Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/200

This page has not been proofread.

परिणाम म्हणून थंय नवी राजसत्ता उदेली.ह्या प्रांतांतल्या केसरी-सिवास (Kayseri-Sivas) ह्या भागांत युगूर तुर्कांनी इरेत्ना (Eretne) राजवट हाडली.तेराव्या शतमानाच्या दुसऱ्या अर्दांत ह्याच वाठारांत दुसऱ्या राजवंशान तुर्की कादी बरहटन राज्य घडयलें.

14 व्या शतमानांत अस्तंत तुर्कींत वशिल्ल्या तुर्कांनी इस्लामी संवसारांत राजकी अखडीतपण परत मेळोवंचे नदरेन म्हत्वाचो वावर केलो.तुर्की भाशा सहित्यांत म्हत्वाचीं परिवर्तनां ह्याच काळांत आयलीं.14 ते 15 व्या शतमानांत तुर्की शारांत गांवगिरे लोक आनी हेर वाठारांतले स्थलांतरीत लोक हांची सरभरस जाली.ह्या लोकांनी कारगिरी करपी लोकांचे पंगड घडयले.ताका ‘अही’ म्हण्टाले .शाराचे उदरगतीपासत वावर करपाचो म्हत्वाचो वांटो ह्या ‘अही’ नी उखललो.

14 व्या शतमानांत तूर्क बायझांटायन शिमेर रावपी तुर्की आदिवासींनी बळिश्ट ऑटोमन राजवंशाची थापणूक केली.1402 त तामीरलेन (Tamerlane) हाणें हिल्द्रीमम बेंझीट (Yildrim Beyazit) हाका हारोवन ऑटोमन साम्राज्याचो विस्तार कांय काळाखातीर आडायलो.1453त फतेह सुलतान मम्मट हाणें हो प्रांत परत जिखून ऑटोमन साम्राज्याचो पुनर्जल्म केलो.ताचे राजवटींत विंगड विंगड धर्मियां मदीं धर्मीक समजिकाय तिगून उरली.आपले लश्करी तांकीच्या बळार ऑटोलिया,सिरिया आनी इजिप्त,तेचपरी मक्का आनी मदिना हीं पवित्र थळां आस्पावतालीं.सुलतान सुलेमान(1520ते66) हाची राजवट हो ऑटोमन साम्राज्याचो भरभराटीचो काळ.ताच्या काळांत राज्याच्यो शिमि एके वटेन विएना.दुसरे वटेन बसराचो उपसागर जाल्यार आफ्रिकेंत इथियोपिया मेरेन पाविल्ल्यो .1683 वर्सा विएनाच्या झुजांत हार घेसर ऑटोमनाक आळाबंद घालप कोणाक जमलेंना.

1683 वर्सा उपरांत ऑटोमनाक देंवती कळा लागली.देखून ऑटोमनाक आपली राजवट वांचोवंक नवीं धोरणां चालीक लायलीं.अस्तंतेची शिक्षण पद्दत आपणायली.दर्या विज्ञान आनी अभियांत्रिकी सारके अभ्यासक्रम तातूंत आस्पावल्ले.1839 वर्सा मुस्तफा रशीद पाशा हाणें ट्रान्झामीट सुदारणावादी विचारांची घोशणा केली.तातूंत 17 व्या शतमाना सावन चलपी गजालींक आर्विल्लोंपण हाडपाची गरज परगटायिल्ली.ही घोशणा तत्त्त्कालीन नागरी विचारसरणीचें मुळावण मानतात.तातूंत कायद्यामुखार समानताय हें तत्व आपणायलां.हाका लागून ऑटोमन साम्राज्यांत समानता आयली.1876 वर्सा घटनेंत धर्मजात भेदांविरयत समानताय हें तत्त्व मानून घेतलें.ह्याच काळांत साहित्यीक प्रभावाक लागून घटना,संसद आनी ते तरेचीं उतरां चलणुकेळत आयलीं.

1861 ते 1876 हो अब्दूल हजीज हाचे राजवटीचो काळ.ताच्या काळांत राजकीय घुस्पागोंदळ खूब वाडलो तरीय अस्तंती प्रभाव तिगून उरलो.1876त मितट्ट पाशा(Mithat Pasha) हाच्या फुडारपणाखाल पयलीं घटना अस्तित्वांत आयली.सुलतान अबदूल हमीद -।। हाणें 1876 ते 1909 मेरेन राज्य केलें.1877078 वर्सा ऑटोमन –रशियी झुजाचे निमित्य करुन ताणें संसद बरखास्त केली.ताच्या ह्या कर्तुबाआड विरोधकांनी संघटीत चळवळ चलयली.निमाणें अब्दूल हमीदान दुसरी घटनात्मक सरकारी पद्दत आपणायली.ते वरवीं इत्तांत व्ही तरक्की ह्या पंगडान वेंचणूक लडोवन भोवमान जोडलें.1908त ह्या पंगडान संसदेंत प्रवेश केलो.

