आसून वा नासून मारल्यार कोणाकूय भुरगींबाळां जायनात अशें म्हणटात. ह्या दोशाच्या परिहारा खातीर नागबळी करचो अशें पुराणांत सांगलां. हें कर्म घरांत करिनासतना न्हंयचे देगेर करचें अशेंय सांगलां. हाचो विधी असो – आश्लेषा नखेत्राचो देव सोरोप आशिल्ल्यान तें नखेत्र आसतना वा पुनव-उमासेच्या दिसा ह्या विधीक सुरवात जाता. सुर्वेक येजमानान सर्पसंस्काराचो अधिकार मेळोवपा खातीर ब्राह्मणाक विचारून फावो तें प्रायश्चीत करचें पडटा. उपरांत एक लोखणाचो दांडो ब्राह्मणाक दान दिवंचो पडटा. दुसऱ्या दिसा म्हावन तांदूळ, गंव वा तीळ हांच्या पिठाचो नाग करून, तो सुपांत दवरून मंत्र म्हणून ताका आवाहन करचें; हो मंत्र असो – एही पूर्वं मृतसर्प ह्यास्मिन् पिष्टे समाविशा संस्कारार्थमहं भक्त्या प्रार्थंयामि समाहितः ॥ अर्थ – हे मरण आयिल्ल्या सोरपा, तूं यो आनी हे पिठाचे मुर्तींत प्रवेश कर. हांव संस्कार करपा खातीर सावधानचित्त जावन भक्तीन तुजी प्रार्थना करतां.
उपरांत सर्पजा करची. ताका पायसबळी दिवंचो. लौकिकाग्नीची स्थापना करची. प्रधान होमा मदीं अग्नीच्या आग्नेयीक भुंयेचेर उदक शिंपडावन थंय एक सरण रचचें. ताचेर तो पिठाचो नाग दवरचो. उपरांत प्रधान होम करचो. व्यह्रतीच्यो तीन आज्याहुती उज्यांत दिवन चवथी आहुती सोरपाच्या तोंडांत दिवंची. उरिल्लें आज्य सोरपाच्या आंगार शिंपडावंचें. उपरांत त्या सरणाक उजो लावंचो. सरणाक प्रदक्षिणा घालून सोरपाची प्रार्थना करची. सोरोप जळटकच सरणाचेर उदक शिंपडावंचें आनी उपरांत न्हावन घरांत येवंचें.
उपरांत तीन दीस वा एक दीस सुतक पाळचें. सुतक सोंपतकच आठ ब्राह्मणांक श्राध्द विधीप्रमाण जेवण दिवचें. हे आठ ब्राह्मण म्हळ्यार सोरोप, अनंत, शेष, कपिल, नाग, कालिक, शंखपाल आनी भूधर ह्या आठ नागांचे प्रतिनिधी समजतात. ब्राह्मणांक जेवण वाडटकच ह्या नागां खातीर पायसाचे पींड करून तांचें बलिदान करचें.
उपरांत भांगराचो एक नाग करून ताची घटाचेर स्थापणूक करची आनी ताची पुजा करून तो ब्राह्मणाक दान दिवंचो. उपरांत भराची पुजा, ब्राह्मणांक जेवण, आशिर्वाद ग्रहण आदी करून कर्म पुराय करचें. नागबळी आदीं नारायणबळी करचो अशें सांगलां. अशें केल्ल्यान सोरपाचो भंय उरना. सोरपाक मारपाच्या पातकांतल्यान सुटका मेळटा. ते भायर भलायकी, भुरगीं बाळां आनी विष्णुलोक प्राप्ती जाता. -कों. वि. सं. मं.
नागर ब्राह्मण : एक ब्राह्मण जात. हे चड करून गुजरात प्रदेशांत रावतात. गुजरातांतल्या औदीच्य ब्राह्मणांनी ही एक पोटशाखा. हे लोक मूळचे हिमालया कडले आनी उपरांत ते हांगा आयले अशें सांगतात. हे लोक नागवंशाचे आसुंये असोय समज आसा. तांचे जातीचे उत्पत्तीविशीं जायत्यो आख्यायिका आसात. तातूंतल्यो दोन आख्यायिका अशो – 1. शिव-पार्वतीच्या लग्ना वेळार पुरयतण करपा खातीर शिवान स ब्राह्मण निर्माण केले आनी उपरांत स नागकन्यां कडेन तांचीं लग्नां लावन दिलीं. तांची संतति म्हळ्यारूच नागर ब्राह्मण. 2. एक फावट एक मंत्रीक एका नागा फाटल्यान लागलो. तेन्ना भियेवन नागान ब्राह्मणाचें रूप घेतलें. आनी तो वडनगराक पळून आयलो. थंय तो एके ब्राह्मण चलये कडेन लग्न जालो. तिका जीं भरगीं बाळां जालीं तेच आतांचे नागर ब्राह्मण. तांच्यांत भारा, विशाल, चित्तोरीय, कृष्णपुरी, प्रश्नोर आनी साठोदरा अशो स पोटजाती आसात. हीं सगलीं नांवां तांकां त्या-त्या थळा वयल्यान पडल्यांत. ते भायर तांचे मदीं बाडर नांवाची एक पोटजात आसा. जे कोण अनागर चलये कडेन लग्न जातात. ते बाटले अशें समजून तांकां बाडर अशें म्हणटात. भारा आनी साठोदारा हातूंत ऋग्वेदी फांट्याचे लोक खूब आसात. विशाल नागरांत चडशे यजुर्वेदी फांट्याचेलोक आसात. पुराय गुजराती ब्राह्मणां मदीं नागर ब्राह्मण आपणाक व्हड समजतात.
