करपा खातीर ताचो सारथी आशिल्लो ताका उपदेश करता,तेंच गीतेंतलें तत्वज्ञान
भगवद् गीतेंत तत्वमीमांसा,नितिशास्त्र,धर्मदर्शन तशेंच समाजशास्त्र,भागवताची धार्मिकता,सांख्यांचें द्रैत तशेंच योगदर्शनाचे गहनमनोविज्ञान ह्या सगळ्याचें अपूर्व समन्वय आसा
गीतेचे तत्त्वमीमांसेंत परमसत्ता अव्यकता,अगम्य आनी गूढ आसा ताची परा आनी अपरा आनी अपरा अशीं दोन रुपां आसात ही ब्रह्म आनी ईश्वर आसात ही वैशीवक तशेंच विश्वातीत आसात ईश्वराकूच विष्णु म्हळां, जो स्त्रष्टा,मर्तेा आनी संहारकर्तेा आसा ईश्चर संचसाराची सृश्ट,पालन आनी संहार माया हे शक्तीच्या आदारान करता ईश्वराचो पिंड म्हळ्यार संवसाराचें उपादान कारण आशिल्ली प्रकृती ताचींच परा आनी अपरा रुपां,जातूंतल्यान क्रमश जीव आनी जड सृष्ट जाता,जीव अक्षर आनी अक्षराच्या वयर आसा प्रकृतीचें सत्व, रजस आनी तमस हे तीन गूण सगळे जीव आनी भौतीक पदार्थांक प्रभावीत करतात ईश्वर ताच्या वयर गुणातीत आसा
ईश्वर साकार रुप घेवन धर्तरेचेर येवप म्हळ्यार अवतार कृष्ण ईश्वर वा विष्णुचो अवतार धर्माची पुर्नप्रतिष्टा आनी अधर्माचो नाश करप हेच त्या अवताराचे उद्देश आसले ईश्वर सगळ्यांच्या काळजांत आसता
आत्मो हें ईश्वराचेंच रुप आनी जीव हो ताचोच एक वांटो ईश्वर आत्माच्या रुपांत प्रत्येक जीवीभितर आसता जीव सुखदुख्खाचो कर्तेा आसा आत्मो सुखदूख,जीवनमरण हांचेपसून पयस रावता म्हळ्यार तो जिणेचो फक्त साक्षी उरता तो अनादी आनी अनंत आसा तो अजर,अमर आनी चिरंतन म्हळ्यार अजरंवर आसा जशें आमी पोरन्या लुगटाचो त्याग करुन नवें लुगट आंगार चडयतात,तसोच आत्मो जीर्ण कुडीचो त्याग करुन पुनर्जल्म घेता
गीतेप्रमाण जग सत्य आसा संवसाराची निर्मणी प्रकृतींतल्यान ईश्वराचे प्रेरणेन योगमायेन जाता प्रकृती उपादान तर देव जगताचेम कारण आसा पूण प्रकृती सावन ईश्वराचो सभाव जाल्ल्यान ईश्वर म्हळ्यारुच संवसाराचें एकूच कारण जावन आसा
लोभ,मोह,आसक्ती ह्या सकयल्या पांवड्यांच्या गुणांक लागून भौतीक जीण दुख्खान भरल्या मनीस ह्या गुणांपसून पयस वचून आनी आपल्या भितल्ले दैवी शक्तीक जागोवन देवाची प्राप्ती करुंक शकता हाचेखातीर तीन मार्ग आसात-ज्ञानमार्ग,भक्तीमार्ग आनी कर्ममार्ग जण एकलो आपल्या सभावाप्रमाण हातूंतल्या एकाचो वा सगळ्यांचो बरोबर उपेग करुंक शकता जाका लागून मनीस अनास्कत भावान रावूंक शकता अशें तरेन हे तीन योग आसात हाचेंच आदारान मनीस स्थितप्रज्ञता वा ब्रह्माची प्राप्ती करुंक शकता फक्त कर्मत्याग पुराय रितीन आत्मसमर्पण आनी ब्रह्मज्ञान कैवल्य ह्यो वाटो म्हळयारुच मोक्षाची अचूक साधना आसात
ब्रह्मसूत्र दर्शन
बादारायणान रचिल्लें ब्रह्मसूत्र प्रस्थानत्रयीचो तिसरो खांबो आसा अशें म्हण्टात हो बादरायण म्हळ्यार महाभारताचो कर्तेा व्यासमुनी ब्रह्मसूत्र अौपनिषदिक दर्शनांक सूत्र रुपान मांडटा ज्ञानकांड म्हत्व दिता हाकाच वेदान्तसूत्र म्हळां हातूंतलें पयलें अथातो ब्रह्म जिज्ञसा हाचें स्वरुप आनी उदेदश स्पश्ट करता हातूंतले प्रकृती हेंच संवसाराचें कारण हें सांख्य मत सबळ खंडन करुन,ब्रह्म हेंच जगताचें निमित्त आनी उपादान कारण आसा अशें सिध्द केलां उपनिषदांतलें पुराय तत्व्दर्शन हांकां मान्य आसा
सगळ्या भारतीय तत्वज्ञान प्रणालींचें स्त्रोत सकारात्मक वा नकारात्मक रुपांत प्रस्थानत्रयींत आसा.
