Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/842

वाऱ्याची दिका सादारणपणान अस्तंत आनी नैऋत्य आसता.पावस उत्तरेवटेन ४० सेंमी.सावन दक्षिणेवटेन १० सें मी.मेरेन उणो जायत वता;तो शिंयाळ्यांत पडटा.दोनूय पठारी वाठारांनी सुमार ४० सें मी.,जाल्यार जॉर्डनच्या देगणांत पावस सुमार २० सें मी.पडटा.वाळवंटांनी तो केन्नाय सुमार ५ सें मी.पडटा.पठारी वाठारांत केन्नाकेन्नाय हिम पडटा. वनस्पत आनी मोनजात:पठारांचेर भूंयमध्य समुद्राच्या प्रकारची,उदेंत वाठारांनी वाळवंटांनी वाडपी आनी उण्या पावसाच्या वाठारांनी स्टेप प्रकारची वनस्पत दिसून येता.रानदुकर,रानबोकड,आयबेक्स,सोंसो,कोलो,रानमाजर,खोकड,तरस,कोलसुणें,गॅझेल हरण,मुंगस,चिंचुद्री,केन्नाकेन्नाय चितो,तशेंच शेड्डो आनी विंचू,भांगरा कोराचो गरूड,गिदां,पारवे,तितर ह्या सारकीं सुकणीं हांगा सांपडटात. इतिहास:राजकी नदरेन हालींचें जॉर्डन राज्य जरी दुसऱ्या म्हाझुजाउपरांत अस्तित्वांत आयलें,तरी ह्या वाठारांत सुमार साडेतीन हजार वर्सांपयलींसावन राजकी घडणुको आनी सत्तांतरां जायत आशिल्लीं.इ.स.प.सोळाव्या शतमानासावन इ.स.प.धाव्या शतमानामेरेन ह्या वाठारांत अरब,ग्रीक आनी रोम सत्ता येवन गेल्यो.इ.स.प.तेराव्या शतमानांत हालींच्या जॉर्डनच्या अस्तंत वाठारांनी हिब्रू लोकांनी स्वतंत्र राज्याची थापणूक करूंक सुरवात केल्ली.इ.स.सातव्या शतमानांत मुस्लीम अरबांनी ह्या वाठाराचेर जैत मेळोवन ताचो आस्पाव सिरियांत केलो.बाराव्या शेंकड्यांत कांय वाठार क्रूझेडर्सच्या हातांत आशिल्लो.सोळाव्या शेंकड्यासावन पयल्या म्हाझुजामेरेन हो वाठार तुर्कस्थानांत आशिल्लो.१९१८ त तुर्कांक थंयसावन धांवडावन घालून हो वाठार पॅलेस्टाइनावांगडा ट्रान्स-जॉर्डन ह्या नांवान ब्रिटिशांचे देखरेखीखाला आयलो.हेजॅल हांगाच्या इब्न हुसेन हाचो पूत अब्दुला हाची ब्रिटिशांनी ट्रान्स-जॉर्डनचो अमीर म्हूण नेमणूक केली(१९२२).१९२३Ḕ सावन देशाचे स्वायत्ततेविशीं प्रस्न उप्रासले आनी निमणो १९४८ त अब्दुला जॉर्डनचो राजा जालो.ताणें तो मेरेन ब्रिटिशांच्या पालवान ह्या वाठाराची उदरगत केल्ली.पीक आनी ग्लब ह्या ब्रिटीश अधिकाऱ्यांच्या पालवान 'अरब लीजन'नांवाचे ल्हान पूण हुशार सैन्य उबारिल्लें.दुसऱ्या म्हाझुजांत ह्या सैन्यान मोलादीक वावर केलो.१९४४-४५ त ट्रान्स-जॉर्डन,अरब लीगाचे थापणुकेवेळार वांगडी जालो. ब्रिटनान ट्रान्स-जॉर्डनच्या सार्वभोवमतपणाक मान्यताय दिली.ब्रिटनान पालव आनी आदार ह्या देशाक चालूच उरलो.मे १९४८ त,इझ्राएलची थापणूक जाली आनी अरब राश्ट्रां पॅलेस्टाइनच्या वाठारांत पावलीं.