Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/818

जरीआई-मरीआई-जर्मनी (अस्तंत/उर्देत) आर्मेनियाका; कूळ-रोझेसी). हो रुख मुळचो चीन आनी मध्य आशिया ग्रीस ह्या देशांत जाली. आर्मेनियांत हाची जायतीं वसर्ग लागवड जाताली. देखून ताच्या लॅटीन नांवात ताचो उल्लेख आसा. अलेक्झांडर द ग्रेट हाच्या काळांत हो रुख युरोपांत पावलो. वायव्य हिमालयांत हो रुख मोटधा प्रमाणांत जाता. उत्तर भारतांत काश्मीर, हिमाचल प्रदेश, कुलू आनी कुमाऊँ तेचपरी सिरिया, इराण आनी इराक ह्या वाठारांनी ह्या फ्रांस, स्पेन आदी वाठारांत वेपारी नदरेन ह्या रुखाची लागवड करतात. जरदाळूच्या रुखाची उंचाय सुमार ९-१० मी. आसता. कांडाची साल ५-९ सेंमी. लांब तोंकांचीं आनी कांटे आसतात. फूल तांबसार आनी एकोडेंच येता, ताका देठ आसना. ह्या रुखाक मध्यम आकाराचीं (आवाळ्यांयेदी) घट्ट फळ येतात, जीं पेिकतकच तांबसार हळडुवीं जातात. भायली साल गोड आसता. फळाच्या कट्ट्याचेर एकेवटेन दाट कड आसता. बी गडद पुडीकोराची आनी खावपाक रुचीक आसता. समशीतोश्ण हवामान आनी रवाळ जमनीत जरदाळूची लागवड बरी अँब्रोझ' ह्यो जरदाळूच्यो जाती चड म्हत्वाच्यो. रानवट जरदाळू वा सप्ताळूच्या खांदयांचेर बच्या जरदाळूचे दोळे भरून कलमांचीं गाफाँ करतात आनी ६-८ मी. अंतराचेर लायतात. कलमां लावन वर्स जातकच रुखाक आकार दिवपाक भुयेपसून सुमार ५०-७५ सेंमी. उंचायेचेर ताचो वयलो भाग कापून उडयतात. विस्ताराक आकार हाडटात. पयल्या हंगामाच्या शेवटाक दवरिल्ल्यो ३-५ खांदयो कातरतात. फुडें ३-४ वसांनी आनी उपरांत खांदयांची दाटी जावंची न्हय, म्हूण खांदयो कातरतात. हाका लागून विस्ताराच्या मध्य भागाक जाय तसो सूर्यप्रकाश पावन ताचेर फुलांचो चंवर येता. लागवडी उपरांत ४-५ वसांनी ह्या रुखाक दाट फळां येतात. फुडें ३०-३५ वसाँ ਾਂ उपेगः सुकीं फळां वा डब्यांत बंद केल्ल्या जरदाळूच्या फळांक बरें मोल मेळटा. साल आनी बेियो जायत्या खावपाच्या पदार्थानी वापरतात. रांदपाक बिंयांच्या तेलाचो उपेग करतात. तेचपरी दिव्यांतूय ह्या तेलाचो वापर करतात. जळव अानी सान्याखातीर पेंड उपेर्गी पडटा. फळांत पडटा, लांकूड गोबरा रंगाचे आसता आनी ताचेर गडद पुडीकोराच्यो आनी चित्रविचित्र रंगाच्यो आकृत्यो आसतात. लांकूड घट्ट आसता आनी रोगाः जरदाळूच्या झाडाक जावपी रोगांत खैरा (canker) as foot (gummosis) हो एक म्हत्वाचो रोग आसा, ‘स्यूडोमोनस' वंशांतल्या रोग दिश्टी पडटा. ते भायर पानावेले तिबे, पुडीकोराचो तांबेरा हे सारके ल्हान लहान रोग जरदाळूच्या रुखाक जातात. - - कीं. वि. सं. मं. जरीआई-मरीआईः एक उग्र आनी तापट स्वभावाची क्षुद्रदेवता. ‘जरी' म्हळ्यार जोर वा दुयेंसाची धाम आनी ‘मरी' म्हळ्यार देवी, जरीआई-मरीआईक वळखतात. जरीआई-मरीआईक वेगवेगळ्या वाठारांत वेगवेगळ्या नांवांनी £oo कोंकणी विश्वकोश : १ प्रदेशांत मरीमाई, मारी वा मरीभवानी म्हण्टात. दक्षिण भारतांत तिका 'जरी-मरी' वा 'जरीआई-मरीआई' म्हण्टात. दक्षिण भारतांतले पोलेरम्मा ग्रामदेवतेक मरीआईचेंच रूप मानलां. - एक अशीः एका चांडाळान आपूण ब्राह्मण म्हूण सांगून एके ब्राह्मण चलयेकडेन ही घडणूक आवय-बापायक सांगली आनी तिडकीभरशीं घोवाक आनी स्वताक श्राप दिली. त्या श्रापान ती 'मरी' जाली. घोव श्रापाक लागून रेडो जालो. तिचीं भुरगों कोंबडी आनी बोकडीं जाली. मरी आई ही मूळ आंध्र प्रदेशांतली आसूये, अशे प्र. कृ. प्रभुदेसाय हाचे मत आसा. जरी-मरीचे स्थान गांवांत एका कोनशाक वा गांवांभायर एकाद्रया झाडा-पोंदा आसता. हे देवतेची देवळांतूच प्रतिश्त्रपना करपाक जाय, असो नेम ना. कांय कडेन सैमीक अवस्थेत आशिल्ली तर कांयकडेन दर वसर्ग थंय जात्रा भरता. तेन्ना तिका कोंबडी, बोकडी, मेढो, रेडो हांची बळी दितात. देवीची मूर्त लांकडाची आनी शेंदूरान भरिल्ली आसता. तकली एका घावांत वेगळी करपाक जाय, असो बळीविधीची नेम आसा. तिका संतुश्ट केल्यार गांवावेली रोग पीडा ना जाता, असो समज आसा. महाराष्ट्र तशेच दक्षिण भारतांत मरीआईचे पूजा विधींत कोडूलिंबांच्या पाल्याक खास म्हत्व आसा. पोतराज हो मरीआईचो उपासक वा भगत आसून ताचेवतीन मरीआईक प्रसन्न करची, असो म्हण्टात. गांवांत आयेिल्ल्या रोगाचे सांथोचो नाश करपाक मरीआईची गाडो गांवचे शिमेमेरेन पोतराज व्हरता. मंगळारा वा सुक्रारा हो गाडी गांवचे शिमेभायर वतात, असो लोकांचो भावार्थ आसा. ही गाडो गांवचे शिमेभायर व्हरपाचे विधीक 'जरी-मरीची जात्रा' म्हण्टात. स्वताच्या शरीराक दाभण वा सुयो तोपप, फाटीक हूक तोपप, असल्या - कीं. वि. सं. मं. जर्मनी (अस्तंत/उर्देत): मध्य युरोपांतले उरोगीक आनी 'युरोपाचे काळीज' अशे म्हण्टात. एकवटीत आशिल्ल्या ह्या राश्ट्राचे १९४९ त दुसच्या म्हाझुजाच्या परिणामांतल्यान अस्तंत जर्मनी (फेडरल रिपब्लिक ऑफ जर्मनी) आनी उदेत जर्मनी (जर्मन डेमोक्रेटिक रिपब्लिक) अशे दोन वांटे जावन दोन स्वतंत्र देशांची निर्मणी जाली. अस्तंत जर्मनीचो विस्तार ४७° उत्तर सावन ५५* उत्तर आनी ६* उर्देत सावन १४" उर्देत असो आसा, हाचे उत्तर शिमेलागीं डेन्मार्क, उदेंतेवटेन हे देश आसात. वायव्य दर्यादेगेलागीं उत्तर दर्या आनी ईशान्येवटेन बालेिटक दर्या आसात. उत्तर-दक्षिण लांबाय ८२७.२ किमी. आनी उर्देत अस्तंत रुंदाय ४५० किमी. आसा. वट्ट क्षेत्रफळ: २,४८,६०१ चौ.किमी.; लोकसंख्याः ६,०८,५२,००० (१९८६). राजधानी- बॉन. उर्देत जर्मनीची विस्तार ५०" १०' उत्तर ते ५४* ४१' उत्तर आनी ९* ५४' उदेत ते १५' २' उदेत. हाचे अस्तंतेवटेन अस्तंत जर्मनी, दक्षिणेवटेन चेकोस्लोव्हाकिया, उर्देतेवटेन पोलंड आनी उत्तरेवटेन बाल्टिक दर्या आसा. वट्ट क्षेत्रफळ: १,०८,१७८ चौ.किमी.; लोकसंख्याः १,६६,४०,००० (१९८६). राजधानी- बर्लिन.