Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/413

गालजीबाग, आगोंद, खोलगड, शेंद्रे, पोळें ह्यो काणकोणच्यो नामनेच्यो दर्यावेळो. हवामानः काणकोणचें हवामान ओलसाणीचें. पावसाळो, गीम आनी शिंयांळो अशे तीन ऋतू हांगा आसतात. पावसाळो (जून-ऑक्टोबर), शिंयाळो (जानेवारी-फेब्रुवारी) आनी गीम (मार्च-मे). तापमान गिमांत चडांतचड 33 से. तर शिंयाळ्यांत उण्यांत उणें 20 से. मेरेन आसता. दक्षिण-अस्तंत मान्सूनासावन ह्या म्हालाक पावस मेळटा. वर्सुकी पावसाचें प्रमाण 400 सेंमी. आसता. पावसाच्या दिसांनी येवपी वारें सोडल्यार हांगा व्हड वादळां जायनात. वनस्पत आनी मोनजातः रानवट झाडांवांगडा आंबो, पणस, जांबळ, बोर, चिंच, पिंपळ, केळ, काजू, माड, माड्यो तशेंच करमल, बिंबल, काण्णां, तारींग ही वनस्पत दिसता. गॅझेटीयर ऑफ इंडिया हातूंत काणकोणच्या रानांनी वनमाणूस (slender loris) दिशिल्ल्याची नोंद आसा. माकड, मुंगस, भालो, चित्तो, रानमाजर, काटांदोर, चानयो, साळ, मेवरां, चितळ, भेकरो, रानदूकर हेसारकीं जनावरां ह्या म्हालांत दिसतात. खोतीगांव हांगा अभयारण्य आसा. इतिहासः पुराण काळांत हांगा कण्वमुनींचे तपोवन आसलें, म्हूण ताका काणकोण नांवान वळखतात. कण्व ज्या जाग्यार तर्पण करतालो ताका तळपण हें नांव पडलें अशें सांगतात. एकुणिसाव्या शतमानामेरेन काणकोण आनी शिवेश्वर (आतांचो कारवारच्या अवर्शे मेरेनचो वाठार) मेळून हो अडवट प्रांत आसलो. 18 व्या शतमानांत शाहू म्हाराजान खेमसावंताक दिल्ले सनदींत हेर मुलुखांवांगडा अडवट म्हाल, नगशें, किजळे हांचोय आस्पाव आसा. सौंदे राजाकडलो हो वाठार उपरांत 1781 वर्सा काणकोणसयत 21 हजार असरफींक पोर्तुगेजांक भोगवट्याक म्हूण दिल्लो. हब्बूंची हांगाची वसती, पर्तगाळ मठाची थापणूक आनी थंयचीं पोरनीं हातबरपां, परशुराम देवालयाची थापणूक आनी परशुराम पंचैग्रामचो पोरनो टको (कपड्यावेलें हातबरप), श्री मल्लिकार्जून देवस्थानांतली पोरनीं कागदपत्रां, फातरपटो, पेडें-लोलयेंचीं गुप्तकालीन पांचव्या शतमानांतली नागमूर्त, पैंगीण, लोलयें, खोल, चापली ह्या वाठारांतलो बेताळ, वर्सा शिवाजी महाराजान बांदून घेतिल्लो काणकोणचो खोलगडचो (काबु-द-राम) किल्लो, ह्यो गजाली काणकोणच्या पूर्विल्ल्या इतिहासाचें दायज आसता. गोंयचे सुटके झुजांत उणेंच म्हळ्यार काणकोणच्या दोनशीं पुता-धुवांनी वांटो घेतिल्लो. सर्गेस्त परशुराम श्रीनिवास आचार्य आनी सर्गेस्त केशव सदशिव टेंगसे हे दोग जाण तातूंत हुतात्म जाल्यात. सुटके झुजारी डॉ. पुंडलीक गायतोंडे आनी तेरेखोलवीर आल्फ्रेड आफोंस हे काणकोणचे नामनेचे सुटकेझुजारी. काणकोणचें प्रतिनिधीत्व गोंय विधानसभेंत दोन आमदार करतात. नगशें-पाळोळें नगरपालिका खोल, आगोंद, श्रीस्थळ, पैंगीण, लोलयें-पाळें, गांवडोंगरी, खोतीगांव अश्या सात पंचायती भितर हो म्हाल वांटला. अर्थीक स्थितीः भात (तांदूळ) आनी मिरसांग हीं ह्या म्हालाचीं दोन मुखेल पिकां. ऊंस, कांदे, वरय, गोंडो (नाचणो), तोर (तूर), कुळीद, हळसांदी ही पिकांय हांगा काडटात. पूण तांचें प्रमाण उणें जायत आसा. सरकारी पालवाक लागून ऊंसाचें पीक काडपाक जायते शेतकार मुखार सरल्यात. सुपारी, नाल्ल, काजूच्या धंध्याक बागायतदार संस्थांक लागून बरे दीस आयल्यात. काजूच्या फोकांचो (बोंजाचो) रोस काडून विकपाचो आनी सोरो काडपाचो धंदो नेटान चलता. म्हशी—गायांच्या दूदाचो धंदो, कुकडां-दुकरां पोसप, बोकडां पोसप अशें ल्हान धंदे हांगा चलतात. आमोणें-खोतीगांव वाठारांत सरकारान रबराचें उत्पादन काडलां. रबराचो दीख