Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/212

This page has not been proofread.

विधीमंडळाची पयली वेंचणूक 1977 वर्सा जाली.

दर वर्सा विधीमंडळ दोन फावट मेळटा. विधीमंडळाच्या बसकांक बिलां आनी हेर प्रशासनाविशींच्या गजालींचेर चर्चा जाता. राश्ट्रीय आघाडी हो हांगाचो एकूच कायदेशीर पक्ष. तेभायर आठ बेकायदेशीर पक्ष आसात. राश्ट्रीय मुक्ती आघाडीचो सरचिटणीस तोच हांगाचो राश्ट्रपती जाता.

राज्यकारभाराचे बरे वेवस्थेखातीर देशाचे 31 वांटे केल्यात; हांकां ‘ विलायेत ’ अशें म्हणटात. हांचेर प्रशासन चलयतल्या राज्यपालांची निवड राश्ट्रपती करता. तेभायर 160 पोटविभाग आनी 691 कम्यून्स आसात. पोटविभागाचे प्रशासन उपराज्यपाल करता. कम्यून खातीर दर चार वर्सांनी वेंचणूको जातात.

अर्थीक स्थितीः आल्जेरियांत शेतकी पिकावळ आनी पशुपालन हांकां म्हत्व आसा. हो सगळ्यांत चड लोकांक काम दिवपी वेवसाय. शेतवेवसाय आनी पशुपालन उत्तर वाठारांत चड जाता. दर्या लागची सकयल आशिल्ली जमीन पिकावळीक बरी पडटा. न्हंयो नाशिल्ल्याकारणान उदकाक लागून शेत पिकावळीचेर बंधनां पडटात. मुखेल पिकां गंव, बार्ली हीं आसात. ते भायर ओट, मको, बटाट, तंबाखू, भाजी आनी ऑलिव्ह तेल हांचेय बरेंच उत्पन्न जाता. वाळवंटांत जावपी खाजराचें उत्पन्न म्हत्वाचें आसा.

आल्जेरिया खनिजसंपन्न आसा. टेल आनी टिंडूफ वाठारांनी फॉस्फरस नाशिल्लें लोखण, तेबेस हांगा फॉस्फेट आनी एजदेले, हासी, मसावद, इलांगासी, एनजेफ्त आनी मसीला ह्या जाग्यांचेर तेलाच्यो खणी आसात. सैमीक वायूचेंय प्रमाण बरेंच आसा. तेभायर, शिशें, जस्त, तांबें, पारा (Mercury), रुपें, अँटिमनी, संगमरवर सारकीं खनिजां आसात. होगर ह्या वाठारांत हालींच युरेनियमचो सोद लागला. उदकांतली पिकावळ फकत उत्तर वाठारांत भूंयमध्यसागरांतल्यान मेळटा. पर्यटन उद्येगाक ह्या देशांत चडशे म्हत्व ना. तरीपूण 1977 वर्सा आल्जेरियाक 241,700 पर्यटकानी भेट दिल्ली. चडशे पर्यटक फ्रांस, अमेरिका, ब्रिटन, स्पेन, अस्तंत जर्मनी ह्या देशांतल्यान येतात.

अर्थीक स्थिती आयात-निर्यात वेवस्थेचेर आदारित आसा. हांगा मेळपी सैमीक मालाची निर्यात आनी तयार मालाची आयात जाता. चडसो वेपार फ्रांसाकडेन जाता. हेर युरोपीय देशांकडेन आनी अमेरिकेकडेनय वेपाराक लागून आल्जेरियाचे संबंध आसात. दिनार हें हांगाचें अधिकृत चलन.

येरादारी आनी संचारणः आल्जेरियांत 4,074 किमी. लांबायेचे रेल्वेमार्ग आसात. तांतले 319 किमी. वीजेचेर चलतात. अस्तंतेक मोरोक्को आनी उदेंतेक ट्यूनीशिया हे दोनूय देश आल्जेरियाकडेन रेल्वे मार्गान जोडिल्ले आसात.

आल्जिअर्स, अन्नाबा, ओरान हीं मुखेल बंदरां. तेभायर बेजाया, आर्झू, जिजेली ह्या सारकीं बंदरां म्हत्वाचीं आसात. ह्या बंदरांतल्यान आयात-निर्यात वेव्हार चलतात. रस्तयांची लांबाय 82,040 किमी. इतली आसा. तांतले 18,500 किमी. मुखेल रस्ते आसात आनी 19,000 किमी. च्या रस्त्यांवेल्यान उणी येरादारी जाता. बस वाहतुकीचें राश्ट्रीयकरण जालां.

एअर आल्जेरी ही हांगाची विमान येरादारी सांबाळपी संस्था. ही देशाभितर आनी देशाभायले येरादारीची वेवस्था पळयता. आल्जिअर्स हांगा आशिल्लो दार एल बॅदा हो हांगाचो मुखेल आंतरराश्ट्रीय विमानतळ. ओरान, अन्नाबा, कॉन्स्टन्टीन हेंय बरे विमानतळ. तेभायर देशांत 150 वयर ल्हान सान विमानतळ आसात.

टेलिफोन वेवस्था सादारण आसा. टेलिफोनसेवेंत आल्जेरियाची सुवात जगांत 62 वी आसा. रेडिओ आनी दूरदर्शन हांच्यावेल्यो कार्यावळी अरबी, फ्रेंच आनी काबिलीया भाशेंतल्यान जातात. मुखेल दिसाळीं 4 आसात.