1911-12त त्रिपोलीचें झूज आनी 1912-13 बाल्कानाचें झूज तुर्कस्थान हारलो.1914 वर्सा तुर्कस्थानाक आपल्या इश्ट राश्ट्रां वांगडा पयल्या संवसारीक म्हाझुजाक तोंड दिवंचें पडलें.ह्या झुजांत हार खाल्ल्यान तुर्किस्थान आनी इश्ट राश्ट्रांक 30 ऑक्टोबर 19188 वर्सा मुड्रो.आर्मीस्टीस कबलातीचेर निशाणी करची पडली.तेवरवीं तुर्कीक आपले दर्यारस्ते जैतीवंत राश्ट्रांच्या तारवांक मेकळे करचे पडले.कबलातीच्या हेर कलमांप्रमाण आपली भूंय व्हड प्रमाणांत दुस्मान राश्ट्रांक दिवंची पडली.15 मे 1919त ग्रीकांनी इजमीर (lzmir) प्रांत बळकयलो.हाची प्रतिक्रिया राश्ट्रभर उदेली,विंगड विंगड पंगडांनी ताचे आड खर संघर्श केलो.पूण ते संघटीत नासले.मुस्ताफा केमाल हाणें ही चळवळ संघटीत करुन राश्ट्रीय जनजागरण केलें.ताच्या फुडारपणासकयल तुर्कस्थान पयलें वयलें सुटके झूज लडलो.

23 एप्रिल 1920 त तुर्कीश ग्रॅण्ड असेंब्लीची थापणूक आंकारांत जाली.हे संसदेन तुर्किंचें सुटकेझूज चलोवपाची दायकी आपल्या आंगार घेतली.26 ऑगस्ट 1922चे दुमलूपिनार( Dumlupinar) चें झूज जिखून तुर्कस्थान इजमीर आपल्या ताब्यांत घेतलें.9 सप्टेंबर 1922 ह्या दिसा तुर्कस्थानाक स्वतंत्र करुन हें झूज सोंपलें.1 नोव्हेंबर 1922त तुर्कींतली सुलतानशाय पुरायतरेन सोंपोवपाचो निर्णय जालो.17 नोव्हेंबर 1922 ह्या दिसा निमणो सुलतान वहदित्तीन (Vahdettin) हाणं एका ब्रिटीश झुजा तारवांतल्यान देशा सोडलो.उपरांत ते सुवातेर अब्दूलमेसीत(Abdulmecit) दुसरो हाची खलीफा म्हणून वेंचणूक जाली.24 जुलय 1923 ह्य दिसा लाउसॅन (Lausanne) शांती कबलातीचेर निशाण्यो जाल्यो.13 ऑक्टोबर 1923त तुर्कस्थानान आंकारा हें आपलें राजपाटण आसतलें म्हणून घोशणा केली.29 ऑक्टोबर 1923त तुर्कस्थान प्रजासत्ताक जालें.3 मार्च 1924 ह्या दिसासावन तुर्कींतली खलिफातशाय पुरायतरेन सोंपोवपाचो निर्णय जालो.प्रजासत्ताक जातकच तुर्कस्थान एक निर्धर्मी राश्ट्र म्हणून संवसारा मुखार आयलें.

राजवेवस्था-राज्याकारभाराची पद्दत- टर्कीश ग्रॅण्ड नॅशनल असेंबली ही सगळ्यांत उंचेली संस्था वा संसद.तुर्कस्थान राश्ट्राचे वतीन कायदे करपाचे अधिकार घटनेन हे संसदेक दिल्यात.ही संसद 450 वांगडयांची आसा.हे वांगडी दर पांच वर्सांनी वेंचून येतात.संसदेचे मुखेल अधिकार अशे-1) अदमास पत्रकाक मान्यताय दिवप. 2) झुजाची घोशणा करप. 3) केंद्रीय मंत्रीमंडळ नियंत्रणांत दवरप.4) कायद्यांत दुरुस्ती करप.

कायदे चालीक लावपाचे अधिकार राश्ट्रपती आनी मंत्रीमंडळ संस्थेक आसतात.ताचेर संसदेचें नियंत्रण आसता,संसद घटनेक जापसालदार आसता.राश्ट्रपती प्रजासत्ताक आनी राश्ट्रपती दर सात वर्सांनी वेंचून काडटात.ताचे मुखेल अधिकार अशे-1) संसदेची बसका आपोवप 2) प्रधामंत्री नेमप.3) लश्कराचो वापर करुंक मान्यताय दिवप.4) आणिबाणी जाहीर करप.

मंत्रीमंडळ संस्था प्रधानमंत्री आनी हेर मंत्री मेळून घडटा.ती संसदेक जापसालदार आसता.प्रधानमंत्री आपल्या मंत्रीमंडळ संस्थेच्या पालवान कायदे चलणुकेंत हाडपाचो वावर करता.भुगोलीक स्थिती,अर्थीक तांक आनी भौसाची गरज हे निश्कर्श लावन तुर्कस्थानी केंद्रीय प्रशासन विंगड विंगड प्रांतांत वांटून घालां .प्रत्येक प्रांत दोन जिल्हयांचो आसता.थळाव्या लोकांची गरज भागोवंक थळाव्यो प्रशसकीय संस्था आसता.तांचे वांगडी