ट्रान्स-जॉर्डनान जॉर्डन न्हंयचे अस्तंतेचो पठारी वाठार आनी जेरुसलेमचो पोरनो वाठार आपल्या हाताखाला घेतलो.ह्या इझ्राएल अरब झुजांतल्यान सुमार ५ लाख पॅलेस्टाइन अरब,जॉर्डनांत पळून आयले.झुजबंदेउपरांत ट्रान्स-जॉर्डनान आपल्या हाताखाला घेतिल्लो ५,८७९ चौ.किमी.चो वाठार स्वताचकडेन दवरलो.२६ एप्रिल १९४९ दिसा ट्रान्स-जॉर्डनाचें नांव 'हॅशेमाइट किंग्डम ऑफ जॉर्डन'अशें दवरलें.१९५० त तांणी सत्तेखाला घेतिल्लो सगळो वाठार त्या राज्याक जोडलो.संयुक्त राश्ट्रांची कबलात घडोवन हाडपाचे यत्न फळादीक न जाल्ल्यान जॉर्डन-इझ्राएल शीम बंद जाली आनी शिमेच्या प्रस्नावयल्यान कटकटी आनी झूजां चालुच उरलीं. जुलय १९५० त,जॉर्डनच्या अब्दुल्लाचो जेरुसलेमांत खून जालो.ताचो व्हडलो पूत तलाल,हाणें १९५२ मेरेन राज्य चलयलें.मानसिक रोगाक लागून ताका राज्य सोडचें पडलें.ताचो व्हडलो पूत हुसेन,१९५३ त राजा जालो.जॉर्डनांत ब्रिटीश आनी अमेरिकेआड लोकआंचें मत दिसान दीस वायट जायत वतालें.१९५३ त अरब लीजनचो लेफ्टनंट अजनरल ग्लब हाका काडून उडयलो.जुलय १९५७ त,पयलींची १९४८ ची अॅंग्लो-जॉर्डन कबलात काबार जावन सगळे ब्रिटीश सैनिक थंयसावन पर्थून गेले.फेब्रुवारी १९५८ त,जॉर्डनान इराकावांगडा संघराज्याची थापणूक केली;पूण ६ म्हयन्यांभितर इराकच्या राजाक सत्तेवयल्यान काडून उडयल्ल्यान हें संघराज्य काबार जालें.अरब प्रजासत्ताकाच्या काटाच्या दुबावान हुसेनान ब्रिटनाचो पालव घेतलो.जॉर्डनचो अरब राश्ट्रावांगडा संबंद इबाडलो.१९६७ त अरब-इझ्राएलामदीं झूज जालें.तेन्ना जॉर्डनाक ईजिप्तावांगडा उलोवणी करचीं पडलीं.अरब राश्ट्रां आनी जॉर्डनाचे संबंद इझ्राएली झुजाक लागून लागीं आयले.सद्यांक जॉर्डनाचो कांय वाठार इझ्राएलाचे सत्तेखाल आसा आनी अरब-इझ्राएल हांचेमदीं पुरायपणान इश्टागतीचे संबंद तयार जाल्ले नात. राज्यवेवस्था:१९५२ च्या संविधानाप्रमाण देशाचें शासन राजा,विधीमंडळ आनी मंत्रीमंडळ हांच्या हातांत आसा.जॉर्डनच्या राजाक हांगां सगळ्यांत चड अधिकार आसात.तो मंत्रीमंडळाची,सेनेटचे वांगडी आनी अध्यक्ष हांची चार वर्सांखातीर नेमणूक करता.राजाचे सोयरे नाशिल्ले,४० वा त्या परस चड पिरायेचे,सद्याचो वा पयलींचो मुखेल प्रधान,मंत्री,पयलींचे राजदूत,प्रतिनिधी मंडळाचे आदले अध्यक्ष,उण्यांत उणे 'जनरल' हुद्याचे निवृत्त सैन्यांतले अधिकारी हांची संख्या ३० आसता.विधीमंडळाचें दुसरें घर म्हळ्यार 'चेंबर ऑफ डेप्युटीज'वा प्रतिनिधीघर हाचे वट्ट साठ वांगडी अर्दे उदेंतेवटेनचे आनी अर्दे अस्तंतेवटेनचे,उण्यांत उणे ३० वर्सां पिरायेचे,बऱ्या वर्तनाचे,वेपारी संबंद नाशिल्ले अशे ४ वर्सांखातीर वेंचून येतात.