तीर्थकारांच्यो मुर्ती वस्त्रांभुषणांनी सजयनासतना उकत्योच दवरतात. श्वेतांबर जैन मुर्तीक सजयतात. दिगंबर सोळा सर्ग आनी शंबर महासम्राट मानतात. पूण श्वेतांबर बारा सर्ग आनी चवसठ इंद्र मानतात. दिगंबर पंथाचे लोक एके वेळेचें अन्न-उदक घेतात, तशेंच, उबे रावन आयदनाचो उपेग करिनासतना ते अन्न खातात. श्वेतांबर साधू आयदनांचो उपेग करतात. बायलांक संन्यास घेवपाक जरी मेळ्ळो तरी तांकां फकत ज्ञान आनी मोक्ष मेळप शक्य ना अशें दिगंबर मानतात. श्वेतांबर जैनांक जे ४५ आगम मान्य आसात ते दिगंबरांक मान्य नात. दिगंबरांच्या मतान आगम साहित्य नश्ट जालां. श्वेतांबरांचें जें आगम साहित्य म्हणून मानतात तें अर्धमागधी भाशेंत वरयल्लें आसा. दिगंबरांच्या मतान पुर्विल्लें साहित्य शौरसेनी भाशेंत आशिल्लें. गौतम गणधरान आगम ग्रंथ रचलो अशें ते समजतात. दिगंबर पंथांत षटखंडागम, कषायप्राभृत, मूलाचार, भगवती आराधना, प्रवचनसार, पंचास्तिकाय आदी उपरांतच्या आचार्यांनी रचिल्ले वा एकठांय केल्ले ग्रंथ आगमसद्दश आनी प्रमाणभूत मानतात. श्वेतांबर आनी दिगंबर हांच्या दोनय प्रकारांच्या आगमांनी गिन्यानी नदरेन व्हडलोसो फरक ना. जीव, अजीव, पाप-पुण्य, कर्म, पुनर्जल्म, ज्ञानाची भासाभास, मोक्षाचें व्हडपण आदी गजालींविशीं दोनय पंथांमदीं सारकेच विचार आसात. कांय आचारांच्या आनी संस्कारांच्या बाबतींत मात फरक आसा.
जैन संघांत भगवान महावीरा उपरांत इंद्रभूर्ता गौतम, सुधर्मा आनी जंबूस्वामीमेरेनची परंपरा दोनय पंथ मानतात. पूण तेउपरांतची आचार्यपरंपरा मात दोनय पंथांनी वेगवेगळी आसा. दिंगंबरांच्या मतान जंबूस्वामी उपरांत विष्णु, नंदी, अपराजित, गोवर्धन आनी भद्रबाहू नांवाचे पांच श्रुतकेवली जावन गेले. श्वेतांबर परंपरेंत प्रभव, शय्यंभव यशोभद्र, संभूतविजय आनी भद्रबाहू हे श्रुतकेवली मानतात. महावीर निर्वाणाच्या ६०९ वर्साउपरांत म्हळ्यार इ.स. ८३त रथवीरपूर हांगां शिवभूतीन बोटिक मताची म्हळ्यार दिगंबर मताची स्थापना केली असो उल्लेख मेळटा.
भारतांत रावपी जैन धर्मीय लोकांतली दिगंबराची वस्ती चड करून महाराष्ट्र, कर्नाटक आनी तमीळनाडूक जाल्यार श्र्वेतांबरांची वस्ती चड करून गुजरात आनी राजस्थानांत मेळटा.
थळ आनी आचारांच्या वेगळेपणाक लागून दिगंबर साधवांमदीं वेगवेगळे पंगड जाल्यात. तांतूत मूल, नंदि, सेन आदी पंगडांची नामना आसा. ह्या संघांतय ल्हान-व्हड गट तयार जाल्यात आनी ते गण आनी गच्छ ह्या नांवान वळखुपाक येतात. जैन साधवांचे आचार चड करून दिगंबर साधवांचे आचार खुबूच खर आसात. दिगंबर पंथाचे आदर्श साधू नागडे आसतात. तांचेकडेन मोरापिसांचो कुंचो आनी शास्त्रग्रंथ ह्यो वस्तू आसतात. दिसांतल्यान ते एकाच वेळचें अन्न घेतात. पयलीं रानांत रावपी साधू आतां गांवांतल्या देवळांत वा मठांत रावतात. कांय साधू वस्त्रां घालपीय आसात. तांकां क्षुल्लक म्हण्टात. दिगंबरांतल्या जायत्या पोटजातींतले लोक वस्त्रां घालपी आनी मठांत रावपी भट्टारकांक गुरू मानतात.
- कों. वि. सं. मं.
