चडशड न्हंयो उथळ आसात. वायकॅटो, वॉंगनूई, रॅंगिटीकी आनी वायरोआ ह्यो उत्तर जुंव्यावयल्यो मुखेल न्हंयो आसून क्लूथा, वायटॅकी, टार्यस मॅताउरो, वायमॅकरिरी आनी वाटूआऊ ह्यो दक्षिण जुंव्याचेर आशिल्ल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो आसात. तशेंच दोनूय जुंव्यांचेर साबार तळीम आसून, तीं चड करून ज्वालामुखीक्रियेसावन तयार जाल्ली आसता. तातूंतलीं ताउपो, टी ॲनाऊ, वाकटिप तळीं हीं चड म्हत्वाचीं.
हवामान – देशांतले हवामान मुखेलपणान सागरी आसा. पूण गिमाच्या दिसांनी दर्यासावन येवपी शितळ वारो हवामानांतली उश्णताय उणी करता आनी शिंयाच्या दिसांनी तें उबदार दवरता. हाका लागून हांगाचें हवामान चड करून सौम्य आनी सूखदिणें आसता. देशाच्या उत्तर वाठारांत सरासरी तापमान १५° सॅ. आसता आनी दक्षिण प्रदेशांत ते १२° सॅ. इतलें आसता. दोंगरी वाठारांनी शिंयाळ्यांत सदांच बर्फ पडटा. थंय वर्सूयभर आंत-यापय-यान पावस पडत आसता. दोंगरी वाठारांनी पावसाचें प्रमाण चड आसून, चडांत चड पावस ७६० सेंमी. पडटा. हांगा ल्हानव्हड भूंयकापांचें प्रमाण चड आसा. दर वर्सा हागां शेंकडयांनी भूंयकापांचे धक्के बसतात.
वनस्पत आनी मोनजात – न्यूझीलॅंड देशाची सुमार २०°/० भूंय रानाखाला आसून, तातूंत विंगड विंगड प्रकारची वनस्पत सांपडटा. हेर खंडासावन आनी परकी आक्रमणांसावन हे जुंवे खूब काळ वेगळे उरिल्ल्यान हांगा हेर देशांक खबर नाशिल्ली अशीय वनस्पत हांगा सांपडटा. आयज जे वाठार राबित्याक योग्य नात अशा वाठारांनी आनी राखून दवरिल्ल्या वाठारांनी दाट रानां आनी झोंपां पळोवपाक मेळटात. हालींच्या तेंपार ज्वालामुखीसावन तयार जाल्ल्या सड्यांचेर पायन रूखांची व्हडा प्रमाणांत लागवड जाल्ली आसा. रानांची जतनाय घेवपाखातीर आनी नवी रूखावळ वाडोवपाखातीर न्यूझीलॅंड सरकारान दर एका राज्यांत ‘राज्य वनसेवा’ खातीं उगडल्यांत. बीच, पायन, फर आनी हेर सदापाचवी उरपी रूखावळ आसून रीमू, मटाई आनी कोनार हीं थळावीं झाडां आसात.
न्यूझीलॅंड देश खूब काळ वेगळो उरिल्ल्यान हांगा कांय मेजक्याच जातींची मोनजात दिश्टी पडटा. जॅको आनी टयूटारा ह्यो शेड्डयांच्यो जाती मुळाव्यो न्यूझीलंडाच्योच. हांगा शेड्डयांच्यो सुमार २० वेगवेगळ्यो जाती आसात. हांगा पुर्विल्ल्या जातींचेय बेबे पळोवपाक मेळटात. युरोपीय लोक जेन्ना हांगा आयले तेन्ना ताणीं पाळीव मोनजातींवांगडा हेर जनावरांय आपले वांगडा हाडलीं. हातूंत तांबडें हरण, धवे लोकरीचे प्राणी, सोंशे हांचो आस्पाव जाता.
मोनजातीच्या मळार हो देस गरीब आसलो, तरी न्यूझीलॅंड हो सवण्यांचो सर्ग आशिल्लो अशें म्हण्टात. खाशेली गजाल म्हळ्यार हांगा उडूंक येना अशीं खूब सवणीं आसात. हातूंत मॉआ, किवी, बॅका, नॉटोर्नीस ह्या सवण्यांचो आस्पाव जाता. ह्यूआ, झॅड्लबॅक आनी थ्रश हीं मुळावीं न्यूझीलॅंडाचींचच सवणीं. टूई, फॅनटेल आनी बॅलबर्ड हीं सवणीं ऑस्ट्रेलियांत सांपडपी सवण्यां भशेन आसात. स्थलांतरीत सवण्यांचोय आंकडो व्हड आसा. जॅनेट हें सवणें ऑस्ट्रेलियेसावन जाल्यार स्कूआ, पॅन्ग्वीन, शाग हीं ॲटार्क्टिक प्रदेशांतल्यन आयिल्ली सवणीं.
इतिहास – युरोपीयनन वसणूकवादी, न्यूझीलॅंड जुंव्यांचेर १८ व्या शेंकड्याचे निमाणेकडेन पावले. त्या वेळार थंय माउरी लोकांचो राबितो आशिल्लो. १९ व्या शेंकड्याच्या मध्याक ब्रिटीश वसणूकवाधांनी हेरांक त्या जुंव्यासावन पयस दवरून आनी थळाव्या माउरी लोकांक आपल्या शेकातळा हाडून थंय आपली सत्ता स्थापीत केली.
