भारतभर कितलेशेच फांटे आसात.
मध्ययुगीन भारतीय साधनेच्या इतिहासांत नाथसंप्रदायांत वाममार्गी तंत्रिकाचो पराभव करून भारतीय साधनेचें व्हड प्रमाणांत शुध्दीकरण घडोवन हाडलें. चित्तशुध्दी, समाज सुदारणेची तळमळ आनी ते खातीर लोकभाशेचो स्विकार ह्या गुणांक लागून हो संप्रदाय लोकाभिमुख जावन लोकप्रिय जावंक पावलो. पारंपारीक आचारधर्म आनी सांप्रदायी सिदान्त हांचो सुमेळ घडोवन घेतिल्ल्यान ह्या समप्रदायाक समन्वयक रुप आयलें. उत्तर भारतांत कबीर आनी नानक, महाराष्ट्रांत ज्ञानेश्वर धरून संत परंपरा हांचेर नाथसमप्रदायाचो विशेश प्रभाव पडिल्लो दिसता.
गोंयांत नाथपंथीयांच्यो नाथ गोसावी आनी नाथगोजी ह्यो दोन पोटजाती आसात. गोरखनाथ गोंयांत येवन गेल्ल्याचो कांय जाण उल्लेख करतात. पोरण्या गोंयच्या गोरक्षतीर्थाचो गोरखनाथाच्या आगमना कडेन संबंद लावप जाता. गोमन्तक नाथजोगी सेवक समाज नांवाची तांची एक समाजसंस्थाय आसा. -कों. वि. सं. मं.
नानकदेव : (जल्म: 15 एप्रील 1469, तळवंडी; मरण : 22 सप्टेंबर 1539, कर्तापूर). शीख संप्रदायाचो प्रवर्तक आनी आर्य गुरु. सद्या पाकिस्तानांत आशिल्ल्या लाहोर जिल्ह्यांतल्या तळवंडी गांवांत खत्री ह्या हिंदू क्षत्रीय कुळांत ताचो जल्म जालो. ताच्या बापायचें नांव काळुचंद आनी आवयचें नांव त्रिपताका. ताचें शिक्षण घरचेघराच जालें. भुरगेपणातंतूच ताणें गणित, हिंदी, अरबी आनी फारसी भाशांचें गिन्यान मेळयलें. ल्हानपणासावन तो बुध्दीन कुशाग्र आशिल्लो. ताची वृत्ती वैराग्यशील, धर्मीक आनी चिंतनशील आसली. जे पिरायेंत खेळचें, मस्ती करची ते पिरायेंत तो साधु, संत, फकीर हांच्या सहवासांत रावतालो, तांचे कडेन चर्चा करतालो आनी बरोच वेळ एकांतांत, चिंतनांत काडटालो. ताचें मन लौकीक वेव्हारांत रमचें, चार चौगां सारको ताणें संवसार करचो म्हणून आवयबापायन 18 वर्साचें पिरायेचेर (1487) बटाला हांगाच्या मूळचंद खत्री हाची चली सुलखनी हिचे कडेन ताचें लग्न लावन दिलें. श्रीचंद आनी आनी लक्ष्मीचंद अशे ताका दोन पूत आसले. घरसंवसार सुरू करतकच ताणें सुलतानपूरक सरकारी धान्याच्या गुदावांत नोकरी धरली. संवसारांत आसुनूय ताची खरी ओड धयात्मा कडेन आशिल्ली. आपलो संवसार सांबाळून तो नित्यनेमान प्रार्थना, ध्यानसाधना, करतालो. एक दीस तो ध्यानस्त आसतना ताक ईश्वरी साक्षात्कार जालो आनी ह्या साक्षात्काराच्या आंतरीक गिन्याना वरवीं ताका मानवजातीचें कल्याण करपाची प्रेरणा जाली. तेच भिरकेंत ताणें नोकरी सोडली आनी धर्मकार्य तशेमच समाजकार्य करपा खातीर तो घरा भायर सरलो.
नानकाच्या जिविताचेर जायत्यो आख्यायिका आसात आनी ताणें जायते चमत्कार केल्ल्याचेंय सांगतात. 1497 ते 1521 ह्या 24 वर्सांच्या काळांत ताणें पुराय भारत तशेंच बांगलादेश, ब्रह्मदेश, श्रीलंका, तिबेट, इराक, इराण, मक्का, मदिना, बगदाद, अफगानिस्तान देशांची भोंवडी केली. हे भोंवडेंत ताणें वेगवेगळ्या धर्माच्या जालवणदारां वांगडा, साधुसंतांवांगडा, फकिर, योगी, सुफी वांगडा धर्मीक, परमार्थीक आनी आध्यात्मिक गजालींचेर भासाभास केली. वेगवेगळ्या देशांच्यो चालीरिती, रुढी-परंपरा हांची वळख करून घेतली आनी अशे तरेन मनीसजातीचें बारकायेन निरिक्षण केलें.