हाटकेश्वर हें तांचें कुलदैवत आशून, अंबाजीमाता ही कुलदेवी. हे लोक आचार, विचार, बुध्दी हातूंत खुबूच फुडारिल्ले आसात. देवनागरी लिपि आपणें निर्माण केली अशें ते समजतात.
-कों. वि. सं. मं.
नागरीक आनी नागरीकत्व : ह्या देशांत निश्चीत राज्यघटना आसता आनी थंयच्या लोकांक घटनेन निश्चीत हक्क दिल्ले आशतात, अशा देशांतल्या व्यक्तींक ‘नागरीक’ अशें म्हणटात. ज्या मनशाक नगरराज्यांत सार्वजनिक पदाधिकार मेळूंक शकतात ते व्यक्तीक नागरीक म्हणटात आनी लोकांक आपल्या देशांत मेळिल्लो राजकीय दर्जो म्हळ्यार नागरिकत्व अशें (ऍरिस्टोटलच्या व्याखेवरवीं) म्हणूं येता. राज्याच्या कायद्या प्रमाण व्यक्ती आनी राज्य हांचे संबंद थरयल्ले आसतात. नागरीकत्वांत जण एका नागरीकाक जशे कांय अधिकार दिल्ले आसतात तशीम कांय कर्तव्यांय आसतात.
नागरीकत्वाची कल्पना सुर्वेक ग्रीसी नगरराज्यांत अस्तित्वांत आयली. त्या काळांत साबार नगरराज्यां आशिल्लीं. जो नगराचो घटक तो नागरीक आसतलो. पूण बायलांक आनी गुलामांक नागरीकत्वाचे अधिकार नाशिल्ले. त्या काळांत राज्याच्या नागरी, राजकीय आनी लस्करी कामांनी सगळ्या नागरीकांचो वांटो आसतलो. दर नागरीक हो सैनीक, विधानसभा वांगडी आनी न्यायाधिशूय आशतलो. मधअययुगांत रोमी साम्राज्यांत आनी युरोपांतूय अशीच परिस्थिती आशिल्ली. पूण पंदराव्या शेंकड्या उपरांत राजेशाय आयली तेन्ना हो त्या राज्याचो प्रजाजन जालो.
ब्रिटनांतले इ.स. 1688 च्या क्रांती उपरांत आनी इ.स. 1789 चे फ्रॅंच राज्यक्रांती उपरांत परिस्थितींत बदल जालो. सगळ्या नागरिकांक समान दर्ज्याचे हक्क मेळचे हो हे क्रांतीचो मुखेल उद्देश आशिल्लो. जेन्ना राश्ट्रावादाचीउदरगत जायत गेली, तेन्ना देशाच्या कामांत वांटो घेवप हो आपलो हक्क आसा अशें सगळ्या नागरिकांक दिसपाक लागलें. राश्ट्राची जनता सार्वभौम आनी शासनाचे अधिकार घटनेंत मर्यादीत आसात, ह्या दोन कल्पनांतल्यान आधुनीक काळांतल्या नागरिकत्वाचो उगम जालो.
नागरीकत्व दोन तरांनी मेळूमक शकता. सैमीक आनी नागरिकीकरणाच्या आदारान. सैमीक नागरीकत्व जल्माच्या आदाराचेर मेळटा. भारत, अमेरीका, ब्रिटन, आनी हेर देशांच्या नेमां प्रमाण त्या देशामत जल्माक आयिल्ल्या भुरग्याक त्या देशाचे नागरीकाचे अधिकार मेलूमक शकतात. तशेंच आवय वा बापूय ज्या देशाचे नागरीक आसात आनी तांच्या भुरग्याचो जल्म खंयसरूय जाल्यार ताका त्या देशाचें नागरीकत्व मेळूंक शकता. खंयचीय बायल जेन्ना परकी नागरिका कडेन लग्न जाता तेन्ना तिचें