प्रतिनिधीघर आपलो अध्यक्ष वेंचता.प्रतिनिधीघरान मान्य केल्लो थाराव सेनेटाकडेन आनी थंय मान्यता मेळ्ळ्या उपरांत राजाकडेन वता.राजान तो मान्य केल्या उपरांत तो कायदो थारता.राजाक विधीमंडळ बरखास्त करपाचो आनी ताची मुदत वाडोवपाचो अधिकार आसता. थळाव्या राज्यकारभाराखातीर जॉर्डनाचे आठ प्रांत केल्यात.तांकां 'लिवा'अशें म्ह्ण्टात.लिवांचे फुडें'अक्कादिया' आनी 'नवाही' अशे वांटे केल्यात.तांचो कारभार शासकीय मंडळां चलयतात.शारांनी नगरपालिका आनी गांवगिऱ्या वाठारांनी हेर संस्था राज्यकारभाराची वेवस्था सांबाळटात.हांगा विंगड विंगड विशयांचेर खासा न्यायालयआं आसात.तांचेर निमाणो अधिकार राजाचो आसता. अर्थीक स्थिती:शेतवड आनी मोनजात पोसप,हांकां अर्थवेवस्थेंत सगळ्यांत चड म्हत्व आसा.देशांतले ८०% लोक ह्या उद्देगांचेर आदारून रावतात.हांगाचीं मुखेल पिकां म्ह्ळ्यार गंव आनी बार्ली.हे भायर मको,हेर कड्ड्ण,तीळ,घेवडे,तंबाकू,द्राक्षां,ऑलिव्ह,सफरचंद,जर्दाळू,प्लम,पीच,खाजूर,बदाम हेसारकीं पिकांय बऱ्याच प्रमाणांत जातात.जॉर्डनच्या देगणांत केळीं आनी लिंबाच्या जातींचीं फळां जातात.कांदो,लसूण,तोमातां,कोबी,फ्लावर,बटाट,काळंगां,तवशीं हाचेंय उत्पादन ह्या देशांत जाता.मेंढरां,बोकड्यो,गोरवां,उंट,घोडे,गाडवां हांकां पोसपाचो धंदो हांगा बरोच उदरगतीक पावला.रानांतल्या ओक,पायन,ज्युनियर,रानऑलिव्ह,पिस्ता हांच्या रुखांतल्यान बरेंच उत्पन्न मेळटा. जॉर्डनांतल्या खणींनी फॉस्फेट,लोखण,फॉस्फरस,मॅंगनीज,तआंबें,चिनी माती,जिप्सम,संगमरवर हीं खनिजआं चड-उण्या प्रमाणांत मेळटात.बॅराइट,क्वार्टझाइट,फेल्डस्पार हींय खनिजां हालींच्या काळांत मेळूंल लागल्यांत. अम्मानाचे उदेंतेवटेन कांय प्रमाणांत पेट्रोलियम मेळटा.ह्या देशांत ल्हान व्हड बरेच कारखाने आसात.तातूंत शिमीट,पीठ,ऑलिव्ह तेल,सिगरेटी,सोरो,शाबू,पांयतणां,फर्निचर आदींचें उत्पादन जाता.देशांत कामगार संघटनांक मान्यताय आसा. जॉर्डनियन दिनार हें हआंगाचें अधिकृत चलन.ह्या देशाची आयात,निर्यातीच्या मानान बरींच चड आसा.सावदी अरेबिया,अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां,जपान,ब्रिटन अस्तंत जर्मनी,इटली हांचेकडेन चडशे आयात वेव्हार जातात.निर्यात वेव्हार इराक,सावदी अरेबिया,भारत,रुमानिया,पाकिस्तान,कुवेट हांवेलागीं जातात.पर्यटनांतल्या पयलीं ह्या देशाक बरोच फायदो मेळटालो,पूण स्द्याक कांय वाठार इझ्राएलान हाताशिल्ल्यान तो उणो जाला. येरादारी आनी संचारण:१९८४ मेरेन जॉर्डनांत ६,३३२ किमी.