Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/419

भोंवड्यांच्या वर्णनांचीं तीं रेखाचित्रां आसात अशें दिसता. रोमी लोकांक गणितीय भुगोलांत वा खगोलशास्त्रांत रस नाशिल्लो., हें तांच्या नकाशां वयल्यान दिश्टी पडटा. सैनिकी तळ आनी थळावो राजकारभार रीतसर चलोवंचो म्हणून ताणीं हे नकाशे रेखाटिल्ले. फ्लिनी हाणें ‘नॅचरल हिस्टरी’ ह्या ग्रंथांत ‘जगाचें सर्वेक्षण’ ह्या नकाशाचो उल्लेख केला. बाराव्या शेंकड्यांत रोमी बादशाह ऑगस्टस हाचो जांवय आग्रिपा हाणें तो तयार केल्लो. ताचे संबंदान केल्ल्या उल्लेखांवयल्यान तो वाटकुळो आशिल्लो. धर्तरी वाटकुळी, तबकडे सारकी आसा अशें तांतूत दाखयलां. मदल्या काळांतले नकाशे- मदल्या काळांत मानचित्रकला हातूंत चडशी भर पडलिना. हाका लागून ह्या काळांत नकाशा-शास्त्रांत उदरगत जालिना. ह्या काळांत युरोपांत चडसो रोमी इगर्जेचो शेक चलतालो आनी हाका लागून नकाशांनीय क्रिस्तांव धर्मशास्त्राप्रमाण बदल जायत रावले. तांच्या मतान धर्तरी ही देवान निर्माण केल्ली एक कलाकृत्ती. देवान निर्माण केल्ले हे धर्तरेचेर मदल्या भागार जेरुसलेम आसा अशें ताणीं आपल्या नकाशांत दाखयल्लें. अशे तरेन नकाशा-शासअत्रांत चुकांची भर पडत गेली. इसवी सनाच्या आठव्या शेंकड्या सावन पंदराव्या शेंकड्या मेरेन रोमी लोकांच्या कल्पनांचेर साबार नकाशे तयार जाले. हातूंतले म्हत्वाचे नकाशे म्हळ्यार ‘टी इन ओ’ (T in O) वा रोदाच्या आकाराचे आशिल्ले. ह्या नकाशांच्या आदारान खबर आशिल्ल्या गजाच्यो शिमो दाखयताले. त्या नकाशांत ‘T’ हें अक्षर आडवें बसयताले. ह्या अक्षराची आडवी ओळ डॉन (आदली टॅनीअस) न्हंय ते नायल न्हंयेमेरेनचें अंतर दाखयताली. ह्या तेंपार अरब देशांनीय असल्याच प्रकारचे नकाशे काडटाले. मध्ययुगाच्या निमाणे कडेन म्हळ्यार तेराव्या ते सोळाव्या शेंकड्या मेरेनच्या काळांत पोर्टोलन नकाशे तयार केल्ले. ते चड करून इटालियी आनी कॅटॅलन लोकांनी कंपसाच्या आदारान तयार केल्ले. ह्या लोकांनी सुर्वेक ल्हान ल्हान प्रदेशांचें सर्वेक्षण केलें आनी उपरांत त्या सर्वेक्षणाच्यो नोंदी एकठांय हाडून व्हड नकाशे तयार केले. तातूंत मुखेलपणान भूंयमध्य दर्या, ताचे लागशिल्ले दर्या आनी ऍटलांटीक म्हासागर हाच्या देगेलागचे प्रदेश दाखयल्ले. हातूंत केन्ना केन्न्य अशवृत्त आनी रेखावृत्त हांचोय आसपाव आसतालो. तशेंच, साबार बिंदू सावन विंगड विंगड दिशांक वचपी सरळ ओळी काडिल्ल्यो आसताल्यो. ह्या ओळींच्या आनी कंपासाच्या आदारान मेळपी दिशांनी खूब साम्य आशिल्ल्या कारणान ह्या नकाशांचो जलपर्यटना खातीर खूब उपेग जातालो. सोळाव्या शेंकड्याच्या सुमाराक युरोपांत टॉलेमीच्या नकाशा संग्रहाच्या आदारान साबार नवे नकाशे तयार केले. ह्याच सुमाराक नव्या प्रदेशांचो सोद लावपाक सुरवात जाल्ली. ते खातीर नवे नकाशे तयार करपाची खूब गरज आशिल्ली. हाका लागून ह्या तेंपार नकासो शास्त्रांत भर पडत रावली. सोद काम करून तयार केल्लो ग्रेट ब्रिटनाचो नकासो सुर्वेक रोमांत 1546त उजवाडाक हाडलो. 