आशिया, उत्तर चीन, मंगोलिया हांगा दोन मदारींचे बॅक्ट्रियन उंट pack animal (म्हालवाहू) म्हूण वापरतात. चीनांतले उंट ११५-१३५ किलोचें वजें दिसाक सुमार ४० किमी. अंतराचेर व्हरता. सामकीं सशक्त आनी घटमूट उंटां २७० किग्रॅ. वजन लेगीत सहज व्हरूंक शकता आनी एका म्हयन्यांत १०५० किमी. अंतर कापूंक शकतात. भारतांतलो बळिश्ट ड्रॉमेडरी नर उंट २२५-२९५ किग्रॅ. चें वजें दिसाक ३२ किमी. अंतराचेर व्हरूंक शकता. एकदम बरीं उंटां ४०५ किग्रॅ. चें वजें लेगीत ल्हान अंतराचेर व्हरतात.
उंटां वाळवंटांत, सपाट माळरानांचेर आशिल्ल्या Grass-Steppes वाठारांत आनी १५०० ते २००० मी. उंचायेच्या दोंगराळ प्रदेशांत रावतात. उबाळांच्या दिसांनी जंय वाळवंटी तण, झीली, झोंपां जातात अशा व्हड वाळवंटी देगणांनी रावतात. शिंयाच्या दिसांनी ६ ते २० उंटां कळप करून सुकिल्ल्या खाडयांनी वा मरुवनाच्या (oasis) लागसार रावतात. ह्या कळपांत चड करून मादी उंट आनी पिलांच आसतात. दरेक कळपाचें मुखेलपण एक नर उंट करता. बाकीचे नर उंट एकोडेच रावतात.
उंट उबाळांच्या दिसांनी ५०° से. तापमानांत जाल्यार थंडेच्या दिसांनी −२७° से. तापमानांत रावंक शकता. पूण थंड हवामान तांकां बरें मानवना. रखरखीत वोताच्या उबाळांत १७ दिसांमेरेन उंट उदकाविना रावंक शकता. तानेन सुकिल्लें उंट १० मिनटां भितर १३५ लि. उदक पियेवन दिंविल्ले वजन वाडयता.
उंटां तांची चरबी फाटीचेर सांठयता. चरबी तांची कडक वोतापसून राखण करता. तेचप्रमाण मदारींत सांठयल्ले चरबीचें गरजेप्रमाण जाय तेन्ना ऑक्सिडीकरण (oxidation) करून उंट उदक तयार करता आनी आपली तान भागयता.
उंटाक Virus Camel-pox हो रोग व्हयरस (विषाणू) पसून जाता. तशेंच रानांतल्या जळारांपसून ‘सरा’ हो रोग चीन, भारत आनी इराण ह्या देशांत चड प्रमाणांत दिसून येता. रोगाचीं लक्षणां रक्तक्षय (anaemia), वजन देंवप, पांय, पोट आनी जननेंद्रिय सुजप अशीं आसात.
रेंवट वाळवंटांतल्यान वजें घेवन वचप दुसऱ्या खंयच्याय प्राण्याक शक्य ना पूण उंटाक ‘वाळवंटांतलें जहाज’, ‘वालुकारण्य नौका’ (desert ship) अशें नांव पडलां.
-प्रा. एस्. आर. गनीहार
उ: देवनागरी वर्णमालेतलें पांचवें अक्षर. हाचो उच्चार ओंठांतल्यान जाता आनी हाचे ऱ्हस्व-दीर्घ-प्लुत अशे तीन उच्चार जातात. हाका आयचें स्वरुप मेळच्याआदीं चार अवस्थांतल्यान वचचे पडलें.
हातूंतली पयली अवस्था अशोकाच्या गिरनार हांगाच्या शिलालेखांत (इ.स.प. तिसरो शेंकडो) पळोवपाक मेळटा. दुसरी अवस्था मथुरेच्या लेखांत (इ.स.प. पयलो शेंकडो) दिसून येता. सकयले आडयेक बाग दितकच तिसरी अवस्था जाली. चवथे अवस्थेंतलें वळण राजा यशोधर्म हाचे मुस्तींतल्या मंदोसर लेखांत (इ.स. ५३२) आयलां. आयचो ‘उ’ हो इ.स. ८३७ च्या जोधपूर लेखांत स्पश्ट आनी वळणदार असो पळोवंक मेळटा.
हाचें वर्णन कामधेनुतंत्रांत अशें केलां:
‘उकारं परमेशानि अध: कुण्डलिनी स्वयम्।
पीतचम्पकसङ्काशं पल्चदेवमयं सदा।
पल्चप्राणमयं देवि चतुर्वर्गप्रदायकम्।।’
अर्थ- हे देवी, उकार हो सकयल्या भागांत कुंडलाकार आसून तो हळडुव्या चांफ्यासारको आनी पंचदेवमय आसा. हो पंचप्रणआत्मक आसून चतुर्विधी पुरुषार्थ प्राप्त करून दिवपी आसा. वर्णभिधानांत हाका शंकर, वर्तुलाक्षी, भूत हीं नांवां आसात. मातृकान्यासांत उजवो कान ही हाची सुवात अशें म्हळां.
-कों. वि. सं. मं.