काडून रबर तयार करपाचो उध्योग थळाव्या लाकांक फायध्यांचो थारला. लांकूडकाम, उध्योग सरकारी केंद्र, तामणें (लोलयें) हांगा चलता. पैंगीण हांगा काथ्याकाम, काजूबियांचे म्होवले, नुस्तें तिगोवपी झेलाच्यो फॅक्टरी हे उध्योग चलतात. श्रीस्थळ वाठारांत लघुउध्योग वसाहत चलता. हांगाची सगळी येरादारी रस्त्यांवयल्यान जाता. राश्ट्रीय महामार्ग- 17 म्हालांतल्यान वता. लाक आनी समाजजीणः राज्याचो वट्ट आवांठ 348.50 चौ. किमी. आसा. लोकसंख्याः 35,935 (1981). तातूंत 17,909 दादले तर 18,026 बायलो आसल्यो. म्हासलाचें मुखेल थाणें चावडी. हिंदू, किरिस्तांव आनी मुसलमान ह्या तीनूय धर्माचे लोक हांगा आसात. ह्या धर्मांनी हेर पोटजाती आस्पावतात. श्री मल्लिकार्जुन देवस्थानांतली शिगम्याची आनी तरंगांची भोंवर, शिशारान्नी आनी हिरामेळ, पैगीणच्या बेताळादेवळाकडली गड्यां-जात्रा आवी तोंको (टक्याची मिरवणूक), पर्तगाळचो रामनमीचो तेर, माशेच्या निराकाराची चैत्रपुनव, लोलयेचो शंकरशाकडलो दसरो, सोलयें-खोल हांगाची दिवजां-भोंवर, सादोऴशेंचो हुदो, रथसप्तमीचे उत्सव हांगाच्या भजनी सप्ताह जाता. कार्तिक पुनवेचे काल, काल्यासावन मे म्हयन्यामेरेन जात्रा परहबांनी जावपी नाटकां, संवारीवादन, चंद्रावळ, लोककलेच्या विंगड विंगड आंगांनी शिरंगारिल्लो धाकलो शिगमो, हीं काणकोणची खाशेलपणां आसात. तोणयांमेळ, तालगडी, गोफ, पेरणी जागर, फुगडी,संकासूर-कालो, गौळण-कालो, रामायण-महाभारतांतलीं गीतां, गुडुल्याचीं गायनां, शेतांतलीं गीतां, तेचपरी दिवलीनृत्य, घोडेमोडणी ह्या लाकनृत्यांनी ह्या महाला कलेचें दायज समृध्द केलां. धी पैंगीण मल्टीपर्पज असोसिएशन- पैंगीन, कोमरपंत संघ- काणकोण, गोपाळ कृष्ण मेडळ – पैंगीण, मल्लिकार्जून सेवक भजनी मेडळ आनी लोककलासंघ – श्रीस्थळ, निराकार विघ्यालय माजी विध्यार्थी संघटना – माशें कलेच्या मळार बरोच मोलादीक वावर करता. खेळाच्या मळार मल्टीपर्पज असोसिएशन ही संस्था बरोच वावर करता. श्रध्दानंद विध्यालय हायस्कूल-पैंगीण खेळामळार नांवाजिल्लें आसा. गीत-संगीताच्या मळार पं. गोविंदराव अग्नी, अंजनीबाय लोलयेंकार, आशालता वाबगांवकार, साहित्य-इतिहास-संशोधनाच्या मळार प्रा. स. शं. देसाई आनी डॉ. वि. बा. प्रभुदेसाय हांचो वावर तोखणायेचो आसा. शिश्क्षणः मुष्टिफंड संस्था, बालबंध समाज, रामदास मंडळ, दत्त प्रासादिक मंडळ, विध्याप्रसारक मंडळ ह्या संस्थातल्यान 28 डिसेंबर 1922 दिसा (Centro Promotar de Instrucao, Canacona- विध्या प्रसारक मंडळ-काणकोण) ही पयला शाळा अस्तित्वांत आयली. उपरांत तातंतल्यान 12 ऑटोबर 1931 दिसा मल्लिकार्जुन विध्यालय सुरू जालें. काणकोण उध्योगीक आनी तंत्रीक शिक्षणकेंद्र, केंद्रीय नवोदय विध्यालय आनी बालभवन केंद्र ह्योय संस्था शिक्षणाच्या मळार वावर करतात. सवें अखिल भारतीय कोंकणी लेखक संमेलन (14-15 फेब्रुवारी 1981) काणकोण हांगा भरिल्लें. म्हत्वाचीं थळाः पोळेंचे शिमेवेलें गोंयचें दक्षिणेचें प्रवेशव्दार श्री. मल्लिकार्जुन देवस्थान, श्री संस्थान पर्तुगाळचो मठ आनी थंयचो वड, खोलगडचो (काब-द-राम) किल्लो, खोतीगांवचें अभयारण्य, परशुराम पंचैग्राम-पैंगीण, निराकार माशें, दामोदर केशव-लोलयें, ग्रामदेव-लक्ष्मीनाराण-खोल, लाखणेश्र्वर-मुडकूड आनी मुडचेळी, निराकार-देळें खालवडे, आदिनाथ-किंदळ, मल्लिकार्जून, -अवें, आगोंदो-आगोंदो, मोहिनीदेवी-सादोऴशें ही हिंदु देवस्थानां तशेंच सेंट रोझरी-सादोळशें, सेंट अँथनी-गालजीबाग, सेंट सेबेस्त्यांव- लोलयें ह्यो इगर्जी आनी कोळंबची