1570त ऑर्तिलीअम हाणें जगाचो नकासो उजवाडा हाडलो. क्रिस्तोफर सॅक्टन हाणें ग्रट ब्रिटना खातीर 1579त राष्ट्रीय नकासो संग्रह तयार केलो. हो संवसारांतलो पयलो राष्ट्रीय नकाससो संग्रह. सतराव्या शेंकड्यांत नॅदर्लंडसाक बरे नकाशे तयार जावपाक लागले. हांगा मर्केटर, आर्तिलीयस, हॉंडियस, ब्ल्यू जानसून आनी हेर नकाशे-शास्त्रज्ञ त्या काळांत निर्माण जाले. ह्या काळांत हॉलंडी लोकांचें साम्राज्य खूब पयस मेरेन दर्या पलतडीं पातळिल्लें. हाका लागून तांच्या भुगोलीक गिन्यानांत भर पडत गेली आनी जलपट (Nauticle) नकाशे आनी नकासो संग्रह तयार करप तांकां सोपें जालें. ह्याच शेंकड्याच्या शेवटाक फांसेझ अकादमीन विंगड विंगड थळांचे रेखांशथारसयल्ले. ह्याच सुमाराक साबार देशांत राष्ट्रीयतेची भानवा निर्माण जावन तांच्या प्रदेशाचें सर्वेक्षण जालें. शासअत्रीय संशोधन जावन रेखावृत्तां भितल्लीं अंतरां थारायलीं. भूगोल, भूंयमापन-शासअत्र, जलविद्या, सर्वेक्षण, कोदकाम. वर्गलिखाण, चित्रकला आनी सजवणुकेचे कलेंत तशेंच हेर मळांचेरूय युरोपांत खूब उदरगत जाल्ली. अठराव्या शेंकड्यांत आधुनीक नकासो-शास्त्र उदयाक आयलें. 1747 ते 1793 मेरेनच्या काळांत फ्रांसांत कासिनीच्या मार्गदर्शना खाल प्राकृतीक नकाशे तयार केले. खगोलीय निरीक्षन आनी त्रिकोणांकीत सर्वेक्षण ह्या दोनूय पद्दतींच्या आदारान नकाशे तयार केले. हे नकाशे 1:86,400 ह्या प्रमाणचेर तयार केल्ले. ह्याच तेंपार विल्यम रॉय हाणें एका इंचाक एक हजार गज ह्या प्रमाणाचेर स्कॉटलॅंडाचो नकासो तयार केल्लो. त्या काळांतल्या हेर नकाशां परस तो एक बऱ्यांतलो बरो नकासो आशिल्लो. उपरांत ताणें थिओडिलायटच्या आदारान ब्रिटनाचो नकासो तयार केलो. ताच्या मरणा उपरांत, ताची सर्वेक्षण पद्दत ब्रिटनाच्या लस्करी साहित्य खात्याच्या मंडळान उपेगांत हाडून नकाशे तयार केले. जगाचो आंतरराष्ट्रीय नकासो- 1891त भरिल्ल्या राष्ट्रीय भुगोलीक मेळाव्यांत सगळ्या राष्ट्रांनी मेळून जगाचो एक आंतरराष्ट्रीय नकासो तयार करचो आनी ताचें प्रमाण 1:1 दशलक्ष अशें आसचें तशेंच त्या नकाशाची सादारणपणान 6° रेखांस × 4° अक्षांश इतलें क्षेत्र दाखोवचें, 60° अक्षवृत्ता पलतडच्या देशांत ह्या नकाशाचो उदेंत-अस्तंत विस्तार 12°मेरेन दवरचो, नकाशांत सुदारिल्ल्या पॅलिकॉनीक प्रक्षेपणाचो वापर करचो अशें ह्या मेळाव्यांत थरयलें. आपल्या-आपल्या प्रदेशाचें नकाशे त्या-त्या देशांनी तयार करचे असोय थाराव तातूंत पास जालो. पूण हे येवजणेक फावो तो पालव मेळूंक नाशिल्ल्यान ह्या मळार व्हडलोसो वावर जालोना. पूण दुसऱ्या म्हाझुजा उपरांत नकाशे तयार करपाच्या वावरांत खूब नेट आयलो. 1945-50 मेरेनच्या काळांत चड करून ज्या प्रदेशांचे नकाशे तयार करूंक नाशिल्ले ते तयार केले. ह्या कार्यांत मळब छायाचित्रणाचो खूब हातभार लागलो. सगळ्या राष्ट्रांनी मेळून पास केल्ल्या थारावांक लागून निर्माण जाल्लो राष्ट्रीय ऍटलास हो एक म्हत्वाचो प्रकार. तातूंत देशां विशीम म्हायती दाकोवपाचे नकाशे, आकृती वा ओळिचित्रां दिल्लीं आसात. हातूंत वेगवेगळ्या देशांविशीं भूंय रचणूक, हवामन, मातयेचे प्रकार, अर्थीक उत्पन्नां आनी सामाजीक स्थिती दाखयल्या. 1937त रशीयेन तयार केल्लो ऍटलास खूब प्रसिध्द आसा. नकासो तयार करपाच्या संस्थांनीय ह्या कार्याक खूब हातभार लायलो. अर्वाचीन नकाशे आनी तांचे प्रकार- नकाशांच्या प्रमाणां वरवीं अर्वाचीन नकाशांचे तीन मुखेल प्रकार आसात- 1) नकाशा संग्रहातले नकाशे- ह्या नकाशांचें प्रमाण 1:6,33,600 परस व्हड आसा. 2) सखोल नकाशे- ह्या नकाशांचें प्रमाण 1:633,360 परस व्हड आसा. 3) स्थल-वर्णनाविशींचे नकाशे.