उजवाड: ज्या प्रारण (radiation) स्वरुपाच्या तरंगरुपी ऊर्जेची नोंद दोळो घेवंक शकता, ताका उजवाड अशें म्हण्टात. सूर्याच्या उजवाडाक लागून आमकां धर्तरेवयल्यो वस्तू दिश्टी पडटात. रातीकडेन चंद्र, सूर्यापसून परावर्तित (reflected) केल्लो उजवाड दिता. उजवाड ही भौतिकशास्त्राची एक म्हत्वाची शाखा जावन आसा. जशेपरी उश्णता, विद्युत, चुंबकता ही एक तरेची ऊर्जा आसता, तशीच उजवाड ही एक तरेची ऊर्जा (energy) जावन आसा. फोटोफिल्म उजवाडांत हाडल्यार काळें जाता. उजवाडाच्या झोतांत प्रारणमापक (radiometer) दवरल्यार ताचीं पातीं घुंवपाक लागतात. हाचेवयल्यान अशें दिसून येता की उजवाड कसलो तरी वावर (work) करीत आसता. देखूनच, उजवाडाक एक प्रकारची ऊर्जा अशें म्हण्टात.
इतिहास: इ.स.प. सव्या शेंकड्यांत ग्रीक तत्वज्ञ पायथॅगोरस हाणें उजवाड म्हळ्यार ‘आमच्या दोळ्यांतल्यान येवपी (जल्ल्याच् स्पर्शक इंद्रियासारके) स्पर्शक आसतले आनी खाशेले वस्तूक ह्या स्पर्शकांचो स्पर्श जालो म्हण्टकच ती वस्त आमकां दिशिल्ल्याची जाणविकाय जाता’ अशी कल्पना मांडली. इ.स.प. तिसऱ्या शेंकड्यांतल्या एपिक्यूरस (ग्रीक तत्वज्ञ) हाणें ‘वस्तूपसून परावर्तित जाल्लो उजवाड दोळ्यांत आयलो म्हण्टकच ती वस्त आपणाक दिसता’ अशी कल्पना मांडिल्ली. त्याच शतमानांतचल्या यूक्लिड ह्या नामनेच्या गणितशास्त्रज्ञाक ‘आपाती कोन (angle of incidence) आनी परावर्तन कोन (angle of reflection) हे समभूज आसतात’ हो परावर्तनाचो नेम खबर आशिल्लो अशें म्हण्टात.
इ.स. पयल्या शेंकड्यांतल्या टॉलेमी ह्या नामनेच्या ज्योतिर्विदाक वातावरणीय प्रणमनाक (refraction) लागून गिऱ्यांच्या मळबांतल्या सुवातेंत भासमान बदल जाता, हें खबर आशिल्लें. प्रणमनाचे नेम सतराव्या शेंकड्यांत व्हिलेब्रॉर्ट स्नेल ह्या डच शास्त्रज्ञान सोदून काडले अशें म्हण्टात. पूण ताचे आदीं इकराव्या शतमानांतूच अल् हसन ह्या अरब शास्त्रज्ञाक हे नेम खबर आशिल्लें अशें म्हण्टात. पंदराव्या शेंकड्यांत लिओनार्दो दा व्हिंची ह्या शास्त्रज्ञान ‘उजवाडाचें प्रसारण सरळ वळींत जाता’ ही गजाल सोदून काडली. योहानेस केल्पर ह्या ज्योतिर्विदान सतराव्या शेंकड्यांत उजवाडाविशींचे आनीकूय कांय नेम सोदून काडले. सतराव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दांत न्यूटन (१६४२-१८२७) हाणें आर्विल्ल्या उजवाडाविशींच्या अभ्यासाची बुन्याद घाली. कंवचेच्या भिगांतल्यान (prism) धव्या उजवाडाची शलाका (beam of light) सोडली जाल्यार दुसरेवटेन सप्तरंगांचो वर्णपट (spectrum) मेळटा. हो सप्तरंगी उजवाड उरफाटे दिक्स्थितींत (orientation) दवरिल्ल्या भिंगांतल्यान सोडलो जाल्यार सप्तरंगांचें एकीकरण जावन परत धवी ‘उजवाड शलाका’ मेळटा हो म्हत्वाचो प्रयोग ताणें केलो. ताचेवेल्यान धवो उजवाड हो सप्तरंगांच्या भरसणेपसून तयार जाल्लो आसता असो निश्कर्श ताणें काडलो. ‘उजवाड हो अतिसूक्ष्म आनी वस्तुमानविरयत अशा कणांपसून तयार जाल्लो आसता’ असो उजवाडाच्या स्वरुपाविशींचो आपलो सिद्धांत न्यूटन हाणें मांडलो.
ह्याच काळखंडांत ओलाडस रोमर (१६४४-१७१०) ह्या डॅनिश ज्योतिर्विदान गुरु गिऱ्याभोंवतणी घुंवपी चंद्रांच्या गिराणांक लागपी काळ मेजून ताचेवयल्यान पयलीं उजवाडाचो वेग निश्चित केलो. एफ्. एम्. ग्रिमाल्दी (१६१८-६३) ह्या इटालियन शास्त्रज्ञान उजवाडाच्या
