Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/772

चिपळयो-चिबूड़ (चिबड) आकाशलिंग आसा, असो समज आसा. ह्या देवळाचो पुजारी गर्भकुडींत वण्टीमुखार हुमकळायिल्लो पड्डी मुखावेली जात्रा भरता. भारतांतले तशेंच श्रीलंकेंतले हजारांनी लोक त्यावेळार हाजीर रावतात. हे जात्रेक येवपी लोकांक रावपाक हांगा जायते मठ आनी धर्मशाळा आसात. - की. वि. सं. मं. चिपळ्योः एका वाद्याचे नांव चिपळ्यांक 'कुरतर, छितिका' चिपळ्यो हें वाद्य शिसाम, सायल वा रक्तचंदन ह्या लांकडाच्यो वा हतयाच्या दातांपसून करतात. देड ते दोन इंच रुंदायेचे आनी स ते आठ इंच लांबायेचे दोन कुडके घेवन तांची एक वट गुळगुळीत करतात, तर दुसरे वटेक नुस्त्याचो वाहेर कसलोय कलात्मक आकार दितात. त्या लहान झांजो बसोवपाचीय पध्दत आसा. अशे तरन घडयेिल्ल्या करतात. - कीं. वि. सं. मं. चिपळूणकर, : (जल्मः २० मे १८५०, पुणे; मरणः १७ मार्च १८८२, पुर्णे), मराठी ग्रंथकार ताच्या काळांतल्या आर्विल्ल्या मराठी गद्याक प्रभावी स्वरुप हाडपाचो मोलादीक वावर चिपळूणकारान केली. ताची बापूय कृष्णशास्त्री हो संस्कृततज्ञ, इंग्लीश साहित्याची जाणकार आनी विद्वान मराठी लेखक आशिल्ल्यान विष्णुशास्त्रीक मुरगेपणासावनूच वाचपा-बरोवपाची गोडी लागली. पेिरायेच्या सातव्या वसा ताणें पुण्याच्या इन्फंट स्कुलांत प्रवेश घेतलो आनी १८६५ त संस्कृत आनी इतिहास हे ताचे आवडते विशय आशिल्ले. मुंबय विद्यापीठाची बी.ए. ची परीक्षा तो पुण्याच्या डेक्कन कॉलेजांतसून पास जाली (१८७२). तेउपरांत पुणे आनी रत्नागिरी हांगाच्या संरकारी माध्यमिक शाळांत ताणे शिक्षकाची नोकरी केली (१८७२-७९). कृष्णशास्त्री हाणे चलयल्ल्या ‘शालापत्रक' ह्या म्हयन्याळ्यांतल्यान विष्णुशास्त्रीच्या बरपाक आरंभ जालो (१८६८). १८७२ त तो ताणें केल्ले खर टिकेक लागून 'शालापत्रक' बंद पडलें (१८७५). सुरू केलें (१८७४); ज. बा. मोडक आनी का. ना. साने हांच्या पालवान ताणे 'काव्येतिहाससंग्रह' हें म्हयन्याळे सुरू केलें (१८७८). आपल्या उजवाडावन त्या मार्गान देशसेवा करप, हो हें म्हयन्याळे काडपाफाटलो हेत आशिल्लो. گاهی कोंकणी विश्वकोश : १ जानेवारी १८८० त, नवे पेिळगेच्या मनाचेर देशाभिमानाचे संस्कार करपाखातीर म. ब. नामजोशी तशेंच टिळक-आगरकराच्या पालवान राश्ट्रवादाचो पुरस्कार करपी दोन खबरांपत्रां 'केसरी' (मराठी) आनी ‘मराठा' (इंग्लीश) ताणे काडली. तेखेरीज चित्रशाळा, किताबखाना (पुस्तकांचे दुकान), आर्यभूषण छापखानो असले समाजशिक्षणाचे नदरेन उपेगाक येवपी उपक्रम ताणे सुरू केले. ‘निबंधमाला' हें विष्णुशास्त्रीचे मुखेल जिवीतकार्य. जानेवारी १८७४ वस ताचे निबंदमालेचो जल्म जाली. निबंदमालेच्या सात वसर्गंच्या काळांत उजवाडाक आयिल्ल्या ८४ अंकांतलें बरोवप विष्णुशास्त्रीन चडशें एकटाकी केलें. विंगड विंगड विशयांचेर बरयल्ल्या ताच्या निबंदांक कृष्णशास्त्री हाणे सुरू केल्लो सँम्युएल जॉन्सनच्या ‘रासेलस' ह्या ग्रंथाचो कवींचेर ताणे जे समीक्षात्मक निबंद बरयले, ते फुडें 'संस्कृत कविपंचक' ह्या नांवान उजवाडाक आयले (आवृत्ती दुसरी, १८९१). ह्या निबंदांनी काळ, कविता आनी कला हांची इतिहासीक नदरत विस्कटावणी केली. कवित्व, ग्रंथांवयली टिका ह्या विशयांवयलें बरोवप आस्पावता. लोकभ्रम, अनुकरण, गर्व असले विशय ताच्या समाजीक बरपांत आयल्यात. 'आमच्या देशाची स्थिती' आनी ‘मुद्रणस्वातंत्र्य' हे दोन लेख स्वदेश, स्वधर्म आनी स्वभाषा हेंविशींची उपाट अभिमान ही ताच्या बरपाफाटली मूळ प्रेरणा आशिल्ली. ब्रिटीश राजवटीच्या शेकातळा हेत आशिल्लो. संस्कृत काव्यशैली, धारदार उपहास-उपरोध, सुभाषितांचो आनी अलंकारांची मार्मिक उपेग, सुटसुटीत वाक्यरचना, रसाळ भास हें ताच्या 'निबंधमालाकार चिपळूणकर ह्या नांवान तो मराठी भाशेत नामनेक पावला. - कीं. वि. सं. मं. चिबूड (चिबड) : (मराठीटरबूज; संस्कृत-मधुपाक, कर्कटी; इंग्लीश- मस्क , स्वीट मेलॉन; लॅटीन- कुकुमिस मेलो; कूळ-कुकुर्बिटेसी). तेचप्रमाण भारतांत हेर सगळ्या न्हंयांच्या वाळवंटी वाठारांत जाता. तिचे एक वर्स जियेवपी आसून जमनीर पातळटा. वेल खरखरीत आसून हिची ह्या पिकाक रेळ्याची कसदार जमीन लागता. ३ मी. अंतराचेर ३० सेंमी. व्यासाचे आनी तितलेच खोल चर मारून तातूंत ८-१० किग्ने शेणसारें घालून ५-६ बियो लायतात. गरजेप्रमाण उदक दितात. लागवडीपसून ३-४ म्हयन्यांभितर फळां पिकतकच काडटात. तरांतरांचे