लोक आनी समाजजीणः 1986 वर्सा आल्जेरियाची लोकंसंख्या 2,25,66,000 आशिल्ली. तातूंतले शारांनी रावपी लोक 1,09,41,000. दादल्यांची संख्या 49.8% आसा. हांगाचे आदिवासी बर्बर आनी सेमेटिक वंशाचे आसात. अरब आनी अरबीकरण जाल्ले बर्बर हांची लोकसंख्या सगळ्यांत चड म्हळ्यार सुमार 80% आसा. इस्लाम हो हांगाचो अधिकृत धर्म. चडशे मुसलमान सुन्नी पंथाचे आसात. तेभायर युरोपीय आनी ज्यू हांचीय संख्या हांगा बरीच आसा. चडशे युरोपीय फ्रांसाचे आसात.

इस्लाम धर्माचे लोक सगळे धर्मीक रितीरिवाज पाळटात. रमजान सारके उपाय चडशे लोक करतात. बऱ्याच वाठारांनी जादू सारके प्रकार आजूय चलतात. मुसलमानांमदीं एका परस चड बायलो करपाची प्रथा चडशी ना, चडकरून शारांनी तर ती सामकीच उणी आसा.

चडशा शिल्पांचेर, घरांचेर आनी इतिहासीक वास्तूंचेर मूरीश आनी ऑटोमन वास्तूशिल्पाची भरसण आसा. राजवाडे, थडीं, किल्ले हातूंत बरे कलेचे नमुने सांपडटात. बूझीच्या हम्माडायटांचो राजवाडो ताचे खाशेले कलेक लागून नांवाजिल्लो आसा. पूर्विल्ल्या काळांतल्यो चिनी मातयेच्यो वस्तू अभ्यासाचे नदरेंतल्यान एक आकर्शण थारल्यात. हांचो संबंद ईजिप्तचे पोरने संस्कृतायेकडेन आसा अशें जाणकारांचें मत आसा. हांगाचे गालिचे सोबीत आसतात. संगीताच्या मळार नोवबा संगीत आनी नाच, काबिलाया गीतां लोकप्रिय आसात. हांगाच्या लोकसंगीताचो बऱ्याच युरोपीय संगीतकारांनी अभ्यास केला.

शिक्षणः आल्जेरियाचें राश्ट्रीय साक्षरता प्रमाण 26% आसा. जगांत हे गजालींत आल्जेरियाचो क्रमांक 103 वो लागता. 6 ते 14 वर्सां पिरायेमेरेनचें आठ वर्सांचें शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें आसा. मुळावें शिक्षण स वर्सांचें आसा. उपरांत चार वर्सां माध्यमिक. मुळाव्या शाळांनी नोंद जाल्ल्या भुरग्यांनी सरासरी 90% आसा.

सप्टेंबर ते जुलय मेरेन शिक्षणीक वर्स आसता. मुळाव्या शाळांनी शिक्षण अरबी भाशेंतल्यान चलता. ताच्या उपरांतचें शिक्षण अरबी आनी फ्रेंच भाशेंतल्यान दितात. हेभायर वेवसाय आनी धंद्याचेंय प्रशिक्षण हांगा दितात. शेतकी आनी तंत्रीक शिक्षणाक चड म्हत्व आसा.

शिक्षणाचो प्रसार करपाची जापसालदारकी घेवंक मंत्रीमंडळाचीं तीन खातीं आसात- मुळावें आनी माध्यमिक, उच्च आनी वैज्ञानिक, पारंपारिक आनी धर्मीक. सरकारी खातीं शिक्षणाच्या मळार बरेंच काम करतात. शिक्षणाचेर जावपी खर्चाचें प्रमाण बरें आसा. राश्ट्रीय उत्पन्नातलो शिक्षणाचेर खर्च करपांत आल्जेरियाचो जगांत 35 वो क्रमांक लागता.

1977 त मुळाव्या शाळांनी 28,97,500 भुरगीं शिकतालीं. दुसऱ्या पांवड्यावेल्या शाळांनी 7,45,838 विद्यार्थी आनी उंचल्या पांवड्यार 61,767 विद्यार्थी शिकताले.

आल्जेरिया, ओरान, अन्नाबा आनी कॉन्स्टन्टीन विश्र्वविद्यालयां उंचल्या पांवड्यावेल्या शिक्षणाची वेवस्था करतात. हांगाचे बरेचशे विद्यार्थी शिक्षण घेवपापासत फ्रांस, अमेरिका, ब्रिटन, अस्तंत जर्मनी, बॅल्जियम, कॅनडा, बल्गेरिया, चेकोस्लोवाकिया ह्या देशांनी आसात.

विज्ञान संशोधनाचेर आल्जेरिया बरोच खर्च करता. हातूंत आल्जेरियाचो क्रमांक जगांत 58 वो लागता. 1972 वर्सा 242 वैज्ञानिक हांगा संशोधन करताले.

भाशा आनी साहित्यः अरबी ही हांगाच्या लोकांनी भास. हे भाशेच्यो बऱ्योच बोली आसात. खुबशे मुसलमान लोक फ्रेंच भाशाय वापरतात. फ्रेंच भाशेचो उपेग प्रशासनांत आनी शिकिल्ल्या लोकांमदीं जाता. ह्या देशांत जुल्झ रॉय सारको नाटककार आनी लेखक नांवाजिल्लो आसा. नामनेचो लेखक, विचारवंत आनी नोबेल इनाम मेळोवपी आल्बेअर काम्यू हो हांगाचोच. आल्जेरियाचो भूगोल आनी हानीबालाचेर नाटक बरोवपी अहमद तेवफिक मदानी आनी धर्मीक अरबी पंडीत अब्दूल हमीद वादिस हे म्हत्वाचे फुडारी. फ्रेंच भाशेचो वाडटो प्रभाव उणो करून अरबी भाशेंतल्यान साहित्यनिर्मणी करपाखातीर हांगाच्या साहित्यिकांकडल्यान