हेविशीं म्हायती मेळना. शतपथ रचपाकय ते खबर नासूंये. त्या पासत शंबर वर्सां वा त्या परस चड आयूष्य जगप म्हळ्यार अमृत अशें स्पश्टीकरण दोन तीन कडेन वाचूंक मेळटा (श.ब्रा.9.5.1.10; 10.2.68). चंद्र मंडळांतल्यान अमृतमय बिंबाचे कुडके कृष्णपक्षांत देव प्राशन करतात आनी दोन कुडके पितर फाटले वटेंन येवन पितात अशें विष्णुपुराण सांगता (2.12).
अस्तंतेच्या देशांनी अँब्रोशिया नांवाचें खाण आनी नेक्टर नांवाचें पेय अमरत्व दिवपी मानतात. ग्रीक पुराण आनी होमरचें इलियड हांच्या वेल्यान हे खाण सुवादीक आशिल्ल्याचें समजता. अँब्रोशिया खावन अमर जाल्ल्याच्यो खूब कथा अस्तंतेच्या साहित्यांत मेळटात. अमृत आंगाचे घाये पेखयता असोय उल्लेख अस्तंतेच्या साहित्यांत मेळटा.
सर्गांत अमृताचो व्हड सांठो आसून, तो राखपाक खासा वेवस्था आशिल्ल्याचें महाभारतांतल्या सुपर्णाख्याना वेल्या समजता (आदी. 32). पाताळांतल्या नागलोकांत अमृताचे पात्रतायेचो एक रोस आशिल्ल्याचें पुराणांनी मान्य केलां. कौरवांनी भीमाक झाडाच्या वेलीनी बांदून न्हंयत व्हरून उडयलो मागीर ताका वासुकीन पाताळांत व्हरून थंयचो रोस पिवपाक सांगलो. त्या रोसान भीमाक धा हजार हतयांचें बळ आयलें अशें म्हळां (महाभारत आदिपर्व 128-129). चित्रांगदाकय होच रोस पिवपाक मेळिल्लो. मृत आनी अमृत हीं उतरां उपनिशदांत परतीं परतीं येतात. बृहदारण्यकांत (4.4.14) अमृत हो शब्द दुख्खाचो प्रतियोगी म्हणून येता. छांदोग्यांत (7.23) भूमाकच सूख म्हळां आनी भूमा म्हळ्यार अमृत असो अर्थ दिला. अमृत हें भायल्या संवसारांत नासून मनशाच्या मनांतच आसता. मनशाची कूड मरता पूण मन अमृत आशिल्ल्यान अमर उरता अशें म्हळां. मनांत जेन्ना खंत, दुख्खां, पातकां भितर सरतात, तेन्ना मनशांचो अमृताकडेन आशिल्लो संबंद तुटता. मन उमेदी दवरप, बरी चलणूक आपणावाप ही अमृत जोडपाची पयलीं वयलीं तत्वां आसात. मनशाक आत्मगिन्यान समजप म्हळ्यार तो अमृत जोडपाचें पयलें सपण चडलो अशें समजतात. जो मर्णाक भियेनासतना मुखार उबो रावला ताणें अमृत मेळयलें अशें समजूचें हो आध्यात्मशात्राचो सिध्दांत जावन आसा.
आधिदैविक नदरेन देवांक अमर मानल्यात. तांची कृपा म्हळ्यार अमृतप्राप्तीची वाट मानल्या आधिभौतिक नदरेन सगळ्या गुणांनी युक्त, बरें आरोग्य आशिल्लो, पुर्णायुश्य लाबिल्लो मनीस अमृताचें जिवित जगता अशें म्हणटात.
‘एतव्दै मनुष्य अमृतत्वं यत्सर्वमायुरेति’ म्हळ्यार मनशान पुराय पिराय जियेवप हेंच मनशाचें अमृतत्व अशें शतपथांत म्हळां (9.5.1.10).
संवसारांतले प्राणिमात्र ह्योच अमृत मेळपाच्यो सुवाती आसात. जंय जंय जीव आसा थंय थंय अमृत आसा. ‘अमृतमु वै प्राणाः’ म्हळ्यार प्राणतत्व हेंच अमृत जावन आसा (श. ब्रा 9.12.32). वैदिक विज्ञानाचे नदरेन अमृत आनी मरण ह्यो दोनूय गजाली एकाच वेळार मनशाचो कुडींत रावतात. तरी दोगांचीय कार्यां मात वेगवेगळीं फट मारप, पातक आनी काळोख हे मर्णाचें कार्य तर खरें उलोवप, पुण्य आनी उजवाड हें अमृताचे कार्य जावन आसा. ह्यो दोनूय गजाली लागीं न येवपा वा तांचो संबंद न येवप हातूंत मनशाचे कलेचो खरो कस लागता.
