Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/524

== निकाराग्वा: ==मध्य अमेरिकेंतलो सगळ्यांत व्हड प्रजासत्ताक देश.क्षेत्रफळ १,३०,००० चौ. किमी.लोकसंख्या ४१,००,०००(१९९१).विस्तार १० ४५'उत्तर ते १५ १०'उत्तर आनी ८३ १५'अस्तंत ते ८७ ४०' अस्तंत.ह्या देशाचे उत्तरेक हाॅन्दुरास आनी दक्षिणेक कोस्ता रिका हे देश आसात.उदेंतेक कॅरिबीयनाचो दर्या आनी अस्तंतेक पॅसिफीक म्हासागर आनी वायव्येक फॅान्सेकाचें अाखात आसा.मानाग्वा हें ह्या देशाचें राजपाटण. भूंयवर्णन-भूंयरचणूकेचे नदरेंतल्यान देशाचे तीन वांटे जातात. १.मदलो दोंगरी- सडयाचो वाठार २.पॅसिफीक म्हासागराची दर्यादेग आनी ३.अॅटलांटीक म्हासागराची दर्यादेग. १.निकाराग्वाच्युा मध्यकाक आशिल्ल्यो पर्वतांवळी, हाॅन्दुरासाचे शिमेलागीं रुंद आसात आनी दक्षिणेक अशीर जायत वतात.तातूंतली मोगोतोन(२,१०७ मी.)आनी सास्लाइया(१,९९४ मी.)हीं ऊंच तेमकां आसात.आलास्कासावन पनामामेरेन पातळिल्ली खडपाळ पर्वतांची रांक निकाराग्वांत मातशी तुटून परतून मुखार वता.हो तुटिल्लो वाठार म्हळ्यार आलास्का ते तियेंरा दॅल फुयाॅगोमेरेनचे रांकेंतलो सगळ्यांत उणे उंचायेचो वाठार. २.पॅसिफीक म्हासागराची दर्यादेग ३५० किमी.लांबायेची आसा आनी ही देग उत्तरेकडेन रुंद आनी सपाट आसा.दोंगरी वाठार आनी पॅसिफीक दर्याकांठ हांचेमदीं सुमार ९,५०० चौ किमी.च्या क्षेत्रांत चाळीस ज्यालामुखींची एक रांक आसा.ज्वालामुखींतली सान क्रिस्तोबॅल (१,७४५ मी.),कन्सॅप्शन (१,६१० मी.)आनी मोमोतोम्बो(१,२८० मी.) हीं म्हत्वाचीं तेमकां.पर्वतरांकेमदीं पिकाळ द्रोणी वाठार आनी देगणां आसात.ह्या देशांत भूंयकांपूयबरेच फावटीं जातात.अॅटलांटीकाचो म्हणजेच कॅरिबीयन दर्या ५३८ कीमी.लांबायेचो आसा.हो कांठ दर एके सुवातेर ८० किमी.मेरेन रुंदायेचो आसा.तो रेबटान भरिल्लो, सखल आनी उथळ आसा.ह्या देशांत खूब तळीं आसात.मदल्ाय पर्वतांरांकेसावन उदेंतेक व्हांवपी न्हयो खूब आसात.हातूंतली कोकोही सगळ्यांत लांब न्हंय (६८० किमी.) आसा. हवामान-देशाच्या दर्यादेगांनी हवामान उश्ण आनी दमट आसता.उदेंत आनी अस्तंत दर्यादेगांचेर सारसरी तापमान २६ सॅ.आसता.दोंगरी वाठारांनी शिंयाळ्यांत तापमान१६ सॅ.आनी गिमांत २१ सॅ.आसता.सारसरी पावस २५० सेंमी.पडटा. कॅरिबियी दर्यादेगांचेर ईशान्य वेपारी वारयाक लागून सॅन वाॅन दॅल नाॅर्वेत हे सुवातेर ५९० सेंमी.पावस पडटा. निकाराग्वाच्या चडशा वाठारांनी सदांच पाचवी वनस्पत मेळटा.देशाचो ६०% परस चड भाग रानांचो आसून उंचावयल्या वाठारांनी दाट रानां आसात.माहोगनी आनी सिडार रुख भोव प्रमाणांत मेळटात.बंदाम, अक्रोड, पायन, क्केब्रॅको,ग्वायाकमब हे रुख म्हत्वाचे आसात.अस्तंतेक सखल प्रदेशांत सॅव्हाना तण वाडटा.दाट रानांक लागून विंगड-विंगड जातींची मोनजात निकाराग्वांत खूब आसा.दलदलीच्या वाठारांत मानगीं, शेड्डे, सोरोप आनी कांसव मेळटात.हांगाच्या रानांनी माकड, हरणां,प्युमा, जॅगुआर,पेकारी, आर्मडिलो आनी हेर जनावरां दिशटी पडटात.तशेंच न्हंयांनी, तळ्यांनी आनी दर्यात साव्या आनी खारया उदकांत विंगड विंगड प्रकाराचें नुस्तें आसा. इतिहास-स्पेनाची घुरी येवंचे पयलीं हांगा सयमो, मिस्कितो आनी हेर शेतवाडी रानटी जमाती आशिल्ल्यिो.