मुसलमान धर्मांतलो एकेश्वरवाद, हिंदू धर्मांतलें आत्म्याचें अमरत्व आनी किरिस्तांव धर्मांतली कृपावृत्ती ह्या त्रिसुत्रांचेर गुरु नानक हाणें आपल्या नव्या संप्रदायाची (शीख संप्रदायाची) बुन्याद घाली. ईश्वर हो एकूच आसा आनी ह्या एकाच ईश्वराची मानवजात ही निर्मिती आसा. ते खातीर सगळीं मनशां समान आसात. कोण हिंदू ना, कोण मुसलमान ना, आसा ती फकत मनीसजात हो उपदेश ताणें आगऱ्यान केलो. ताणें फुडल्या पाँच तत्वांच्या आचरणाचेर भर दिलो – 1) नाम आनी गान : ईश्वर नामाचो उच्चार करून ताची तुस्त करप 2) दान: सगळ्यांक दानधर्म करप 3) स्नान: सदांच सकाळीं न्हावनधुवन निवळ जावप. 4) सेवा : परमेश्वराची नी मनशांची सेवा करप. 5) सिमरन : आत्मसाक्षात्कार जावपा खातीर आनी ईश्वराची कृपा जावपा खातीर देवाचें नामस्करण करप, ताची प्रार्थना करप. नितळ चरण आनी अंतस्करणपुर्वक ईश्वरभक्ती हिम परमेश्वर प्रप्तीचीं दोन साधनां. हीं साधनां गुरूकृपेन अवगत जातात. ईश्वरप्राप्तीचीं साधनां हीं दर एकल्यान आपले तांकीचेर आत्मसात करपाचीं अशी ताची शिकवण आसली.
गुरुनानक हो एक व्हड कवीय आसलो. संगिताच्या रागराणींत बसता अशीं भजनां-पदां ताणें रचलीं. ताणें रचिल्लीं वट्ट 947 पदां ‘ग्रंथसाहिब’ ह्या शीख धर्मग्रंथांत संग्रहीत केल्यांत. शीख लोक मुर्तीची पुजा करिनात. मुर्तीच्या जाग्यार ते ‘ग्रंथसाहिब’ ह्या धर्मग्रंथाची गुरूद्वारांतपुजा करतात. हो ग्रंथ शीखांचे धर्मीक लिपींत म्हळ्यार गुरूमुखीं लिपींत आसा. ग्रंथसाहिबाच्या सुरवातीच्या भागांत ‘जपजी’ म्हणजेच ‘ईश्वर चिंतन’ ह्या नांवान आयिल्लो, नानकान पंजाबी भाशेंत रचिल्लो 38 कडव्यांचो भाग आसा. प्रत्येक शीखांच्या घरांत जपजी ही प्रार्थना नित्यनेमान म्हणपाची चाल आसा. नानकाच्या हेर रचनामदीं ‘सिध्द गोष्ट’, ‘अंश दी वार’ (हो भाग सदांच सकाळीं गुरूद्वारांतल्यान म्हणप जाता.), ‘बरमाह’ (बारह म्हयन्याचें पद) ‘माझ दी वार’, दक्खणी ओमकार आदींचोय आस्पाव जाता.
गुरूनानक हाणें भक्तीमार्ग आनी परमार्थी सो शीख संप्रदायाचो पुरस्कार केलो तेच वांगडा संवसारांत रावनूय ईश्वरभक्तींतल्यान ईश्वर प्राप्ती जावंक शकता. बरे भाशेन संवसार करूनूय मोक्षप्राप्ती जावं येता अशें ताणें सागलें.
शुध्द आचरण, समानताय आनी ईश्वर नामस्मरण अशी सादी विचारसरणी आनी संवसार सादून परमार्थ जोडपाचे शिकवणेक लागून ताका हिंदू तशेंच मुसलमान अशे जायते अनुयायी मेळ्ळे. तळवंडीचो मर्दाना नांवाचो मुसलमान हो ताचो पयलो अनुयायी. तो रबाब नांवाचें
