श्रीहर्षान ह्या नैषधीयचरित्रांत विस्तारान वर्णिल्यात. शंबरांपरस चड श्लोकांची एक पुराय सातवो सर्ग ताणें दमयंतीच्या रुपाच्या वर्णनाचेर बरयला. तशेंच दमयंतीच्या स्वयंवरवर्णाचेर सुमार ५०० श्लोक कवीन बरयल्यात. सतराव्या सर्गांतल्या २२१ श्लोकांतले, सुमार २१० श्लोक अद्वैतवेदान्ताचे तोखणायेचेर आसात.
ह्या म्हाकाव्याची कथा जरी महाभारतांतल्या नलोपाख्यानाचेर आदारिल्ली आसली तरी नलोपाख्यान हें ल्हान म्हळ्यार २०० परस उण्या श्लोकांचें, पूण नैषधीयचरित हें २२ सर्गांचें आसून तातूंत २,८०० परस चड श्लोक आसात. नलदमयंतीचें स्वयंवर आनी कलीचो नलाचे राजधानींत प्रवेश इतलोच कथाभाग ह्या काव्यांत आयला. हाचेवयल्यान हें काव्य अर्दवट आसा, अशें कांय तज्ञांचें मत आसा. नैषधीयचरित ह्या माथाळ्या वयल्यान श्रीहर्षाक पुराय नलकथा ह्या काव्यांत हाडपाची आशिल्ली अशें दिसता कारण नलकथेच्या उत्तरभागाची फाटभूंय ताणें ह्या काव्यांत तयार करून दवरल्या. नैषधीचरिताच्या सतराव्या सर्गांत कली, नलदमयंतीची ताटातूट करपाची प्रतिज्ञा करता, पूण उपरांत तो ती प्रतिज्ञा कशी पुराय करता हें श्रीहर्षाक उत्तरभागांत दाखोवपाचें आशिल्लें अशें दिसता. पूण ह्या महाकाव्याचो उत्तरभाग खंयच उपलब्ध ना. हें महाकाव्य श्रीहर्षान २२ सर्गांनीच पुराय केलां, अशेंय कांय अभ्यासकांचें मत आसा.
नैषधीयचरितांत, सहज अशीं कांय सुभाशितां आयल्यांत. हीं सुभाशितां कवीचे सुसंस्कृत नितीमत्तेचेर उजवाड घालतात.
मितं च सारं च वचो हि वाग्मिता (नै.9.8)
अर्थ – मेजकेंच पूण अर्थगर्भीत अशें भाशण हाकाच वक्तृत्व म्हणटात.
सतां हि चेतः शुचितात्मसाक्षिका। (नै. 9. 129)
अर्थ – सज्जनांची चित्तशुध्दी ही आत्मसाक्षिक आसता. तिका दुसऱ्याचे साक्षीची गरज नासता.
- कों. वि. सं. मं.
नोएल, बेकर फिलिप जॉनः (जल्मः 1 नोव्हेंबर 1889, लंडन, मरणः ऑक्टोबर 1982, लंडन).
नोबॅल पुरस्कार फावो जाल्लो संवसारीक निशस्त्रीकरणाचो पुरस्कर्तो. एका व्केकर घराण्यांत ताचो जल्म जालो. ताणें बुथेम विद्यालय, हॅवरफर्ड म्हाविद्यालय (पेनसिल्वेनिया) आनी किंग्स म्हाविद्यालय (केंब्रिज विद्यापीठ) ह्या सुवातींनी आपलें शिक्षण घेतलें. विद्यार्थी आसतनाच तो कँब्रीज विद्यापिठांतलो विद्यार्थी संघटनेचो अध्यक्ष आशिल्लो (1912). एम. ए. जातकूच तो शिकोवपाचें काम करूंक लागलो.1915 त तो आयरिन नोएल हे चलये कडेन लग्न जालो. 1926 सावन ताणें तिचें आडनांव आपल्या आडनांवा फाटल्यान लायलें आनी तेन्ना सावन ताका ऩोएल बेकर म्हणून वळखूंक लागले.1912 आनी 1920 वर्सा जाल्ल्या ऑलिंपीक खेळां सर्तींत ताणें वांटो घेतिल्लो.तेचपरी 1924 वर्साच्या ऑलिपींक खेळां सर्तींत ब्रिटीश वेयामी खेळगड्यांच्या गटाचें ताणें फुडारपण केल्लें.
पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत ताणें फ्रँडस अम्ब्युलन्स युनिटाचें फुडारपण करून (1914) ब्रिटिशांचे वतीन इटली, फ्रांन्स, बेल्जियम आदी देशांतल्या पिडेखोर सैनिकांची सेवा केली. ह्या ताच्या कामा खातीर ताका मॉन्स स्टार हें भांगरा पदक मेळ्ळें. 1919 चे शांतताय परिशदेंत वांटो घेवपी शिश्टमंडळांत तो आशिल्लो. 1919 ह्या काळांत तो राश्ट्रसंघांतल्या सचिवालयांत सचिव म्हणून आशिल्लो.निर्वासितांचे पुनर्वसणुकेच्या प्रस्नांत रॉर्बट सेसिल आनी आर्थर हेंडरसन हांकां ताणें आदार दिल्लो. 1932-33 च्या जिनिव्हा निशस्त्रकरण सभेंत तो अध्यक्षाचो सहाय्यक आशिल्लो. ताचे आदीं 1924-29 ह्या काळांत तो लंडन विद्यापिठांत आंतरराश्ट्रीय संबंद ह्या विशयाचो प्राध्यापक आशिल्लो. फुडें 1929-31 ह्या काळांत मजूर पक्षावतीन कॉव्हँटी, 1936-50 ह्या काळांत डर्बी, 1950 उपरांत दक्षिण डर्बी मतदार संघातल्या संसदेंत वेंचून आयलो. 1945-51 ह्या काळांत ताणें संयुक्त राश्ट्रां हे संवसारीक संघटनेची सनद तयार करपा खातीर मोलादीक वावर केलो.
ताका सात भाशांचें गिन्यान आशिल्लें आनी ताणें आपले निशस्त्रकरणाविशींचे विचार जायत्या पुस्तकां वरवीं तशेंच स्फूटलेखांवरवीं उक्तायल्यात. ताचें ‘द जिनिव्हा प्रोटोकॉल (1925),’ डिसआर्मामँट (1926), द लीग ऑफ नेशन्स अॅट वर्क (1926), डिसआर्मामँट अँड द कुलीज कॉन्फरन्स (1927), द आर्म्स रेसः ए प्रोग्राम फॉर वर्ल्ड डिसआर्मामेंट (1958) हे ताचे नामनेचे ग्रंथ. हांचे भायर ताणें खासगी शस्त्रास्त्रां निर्माण करपी कारखानदारां विशीं भरपूर लिखाण केलां. संयुक्त राश्ट्रां, ब्रिटिश संसद, राश्ट्र संघ आनी आंतरराश्ट्रीय परिशदांनी ताणें केल्ल्या वावरा खातीर ताका 1959 वर्साचो संवसारीक शांततायेचो नोबॅल पुरस्कार दिलो. तेभायर हॉलंड पुरस्कार, आलबॅर श्वायत्झर बुक प्रायझ आनी हेर जायते भोवमानाचे किताब मेळ्ळ्यात.
- कों. वि. सं. मं.
नोबॅल पुरस्कारःडायनामायट आनी हेर स्फोटक पदार्थ सोदून काडपी आल्फ्रॅड बर्नार्ड नोबॅल (21 ऑक्टोबर 1833 ते 10 डिसेंबर 1896) ह्या रसायनशास्त्रज्ञ आनी उद्देगपतीच्या नांवान दर वर्सा दितात तो आंतरराश्ट्रीय पुरस्कार. हो पुरस्कार 10 डिसेंबर 1901 सावन आल्फ्रॅड नोबॅल हाचे पांचवे पुण्यतिथी पसून दिवपाक सुरवात जाली. ताच्या इत्सापत्रांतले तरतुदीप्रमाण दर वर्सा पदार्थविज्ञान, रसायनशास्त्र,वैजकीशास्त्र, साहित्य आनी संवसारीक शांतताय कार्य ह्या मळांचेर बरें काम करपी मनशांक (एकत्रीत वा विभागून) वा संस्थांक हो पुरस्कार फावो जाता. 1969 वर्सा सुरवात जाली. पदार्थविज्ञान, रसायनशास्त्र आनी अर्थशास्त्र ह्या विशंयाचो पुरस्कार स्विडिश अॅकॅडमी ऑफ सायन्सीस हे संस्थेवतीन दितात; वैजकीशास्त्राचो पुरस्कार रॉयल कारोलीन मॅडिको सर्जिकल इन्स्टिट्यूट हे संस्थेवतीन दितात. जाल्यार साहित्याचो पुरस्कार स्विडिश अॅकॅडमी आनी शांततायेचो पुरस्कार स्विडनी पार्लंमँटान नेमिल्ल्या नॉर्वेजियन नोबॅल कमिटीवतीन दिवप जाता.
साहित्य, विज्ञान, वैजकी, संवसारीक शांततायकार्य आनी अर्थशास्त्र आदी वेगवेगळ्या विशयांनी सुमारा भायर कामगिरी करपी संवसारांतल्या लेखकांक आनी शास्त्रज्ञांक हो पुरस्कार मेळप म्हळ्यार त्या विशयांतलो सगळ्यांत उंचलो भोवमान मेळप अशें मानतात.
