Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/550

नितिवाक्यामृतम् पातळावपांक कारणीभूत आसतात हें सोदून काडिल्ले खातीर ताका शरीर क्रियाविज्ञान आनी वैजकी ह्या विशयांचो १९२८ वसाँचो नोबॅल पुरस्कार फावो जालो. – कों. वि. सं. मं. नीतिवाक्यामृतम् : राजनितीचेर बरयल्लो एक हत्वाचो ग्रंथ. हो ग्रंथ सोमदेवसूरी हाणे बरयला. सोमदेवसूरी हो दक्षिण भारतांतल्या विस्तारान रचणूक करपी हो एकलोच जैन लेखक. इ. स. ९५९ वसा ताणे नीतिवाक्यमृतम् ग्रंथ बरोवपाक सुरवात केली. शुक्र, बृहस्पती, विशालाक्ष, वसिष्ठ, मनू, भारद्वाज, गौतम, पराशर हांच्या ग्रंथातल्या तशेंच महाभारताच्या शांतिपर्वातले नितीचेर आशिल्ल्या उतरांचे मंथन करून तांचो आपरोस सोमदेवान ह्या ग्रंथांत घेतला. ताका लागून हो ग्रंथ सोमदेव सुटसुटीत, अर्थान भरिल्ली आनी परिणाम कारक वाक्यां बरयता. ताची बरोवपाची शैली सूत्रबद्ध आसा. हीं सूत्रमय वाक्यां बत्तीस अध्यायांनी वांटल्यांत ग्रंथाचे सुर्वेक धर्म, अर्थ, काम हांचे फळ प्राप्त करून दिवपी राज्याक वंदन केलां. ताच्या मतान, राज्य हें धर्म, निती, संपत, जैत, सूख आनी सुबताय हांचे मूळ आसा. आदर्श राजाविशीं सोमदेवाचे मत आसा तें अशें - प्रशिक्षीत आनी सद्गुणी असो आदर्श राजा आसचो. ताणे चार विद्यांचे अध्ययन करचे. लोकायत (चार्वाक) दर्शनाचो अभ्यास केल्यार तो देशद्रोह्यांक बरे भशेन तोंड दिवंक शकतलो. तशेंच ताणे विद्वानांचेय मत घेवचे. साधू, संत ह्या लोकांनी गुन्यावकारांक भोगाशिल्यार जाता पूण राजान तशें करूंक फावोना. राजान तांकां ख्यास्त करतंकूच जाय. जुगार, ऐदीपण, उर्मटपण आनी आडमुठेपण हे दोश राजाक काबार करतात. राजाच्या वर्तनाप्रमाण प्रजा आपलें वर्तन करता. प्रजेच्या पुण्याचो तशेच पापाचो सवो वांटो राजाक फावो जाता. म्हणून राजान आपली वागणूक दुबावाविरयत दवस्तंक जाय. अशा राजाची राखण म्हळ्यार राज्याची राखण आनी कड्डणांचे गुदांव आनी वखारी हांची राजान बरे तरेन वेवस्था दवरल्यार राजाक खूब उत्पन्न मेळटा. दोतोरान दिल्लद्या वखदाभशेन आसचे. अशें तो म्हण्टा, सोमदेवाच्या मतान बायल म्हळ्यार पापाचे मूळ, दंभ Կ3 Շ कोंकणी विश्वकोश : २ चड शिक्षण दिवचे न्हय. शास्त्राचो अभ्यास बरोच, पूण सोरपिणीक दिल्ले दूद जेभाशेन विख जाता, तशेंच बायलांचे शिक्षण म्हळ्यार संकश्टांक आमंत्रण दिल्लेभाशेन जातलें. पूण बायलो वायटूय नासतात आनी बन्योय नासतात. थीर दर्याभशेन त्यो अमृत वा विखलेगीत पचयतात. न्हंय जेभशेन दर्याक मेळटकूच एकजीव जाता, तेच भाशेन बायलो आपल्या घोवाभशेन जातात. परराश्ट्रनीती राजमंडल ह्या विशयांचेरूय सोमदेवान विस्कटावणी केल्या. सोमदेव सनातनी जैन आशिल्लयान झूज आनी कपटी वेव्हारांत ताका उमेद ना. असल्या विशयांचेर ताणे विस्तारान चर्चा करूंक ना. - कों. वि. सं. मं. नीलगाय : गो कुळांतलो हो प्राणी. ताचे शास्त्रीय नांव बॅसिलेंफस रावना. ल्हान दोगरांचीं तेमकां, तण वा झुडपांनीच तो रावता. २ मीटर लांबायेच्या ह्या प्राण्याची शेपडी ४५-५५ सेंमी. आसता. खांदयामेरेनची उंचाय १-१.५ मीटर आसता. हाका रोहू वा रोही म्हण्टात. नराक नील म्हण्टात. नराचो रंग धवो रंग आसता. तशेंच दोनूय पोल्यांचेर दोन धवे दाग आसतात. ओंठ, खाडकी, कानां भितर आनी शेंपडेपोंदा धवो रंग आसता. गळ्याचेर काळे दाट केंस आसतात. मादयेचो आनी ल्हान पिलाचो रंग पिंगसो आसता. नराक शिंगां आसतात. तांची लांबाय २० सेंमी. आसता. नर आनी मादी तांचे १०-२० जाणांचे कळप आसतात. ह्या कळपांत मादयो, पिलां आनी ल्हान नर आसतात. जाण्टे नर एकसुरेच वा तांच्या कळपांनी रावतात. नीलगायो तण पानां, बोरां वा हेर फळां खातात. मोहाची तांचे दोळे आनी नाक हांची क्षमताय तीक्ष्ण आसता. नीलगाय घोडयापरस चड नेटान धांवता. हिंदू लोक तिका एके तरेची गाय समजून पवित्र मानतात. आठ वा णव म्हयन्यांनी नीलगाय वियेता. तिका एक वा दोन पिलां जातात. - कों. वि. सं. मं. नीलमत पुराण : एक संस्कृत ग्रंथ. नीलमुनी हो ताची कतो. ह्या ह्या ग्रंथाक जरी पुराण म्हळे तरी तें स्वतंत्र पुराण नासून पुराणाचोच तो एक वांटो आसा अशें दिसता. हो ग्रंथ इ.स. आदीं १२व्या शतमानांत ह्या ग्रंथाच्या नेमक्या काळाविशीं तज्ञांक दुबाव मारता. ह्या पुराणांत सांगिल्ले चडशे सण आनी विधी हेर पुराणांवरीच आनी �