हाचो प्रवर्तक बृहस्पती आशिल्लो. चार्वाक (चारु + वाक) भौतिकवादी तत्वज्ञान म्होंवाळ उलोवपी आशिल्लो म्हणून ताका तशें म्हळां. जो आपल्या वचनांत रावता तो चर्व + वाक् असो चार्वाकाचो दुसरो अर्थ आसा. कांय विद्वानांच्या म्हणण्या प्रमाण चार्वाक नांवाचो एक ऋषी आसलो, तो म्होंवाळ उलोवपी पूण दिल्लें वचन केन्नाच न पाळपी आशिल्लो. चार्वाकाचे ज्ञानमीमांसेंत फकत प्रत्यक्ष प्रमाण मान्य केलां. अनुमान, उपमान, शब्द हीं सगळी प्रमाणां ताणे अवैध मानल्यांत आनी प्रत्यक्षाचेर आदारुन आशिल्ल्यान स्वतंत्र प्रमाणां ताणें अवैध मानल्यांत आनी प्रत्यक्षाचेर आदारुन आशिल्ल्यान स्वतंत्र प्रमाणूय ताणें दिवंक ना अनुमना खातीर गरज आशिल्ली व्याप्ती संदिग्ध आसता उपमान अनुमानाचीच आसता
चार्वाकाचे तत्वमिमांसेंत भौतिक पदार्थूच म्हत्वाची गजाल आनी ती चार परमाणूंचें समन्वित रुप आसा पृथ्वी,जल,वायु,अग्नी हीं ती चार तत्वां आसात.हीं चार तत्वां अनादी अनंत आसून तीं एकठांय आशिल्ल्यान दरेका पदार्थाची निर्मिती जाता.चेतन लेगीत हाचेंच एक रुप देह,इंद्रिय,प्राण,मस्तिष्क आनी आत्मो हांका चार्वाक तत्वज्ञानी मानला.मर्णा उपरांत आत्म्याचें अस्तित्व उरना सर्ग आनी नरकाची क्ल्पना म्हळ्यार मूर्खपणां.पाप आनी पुण्यांत कांयच भेद ना.ईश्वराची संक्ल्पना लेगीत फटाची.ह्या संवसाराक सोडूक भायरवा पयस दिसपी कांयच न्हय.प्रत्यक्ष दिसपी दरेक गलाल वा पदार्थ खरो.सूख आनी दूख हीं जीणेचीं मूखेल सत्यं.म्हत्वाच्या सर्वदर्शन संग्रहाप्रमाण चार्वाकाच्या मतान दूख ना करप आनी सूख मळोवप हातूंत पुरुषार्थ आसा.यावज्जीवेत् सुखं जीवेत्,ऋणं कृत्वा धृतं पिवेत भस्मीभूतस्य देहस्य कृत पुनरागनम् हें चार्वाकाचें नीतिशास्त्र व्यक्तीवादी सुखवाद आसा आनी ताची तत्वमीमांसा भौतीकवदी यथार्थवाद आसा,हें तत्वज्ञान वेदकाळासावन चालू आसा उशीस्ति,बुदिल आदि भौतीकवाद्यांचो उल्लेख वेदांसावन आसा,हें तत्वज्ञानान वेदांक विरोध केल्लो,दिसून येता
जैनदर्शन विजेता अशें अर्थाच्या जिन शब्दासावन जैन शब्द तयार जाला.राग,द्वेश,माया,मोह आदीनी आपल्या मूळच्या स्वभावाचेर जो जैत मेळयता ताका जीन म्हण्टात.मग्ध देशाचो क्षत्रिय राजकुवंर आशिल्ल्या वर्धमान महावारीक ही उपाधी मेळिल्ली.महवीराचे पयलीं 23 तीर्थंकार जावन गेले.तातूंत पयलो ऋषभदेव.जैन तत्वज्ञानाचो