दिग्गज :
आठ दिकांचो भार घेवपी आठ हती. आठ दिकांक आठ हती आपल्या मस्तकांचेर धर्तरेचो भार घेतात अशी पुराणीक कल्पना आसा. तांच्या नांवाचो श्र्लोक असो आसा -
ऐरावत: पुण्डरीको वामन: कुमुदऽञ्जन: ।
पुष्पदन्त: सार्वभौम: सुप्रतीकश्च दिग्गजा: ॥
अर्थ – ऐरावत, पुंडरीक, वामन, कुमुद, अंजन, पुष्पदंत, सार्वभौम, सुप्रतीक हे आठ दिग्गज.
सुरवातेक हांची संख्या चारूच म्हळ्यार मुखेल दिकांकडेन संबंदीत आशिल्ली. वाल्मिकी रामायणांत पुर्वेचो विरुपाक्ष, दक्षिणेचो महापद्म, अस्तंतेचो सौमनस आनी उत्तरेचो भद्र अशीं चार दिग्गजांचीं नांवां दिल्यांत. हातूंतल्या कोणेंय जर आपली तकली हालयली जाल्यार भूंयकांप जातलो अशी समजूत आशिल्ली. धर्तरेची थिराय हांचेर आदारिल्ली आशिल्ल्यान देव, दानव, राक्षस, पिशाच्च, सुकणीं, नाग हे सगळे दिग्गजांची पुजा करताले अशें रामायणांत म्हळां.
आयचे हती हे ह्या अश्ट दिग्गजांचे वंशज अशें समजतात. खंयच्या प्रकारचे हती खंयच्या दिग्गजासावन निर्माण जाले, हेविशीं खूब समजुती उत्तर भारतांत रूढ आसात.
- कों. वि. सं. मं.
‘दिनकर’ रामधारी सिंग :
(जल्म: २३ सप्टेंबर १९०८, सिमरिया, मोंघीर, बिहार; मरण: २४ एप्रिल १९७४).
हिंदींतलो नामनेचो कवी आनी लेखक. ताच्या बापायचें नांव रवी सिंह आनी आवयचें नांव मानसादेवी आशिल्लें. व्हडल्या भावाचें नांव वसंत आनी धाकल्या भावाचें नांव सत्यनारायण आशिल्लें. दिनकर दोन वर्सांचो आसतनाच ताच्या बापायक मरण आयलें आनी संवसाराचो सगळो भार ताचे आवयचेर पडलो. ल्हान पिरायेचेरूच श्यामा देवी हे चलयेकडेन दिनकराचें लग्न जालें आनी रामसेवक, केदारनाथ हे दोन चले आनी विनिता, विभा ह्यो चलयो जाल्यो.
दिनकराचें मुळावें शिक्षण गांवचें शाळेंतूच जालें. १९२८ वर्सा तो हायस्कुलाची परिक्षा, हिंदीचो सर्वश्रेश्ठ विद्यार्थी म्हणून पास जालो आनी ताका ‘भूदेव पदक’ फावो जालें. इतिहास विशय घेवन बी. ए. जातकच १९३३-३४ वर्सा शिक्षक म्हणून ताणें काम केलें. कांय दीस हेडमास्तर म्हणून काम करतकच तो सबरजिस्ट्रार जालो. १९४८त सरकारी नोकरी सोडटकच बिहार सरकाराच्या प्रचार विभागांत ताणें उपनिर्देशक म्हणून काम केलें. ही सरकारी नोकरी सोडून तो मुझफरपूरच्या म्हाविद्यालयांत हिंदी विभागाचो मुखेल जालो (१९५०-५२). पूण रोखडीच ताची काँग्रेस पक्षावतीन राज्यसभेंत वांगडी म्हणून नियुक्ती जाली (१९५२-६३). खासदारपद सोंपतकच कांय दीस भागलपूर विश्वविद्यालयांत उपकुलपती म्हणून ताणें काम केलें (१९६४-६५). १९६५-१९७१ मेरेन तो केंद्रीय गृह मंत्रायलाचो हिंदी भाशा सल्लागार आशिल्लो. तशेंच चित्रपट पारितोषिक समिती, संगीत नाटक अकादमी, साहित्य अकादमी, आकाशवाणीची राष्ट्रीय सल्लागार समिती ह्या समित्यांचो वांगडी म्हणुनूय ताणें काम केलें.
कवी दिनकर हाका जिवितांत खूब कश्ट, दगदग सोंसचे पडिल्ल्यान ताचे अणभव आनी उत्फर्के ताच्या कवितांतल्यान प्रकट जाल्यात. ताचे कवितेंतली भास शुध्द गांवगिरी आसा. स्वतंत्रतायेचे चळवळींतूय ताचो अप्रत्यक्षपणान वांटो आशिल्लो. ताच्या कांय कवितांतल्यान ही राष्ट्रभक्ती दिश्टी पडटा. साहित्याप्रमाण राजकारण, संस्कृती आनी इतिहास ह्या
