळ्यात पयलीं अशें तरेचे कार्ड ज्युनो फेब्रुआट हाणें बरयलें अशें म्हण्टात.
कांय जाणकारांच्या मताप्रमाण हे प्रथेचो आनी व्हेनेंटायन ह्या नांवान जावन गेल्ल्या दोन संतांचो तसो कांयच संबंद ना. रोमन पुराण कथेंतली मोग्याची देवी व्हिनस हिचो चलो क्युपिडचें चित्र व्हेलेंटायनच्या कार्डाटेर आसता.
सोळाव्या शेकड्यांत स्वित्झरलंडांत सेंट फ्रान्सिस डी सेल्स ऑफ जिनेव्हा हाका अशें दिसलें, किरिस्तांव लोक बरेच मदेल्यात तांका शिस्त लावपा खातीर ताणें तेन्ना अस्तितत्वांत आशिल्ली लॉटरी पद्दत बंद केली. हे लॉटरी पद्दतीन रोमन लोक लोटरी तिकेटीचेर संतांची नांवां घालताले. तरनाटे चले चलयो चिटयो काडटाली आनी त्या लोटरिच्या ड्रॉ प्रमाण वर्सभर ताचेबरोबर संवसार करचो पडटालो.
