Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/543

कोंकणी विश्वकोश : २ जायत गेल्या. हांगासल्लो वाठार दोंगराळ आशिल्लयान हांगा सोंपणासोंपणांची सोपान शेती करतात. तेभायर भाजीपालो फळां, च्या, काफी अशों नगदी पिकां हांगा चड प्रमाणांत घेतात. ह्या दोंगराळ वाठारांत तोडा, बदागा, इरुला, कुरुंबा आनी कोटा ह्यो वन्य जमाती आसात. गोरवां पोसप आनी च्याच्या मळ्यार मोलमजुरी करप हे ह्या लोकांचे मुखेल वेवसाय. उटकमंड - र्वेलिंग्टन - कोईमुत्तूर असो तीनरुळी ‘ब्ल्यू माउंटन रेल्वे' नांवाचो रेल्वेमार्ग आनी रस्तोय आसा. म्हैसूर ते उटकमंड मात फकत रस्तोमार्ग आसा. - कों. वि. सं. मं. वनस्पतीचो आस्पाव जाता. तातूंतल्लयो कांय अशो १) वई निवलकांड २) त्रिधारी (वा चौधारी) निवलकांड ३) फोडाचो निवलकांड ४) कांटयाबगर निवलकांड ५) पांचकोनी निवलकांड ६) वाल निवलकांड (ब्रह्मकमळ) १) वई निवलकांड : (मराठी : वई निवडुंग मिंगुट, मिंगत; हिंदीः सेहुंद,थोर, गुजराती: थोर; कन्नड : येल्लिकळ्ळी; संस्कृतः सीढुंड, स्नुही, लॅटिनः युफोर्बिया नेरिफोलिया; कूळ: युफोर्बिएसी). हें पानां झडपी झाड सुमार ६ मीटर उंचायेमेरेन वाडटा. तें गुळगुळीत पूण कांटेरी आसता. खांदयो वाटकुळ्यो वा कांय प्रमाणांत पंचकोनी, मासाळ आसतात. त्यो झुबक्यांनी येतात. तांचेर उपपर्णी जोड कांटे उंचायेचेर मळसुत्रेवरी आसतात. पानां सादी मासाळ १५-३० सेंमी. लांब, एकाआड एक, तोंकाकडेन अशीर आनी वाटकुळीं आसून खांदयेच्या तोंकाक येतात. फुलां एकलिंगी, खूब ल्हान पेल्यावरी, पुश्पबंधांत आसतात. फळ ल्हान आसून बी गुळगुळीत आसता. फुलां आनी फळां मार्चात येतात. ऑक्टोबर नोव्हेंबरांत ताचीं पानां गळटात आनी नवी पालवी पावसाळ्याचे सुरवातीक येता. हें रानटी झाड पेगू, ब्रह्मदेश, पाकिस्तान, भारत आदी वाठारांनी सगळेकडेन रूक्ष जाग्यार दिशटी पडटा. दख्खन सडयाचेर फातराळ जाग्यार आनी अस्तंते देगेर सामान्यपणान ही वनस्पत आसून चड करून वंयेखातीर लायतात. ह्या झाडाचो धवो दीख विखारी, रेचक आनी कात तांबडी करपी तसोच कफोत्सारक आसता. चामखीळ आनी कातीवयलो फोड ना करपाक ह्या दिखाचो उपेग जाता. कानदुखीर तशेंच दोळ्यांच्या विकारांत (दोळे आयल्यार) तो काजळावरी घालतात. साकरीचो पाक आनी दीख हांचे समान मिश्रण दम्याचेर गुणकारी थरता. झाडांतल्या दिखापसून गटांपर्चासारको पदार्थ मेळटा. २) त्रिधारी (वा चौधारी) निवलकांड : (मराठी : त्रिधारी निवडुंग, हिंदी: त्रिधारा सेहुँड ; गुजराती: तिंधारी सेंड; चदर कळ्ळी; संस्कृतः वजी, वज्रकंटक; इंग्लीशः ट्रॅग्युलर स्पर्ज; लॅटीनः युफोर्बिया अँटिकोरम; कूळ: युफोर्बिएसी). हें सुमार ४-९ मी. उंचायेमेरेन वाडपी कांटेरी झोंप वा ल्हान झाड, उब्यो खोबणी आनी उबे रूंद दांत आनी दाट पाखां आसतात. पानां खूब