१५२४ त फ्रॅन्सिस्को काॅर्दोबान ग्रॅनाडा आनी लेअोन शरांचेर जैत मेळोवन, सुमार तीन शेंकडे ग्रॅनाडासावन निकाराग्वांत स्त्तता चलताली.स्पेनाच्या हेर वसणुकांवांगडा निकाराग्वाय १८२१ त स्वतंत्र जालो.कांय वर्सा मध्य अमेरिका संघराज्यांत रावले उपरांत ३० एप्रिल १८३८ त निकाराग्वाक पुराय स्वातंत्र्य मेळ्ळें,हे उपरांत लिबराॅल आॅफ लिआोन आनी काॅन्झर्वेटीव आॅफ ग्रॅनाडाहांचेमदल्या झगड्यांनी निकाराग्वाची स्थिती इबाडिल्ली, म्हणून १९१२, १९२६,१९२८ आनी १९३६ त संयुक्त संस्थानांनी आपलें नौदल धडून हांगा शांतताय हाडली. ५ अाॅगस्ट १९१४ त जाल्ले ब्रायनचॅमारो कबलातीक लागून निकाराग्वान, संयुक्त संस्थानांक आपल्या देशांत खारीज खणपाक आनी ९९ वर्सांमेरेन काॅर्न जुंवो, अमेरिकेच्या नौदलाक तळ म्हणून दिल्लो.पूण १९७१ त जाल्ले कबलातीक लागून अमेरिकेन काॅर्न जुंवो निकाराग्वाक परत केलो. सामोझा कुठुंबान ४६ वर्सांमेरेन आपली सत्ता हांगा चलयली.पूण १७ वर्सामेरेन चलत आयिल्ले क्रांतीक लागून सामोझा सत्तेचो अंत जालो.१९७४ च्या संविधानाप्रमाण राशट्रपतीक स वर्सांखातीर वेंचून काडटात.तोच राशट्र मुखेली आसता आनी आपलें मंत्रीमंडळ आनी हेर अधिका्यांकूय तोच वेंचता.निकाराग्वाचें विधीमंडळ दोन सदनी आसा.राज्यमंडळांत (सिनेट) ३० आनी प्रतिनिधी मंडळांत ७० वांगडी आसतात. अर्थीक स्थिती-शेतवड हो निकाराग्वाचो मुखेल वेवसाय आनी वट्ट लोकसंखेचे ६५% लोक ह्याच वेवसायांत आसात.निर्यातीचो ७५% म्हालूय शेतकी उत्पन्नाचेर आसता.कापूस,काफी,मास,तशेंच साकर, लाकूड आनी केळीं हांची चड प्रमाणांत निर्यात जाता.कापूस, ऊंस,काफी, तीळ, मको,भात, जोंधळो,कोको, कड्डण, तंबाकू,केळीं आनी हेर फळां हांचीं पिकां खूब प्रमाणांत येतात.गोरवांक खावड म्हणून उपेग पडपी पांचव्या तणांचें हांगा बरेंच पीक येता.गोरवां,मेंढरां आनी कोंबयो पोसपाचोय धंदो हांगा नेटान चलता. उदकांतले पिकावळींत नुस्त्याचें प्रमाण बरेंच आसा. न्वेहा सिगोव्हियाक टंगस्टनचे सांठे मेळटात.भांगर,रुपें,शिंशेंआनी जस्त हांचेय साठे कांमयकडेन मेळटात.१९७४ त पॅसिफीक दर्यादेगेर सैमीक वायू मेळ्ळा.आयात निर्यातींत संयुक्त संस्थानांत सगळ्यांत चड निर्यात करपी हो देश. 'पॅन अमेरिकन' ह्या ४८५ किमी.लांबयेच्या राजमार्गाक लागून अस्तंत देगांतले वाठार हाॅन्दुरास आनी कोस्ता रिका ह्या देशांक जोडल्यात.हो रस्तो सोडल्यार हेर रस्ते बरे नात.चड पावसाक लागून रस्त्यांक फोंड पडटात.१९८४ मेरेन हांगा ४,००० किमी.लांबायेचे रस्ते, ३३४ किमी.लांबायेचे रेल्वे मार्ग आशिल्ले.'लॅनिका'ही आंतरराशट्रीय येरादारी करपी सरकारी विमान कंपनी. लोक आनी समाजजीण-हांगा १५०४ते १५२५ ह्या काळांत स्पेनी लोक आयले.हेपयलीं हांगा अॅझटेक जमातींचो राबितो आशिल्लो.मागीर वंशीक भरसण जावन , आतां ७०% लोक मिस्तीस आसात.तातूंतले भौसंख्येन अस्तंत देगांच्या पिकाळ वाठारांत रावतात.वट्ट लोकसंख्येंतले ८०% लोक पॅसिफीक देगांनी आनी तळ्यांच्या वाठारांत रावतात. शारांत चडशे युरोपीय लोक रावतात.कॅरिबीयन देगांनी खापरी वंशाचे लोक आसात.तांची लोकसंख्या ८% आसा.चडशे लोक कॅथलीक पंथाचे