सत्यनारायमाच्या महिमाचेर आदारीत खाशेली अशी आरत करतात. तीर्थ- प्रसाद, दक्षिणा- दान, दांपत्या- भोवमान करतकच पूजेची समाप्ती जाता.
सत्यनारायणाच्या कथा-कथामदीं एक मुखेल कथा साधू नांवांच्या एका वाण्याभोंवतणी आनी ताची घरकान्न लीलावती तशेंच धूव कलावती हांचेसंबंदान आसा. सत्यनारायणाक आंगवण करून ताका कलावती ही चली जाल्ली पूण फुडें आंगवण पावोपाची उरिल्ल्यान साधूवाण्याक आनी ताच्या जांवयाक स्वर संक्शटाक तोंड दिवंचें पडलें. पूण फुडे आवय- धूवेन सत्यनारायणाचें व्रत करून तांचेवयले संक्शट पयस केलें असो ह्या व्रताचो महिमा हे कथेंत सांगला.
हेंच कथेवांगडा अंगध्वज नांवाच्या राजाची कथा सांगप जाता. राखण्यानी दिल्लो सत्यनारायणाचो प्रसाद न्हयकारील्ल्या ताचे शंबर पूत मेले तशें राज्यय गेलें. फुडें हें व्रत करून चूक मागतकच पूता सकट ताका वैभव प्राप्त जालें असो हे कथेचो शेवट आसा. सत्यनारायणाचेर आधारीत आनीकय वेगळ्यो कथा आसात.
गोंयांत तशेंच महाराष्ट्रांत आंगवणीचे पूजेवांगडाच वा उत्सवा वेळार वैयक्तिक वा भौशिक रीतीन सत्यमारायणाचें व्रत करपाची प्रथा आसा. लोकांकडल्यान दान-देणगीच्या रुपान द्रव्य एकठांय करून सत्यनारायणाची पूजा करपाचो संक्लप सोडून कांय भाविक लोक ही पूजा करतात. कांय गांवानी थरावीक काळांत वर्सुकी पूजा करप जाता. लग्न जाल्या नव्या दांपत्यान ही पूजा करपाची चाल खासा करून गोंयांत आनी महाराष्ट्रांत आसा.
भोवतेककडे सकय दिल्ली सत्यनारायणाची आरत म्हणटात,
सत्यनारायणाची आरत-
जय जय दीनदयाळा सत्यनारायण देवा| पंचारति ओवाळूं श्रीपति तुज भक्तीभावा|| जय 0|| ध्रु 0|| विधियुक्त पूजुनी करिती पुराण श्रवण | परीमळद्रव्यासहित पुष्पमाळा अर्पून | घृतयुक्त शर्करामिश्रित गोघूमचूर्ण | प्रसाद भक्षण करितां प्रसन्न तूं नारायणा ||जय 0||1|| शतानंदविप्रें पूर्वीव्रता हे आचरिलें | दरिद्र दवडुनि अंतीं त्यातें मोक्षपदा नेलें| त्या पासुनि हें व्रत या कलियुगि सकळां श्रुत झालें || भावार्थें पूजितां सर्वों इच्छित लाधलें || जय 0 || 2 || साधुवैश्यें संततिसाठीं तुजला प्रार्थीलें | इच्छित पुरतां मधांद हाउनि व्रत न आचरिले | त्या पापानें संकटिं पाडुनी दु:खहि भोगीलें | स्मृती होउनि आचरितां व्रत त्या तुवांचि उध्दरिलें || जय 0 || 3 || प्रसाद विसरुनि पतिभेटीला कलावती गेली क्षोम तुझा होतांचि तयाची नौका बुडाली | अंगध्वजरायासी यापरि दु:खस्थिती आली | मृतवार्ता शतपुत्रांची सत्वर कर्णीं परिसली || जय 0 || 4 || पुनरपि पूजुनि प्रसाद ग्रहण करितां तत्क्षणीं | पतिची नौका तरली देखे कलावती नयनीं | अंगध्वजरायासी पुत्र भेटति येऊनी | एैसा भक्तां संकटिं पावसि तूं चक्रपाणी || जय 0 || 5 || अनन्यभावें पूजुनि हें व्रत जे जन आचरती | इच्छित पुरविसि त्यांते देउनि संतति संपत्ति | संहरती भय दुरितें सर्वहि बंधने तुटती | राजा रंका समान मानुनि पावसि श्रीपती || जय 0 || 6 || एैसा तव व्रतअपारमहिमा वर्णूं मी कैसा | भक्तिपुर:सर आचरती त्यां पावसि जगदीशा | भक्तांचा कनवाळू कल्पद्रुम तू सर्ंवैशा | मोरेश्वरसुत वासुदेव तुज विनवी भवनाश || जय 0 || 7 ||
सत्यशोधक समाज: ब्रिटीश राजवटींत सगऴ्या जातींक सिक्षण मेकळें जालें म्हणून जोतीराव फुले सारके शिकिल्ले सूज्ञ फुडारी 24 सप्टेंबर 1873 ह्या दिसा पुणें हांगा जमले आनी व्हड विचार केले उपरांत धर्म, कर्म, वेव्हार हातूंत फुडाराक शूद्रांची पिळणूक जावंची न्हय, म्हणून तांणी सत्यशोघाक समाजाची स्थापणूक केली. हाचेय पयली इ.स. 1864त मुंबयंत आनी1870 त पुण्यांत प्रार्थना समाजाची स्थापणूक शिकिल्लया लोकांनी केल्ली मुखेलपणान तेच धर्तेर पूण शूद्रांचे खास उदरगतीखातीर सत्यशोघक समाज हे स्वतंत्र संघटनेची स्थापना जाली. फुडाराक हो महाराष्ट्रांतलो एक पंथ जालो. ह्या समाडाचीं मुखेल तत्वां सकयल दिल्लेप्रमाण आशिल्लीं -1 देव एक आसून तो सगऴे कडेन भरिल्लो निर्गुण, निर्विकार आनी सत्यस्वरूप आसा आनी सगळीं मनशां हीं ताचीं भुरगीं जावन आसता. 2. ईश्वराची भक्ती करपाचो पुराय अधिकार दर एका मनशाक आसा. तेखातीर ताका मध्यस्थाची गरज ना. 3. मनीस हो जातीन श्रेश्ठ थरना, तर तो गुणांनी व्हड थारता. 4. खंयचोय ग्रंथ सगळे नदरे प्रमाण आनी देवान घडयल्लो ना. 5. परमेश्वर हो अवय रुपान अवतार घेना. 6. पुनर्जल्म, कर्मकांडां, जप- तप ह्या सगऴ्यो गजाली अज्ञानाचेर आदीरिल्ल्यो आसता.
जोतीराव आपल्या विचारांचो सुबोघ सूत्रबध्द सारांश असो सांगला- विघ्येविना मती गेली, मतींविनां नीति गेली, नीतीविनां गती गेली. गतीविनां लित गेले, वित्ताविनां शुद्र खचले , इतके अनर्थ एका अविध्येन केले. (अर्थ- शिकप नाशिल्ल्यान बुध्द ना , बुध्द नाशिल्ल्यान नीत ना, नीत नाशिल्ल्यान गती ना गती नाशिल्ल्यान दूडू नात, दुडवांविणें शूद्र खचले , हे सगळे अनर्थ एका अनाडीपणान केले). ताणें हो निश्कर्श 'शेतक-याचा आसूड' (1883) ह्या ग्रथांत सुरवेकच काडला. सत्यशोधक चऴवळीचो भावार्थ हातूंत दिसता.
समाजाच्या परिवर्तनाखातीर, समाज रचनेंतलो धर्मभेद, जातीभेदाचे आदारिल्लो उच्चनीच हो भेदभाव , बायलांची पिऴणूक, हिंदू धर्म संस्थेतली मूर्तीपूजा आनी हेर कर्मकांड आदी गजाली ना न पश्चात करून समता प्रदान समाजाची निर्मणी करपाखातीर तशेंच कुड्ड्यो श्रध्दा ना करपाखातीर, विचारीक क्रांतीची गरज आसा, अशें फुलेक दिसलें आनी ते खातीर ताणें सत्यशोघक समाज ही माची.