मध्यकालीन तंत्रीक साधनेंत लोक मनशांक अमरत्व मेळोवन दिवपी रोसाच्या सोदांत आशिल्ल्याचें दिसत. कालांतरा प्रमाण ‘मैथुनसुख’ वा ‘काम’ हांकांच अमृतरस म्हणपाक लागले. तंत्रीक अनुष्ठानांत सोऱ्यांचो आस्पाव अमृताचें प्रतीक म्हणूनच केलां. फुडें ‘निर्गुनिया’ संतानी सोऱ्याचो निशेध करून हठ्योगातल्या ‘अमियरसा’क आपणायलो (हिं. सा. को.). अमृत आनी मरण हीं दोनूय म्हजींच रूपां आसात अशें गीतेंत श्रीकृष्णान अर्जुनाक सांगलां(9.19).
अमृत मंथनः (पळेयात अमृत)
अमृतसरः पंजाब राज्यांतलें नामनेचें सुंदर शार आनी शीखाचें पवित्र धर्मस्थळ. बियास (व्यास) न्हंयचे देगेर हें शार वसलां. लोकसंख्या 5,89,229 (1981).
शीखां खातीर एक देवूळ तयार करचें अशें शीकांचो चवथो गुरू रामदास हाका दिसलें, देखून 1577 वर्सा ताणें अकबरा कडसून हो जागो विकतो घेतलो. सगळ्या आदीं ताणें तळी खणली आनी ताका अमृतसरोवर अशें नांव दिलें. ह्या नांवा वेल्यान एक आख्यायिका आसा ती अशीः अयोध्येचो राजा राम हाणें अश्वमेध यज्ञ करपाचें थारावन जैताचो घोडो सोडलो. लव आनी कुश हांणी तो आडायलो. घोड्या खातीर राम, लक्ष्मण, भरत, शत्रुघ्न आनी लव आनी कूश हांचे मदीं झूज जालें. तातूंत राम आनी ताच्या हेर भावांक लव आनी कूसान बेशुध्द केले. उपरांत तांकां साबुद्दीर हाडपाक स्वर्गांतल्यान अमृत हाडले. त्या अमृतान तांणी त्या चौगांय भावांक साबुद्दीर हाडले. आनी उरिल्लें अमृत थंयच पुरलें. ह्याच जाग्यार गुरू रामदासान तळी खणली अशें सांगतात. हें तळें 475 फूट लांब आसा आनी ताचे चोंयवशीन संगमरवरी फातरांचो घाट बांदला. ह्या तळ्याच्या मदीं शीखांचें पवित्र थळ आसा. गुरू रामदास हाका मर्ण येतकच ताचो पूत आनी शीखांचो पांचवो गुरू अर्जुनदेव हाणें तळ्याच्या मदीं देवूळ बांदले. फुडें हें थळ शीख लोकांचें सत्ताकेंद्र जालें.
मोगलांनी ह्या शाराचो नाश करपाचो खूब यत्न केलो. 1761 त अहमदशहा दुर्रानीन सगळ्या अमृतसर शाराचो विध्वंस केलो. पूण राजा रणजितसिंग हाचे राजवटींत ह्या शाराची गिरेस्तकाय खूब वाडली. ह्याच काळांत शीखांच्या देवळाचो कळस भांगराचो केलो आनी ताका सुवर्णमंदीर हें नांव दिलें. उपरांत ब्रिटिशांच्या कालखंडांत हें शार वेपारी सांस्कृतीक आनी ब्रिटिश विरोधी चळवळीचें केंद्र आशिल्लें. सुवर्णमंदिराच्या लागसारूच इतिहासीक नामना मेळिल्ली जालियनवाला बाग आसा. हें बागेंत 13 एप्रिल 1919 ह्या दिसा ब्रिटिश अधिकारी जनरल डायर हाणें, भरिल्ले सभेचेर फारपेट केल्लो. हातूंत सुमार देड हजार लोकांक मरण आयिल्लें. 1947तल्या भारत-पाकिस्तान फाळणे वेळार शीमेवेलें शार म्हूण अमृतसराक खूब म्हत्व मेळिल्लें. 1965 त जाल्ल्या भारत-पाकिस्तानाच्या झुजा वेळार हें शार एक म्हत्वाचें केंद्र आशिल्लें. ह्या वेळार ह्या शाराक खूब लुकसाण सोंसचें पडलें.
ह्या शारांत सुती, रेशमी आनी गरम कपड्याच्यो गिरणी आसात. वनस्पती तूप, वखदां, पितळेचीं आयदनां, विजेचीं उपकरणां, रसायनां, दुदाचे पदार्थ करपाचे आनी हेर कारखाने हांगा आसात. जमखनां आनी ‘पश्मिना’ शालीं खातीर ह्या शाराक खूब नांव मेळ्ळां. हांगाच्या बाजारपेटेंत भरतकामाचे आनी लगदाकामाचे जायते नमुने पळोवंक मेळटात. 1893 वर्सा थापणूक जाल्लें खालसा कॉलेज हांगा आसा. ह्या