ल्हान, मासाळ, देंठ नाशिल्लीं आनी गळून पडपी आसतात. जोडकांटे आखूड, तीक्ष्ण, द्विखंड आसतात. फुलां पेल्यावरी आनी हळदुर्वी आसून 3업 निवलकांड जून-सप्टेंबर म्हयन्यांत येतात. एकाच फुलांत जायती केसरदलां (पु. पुश्पां) आनी तीन स्त्री-पुश्पां आसतात. बोंड त्रिखंडी आनी ल्हान आसता. हें झाड श्रीलंकेंत आनी भारताच्या उशण भागांत आनी रूक्ष वाठारांत ६०० मी. उंचायेमेरेन दिश्टी पडटा. ह्या झाडाचे लाकूड करडें मोव आनी हलकें आसून खेळणीं वा किरकोळ वस्तूंखातीर उपेगी आसता. खोडाचो काडो वा रोस संधिवाताचेर दितात. चामखीळ आनी हेर कातीच्या रस गुणकारी आसता. ३) फोडाचो निवलकांड : (मराठी : फडया निवडुंग; इंग्लीश : स्पिलर थॉर्न; लॅटीन : ऑपन्शिया ऑ. नायग्रिकॅन्स; कूळ : कॅक्टेसी). वर्णन केल्लीं जायती शरिरीक लक्षणां ह्या वनस्पतीतूय दिश्टी पडटात. ह्या मासाळ वनस्पतीचीं पर्णकांडां (पानांचे कार्य करपी चापट खोड) सपाट आनी तांतया आकाराचीं आसून तांचेर २-५ कांटयांचे चोमे आसतात. हाका आयिल्लीं फुलां सुर्वेक हळदुर्वी आनी उपरांत गाड तांबडीं आसतात. फळां (जून जातकूच) गाड तांबडीं वा जांबळट आसतात. हाचे कांटे सरळ, बारीक आनी तपकिरी रंगाचे आसतात. ४) कांटयांविरयत निवलकांड : (मराठी : बिनकाटयाचा निवडुंग; इंग्लीश : स्पायनलेंस कॅक्टस, इंडियन फिग; लॅटिन : ओपन्शिया फायकस इंडिका). - ही जात ओपन्शिया वंशांतल्या फोडया निवलकांड आनी नागफण्यावरी आसून तिच्या आंगार कांटे आसतात. ह्या ल्हान झाडाचीं पर्णकांडां लांबट वांटकुळीं वा आयत (३०.५० सेंमी.) आसून ताचेर सुर्वेक हळदुर्वी आनी उपरांत ५-१० सेंमी. लांब तांबडीं वा जांबळीं फळां येतात. भारतांत ती खूब पुर्विल्लया काळासावन आसात. ही फकत लागवडी खालाच दिश्टी पडटा. मेक्सिको आनी भुमध्यदर्या वाठारांत तिची व्हड फळां रुचीक आसून फळांपासून गोडशें आनी सोरे तयार करतात. बियो पुश्टीक आसून तांचे पीठ जनावरांक खावंक घालतात. फुलांचो काडो मूत्रल आनी काडयाचो रस कळांचेर उपायकारक थारता. हे वनस्पतीच्या रसाचेर कांय म्हत्वाच्या कवंकाचे (पॅनिसिलियम, म्युकरा अॅस्परजिलस) आनी सुक्ष्मजिवांचे (लक्टोबॅसिलस) संवर्धन करूंक मेळटा. ५) पांचकोनी निवलकांड : (मराठी : पाचकोनी निवडुंग; कन्नड : कळ्ळी; संस्कृत : रात्रिप्रफुल्ल, महापुश्प; इंग्लीश : नायट ब्लूमिंग कॅक्टस; लॅटिन : सेरियस ग्रॅडिफ्लोरस, सेलेनिसेरियस ग्रॅडिफ्लोरस; कळ : कॅक्टेसी). हें सुमार ३ मी. उंचायेचें पेरां आशिल्ले, मासाळ, कांटेरी, खांदयो आशिल्ले झाड. ह्या झाडाक पानां आसनात. हें झाड मूळचे जमायकांतलें खोड पाचवें आसता आनी ताचेर ४-६ सपाट कांटेरी धारो आसतात. ह्या धारांचेर तीक्ष्ण आनी आंखूड कांटयांचे चोमे आसतात. पावसाळ्यांत सुमार १५-२० सेंमी. लांबायेचीं सोबीत व्हड वासाची फुलां येतात. ती �