न्यूझीलॅमड देशाची साप्प पोरण्या इतिहासाची म्हायती स्पश्टपणान मेळना. त्या देशाचो पोलिनेशियी इतिहास क्रिस्ती सना पयलींसावन सुरू जाला. पोलिशियी काळ खूब तेंप तिगून उरिल्लयाचें पुरात्त्वविधेवयल्यान सिध्द जाता. आरकायव आनी क्लासीक माउरी अशें पोलिनेशियी काळाचे दोन वांटे केल्ले आसात. १८ व्या शेंकडयाचे निमाणेकडेन युरोपीयन लोक थंय पावले तेन्न माउरी लोक मुखेलपणान उत्तर जुंव्याच्या देगांनी स्थायीक जाल्ले. तांच्या वेगवेगळ्या पंगडांमदीं आत-या-पय-यान झगडीं चालूच आशिल्लीं. देखून ते लोक झूजकलेंत कुशळ आशिल्ले. वीणकाम आनी शेतवड हे तांचे मुखेल वेवसाय आशिल्ले.
हॉलंडी भोंवडेकार आबॅल यानसन न्यूझीलॅंड जुंव्याचेर १६४२ त पावलो. उपरांत डच इस्ट इंडिया कंपनीन थंय वेपार सुरू केलो. नेदर्लंड्सांत आशिल्ल्या झीलंड प्रांतावयल्यान हॉलंडी लोकांनी त्या जुंव्यांक ‘नवें झीलंड’(न्यूझीलॅंड) नांव दिलें. १७६९ -७० ह्या काळांत ब्रिटीश खलाशी कॅप्टन जेम्स कूक हाणें त्या जुंव्यांविशी खूब म्हायती मेळयली आनी त्या जुंव्याचें वेपारी म्हत्व युरोपी लोकांक पटोवन दिलें. हाका लागून मुखार फ्रॅंच, ब्रिटीश, रशियी, स्पेना आनी अमेरिकी वेपारी ताग, सागवान आनी हेर कच्च्या म्हालाच्या सोदांत थंय पावले. त्या जुंव्याचेर ब्रिटीश वसणूक उबारपा खातीर ब्रिटीश राजदूत एडवर्ड वेकफिल्ड हाणें न्यूझीलॅंड कंपनी स्थापून एक पंगड थंय धाडलो. सुर्वेक न्यूझीलॅंड हो ऑस्ट्रेलिया वसणुकेचोच वांटो आशिल्लो. पूण १८४० त लॅफ्टनंट गवर्नर विल्यम हॉब्सान थळाव्या माऒरींकडेन कबलात (वायटांगी कबलात) करून ब्रिटीश राजाक न्यूझीलॅंडाचो सत्ताधीश म्हणून मान्यताय मेळ्ळी. जाल्यार ब्रिटीशांनी माओरींचे संपत्ती हक्क मान्य करून घेतले आनी तांची हेर वसणूकवाधांसावन राखण करपाचीय जापसालदारकी आपल्या आंगार घेतली. पूण हॉब्सन, मउरी लोकांच्यो जमनी बळजबरीन घेवपाक लागलो तेन्ना १८४५ त माउरी आनी वसणूकवाधांमदी संघर्श निर्माण जालो. १८४८ त जार्ज ग्रे नवो गव्हर्नर म्हणून आयलो. ताणें माउरी लोकांक तांच्या हक्काची राखण करतलों अशें आस्वासन दिवन थंय शांती प्रस्थापीत केली. ब्रिटीशांनी १८५२ त न्यूझीलॅंडाक संविधान आनी स्थानीक स्वराज्य दिलें. उपरांत १८५६ त संसदीय राज्यपध्दती आनी मंत्रीमंडळाक परवानगी मेळ्ळी. पूण मुखार केंद्रीय आनी प्रांतिक सरकारांभितर झगडीं आनी जातीवादा वयल्यान दंगे जावपाक लागले. १८६० त माउरी लोकांनी जमनीच्या प्रस्नावयल्यान परतूत ब्रिटीशांआड बंड उबारलें. १८६१ त न्युझीलॅंडाक भांगरा खाणीचों सोद लागलो. हाका लागून इंग्लंडासावन साबार लोक त्या जुंव्यांचेर येवपाक लागले. अशें रितीन जुंव्यांवयली लोकसंख्या खूब वाडली. तातूंल्या कांय लोकांनी मेढरां पोसप, दुदाचो वेवसाय आनी हेर ल्हान-ल्हान उद्देग सुरू केले. एकुणिसाव्या शेंकडयाचे निमाणेकडेन न्युझीलॅंड लोकांच्या जिणेच्यामानांत खूब सुदारणा जाली. १९०७ त न्युझीलॅंडाक वसणुकेचें स्वराज्य मेळ्ळें. पयल्या म्हाझुजांत न्युझीलॅंडान दोस्त राश्ट्रांक आदार केल्लो. म्हाझुजाउपरांत अर्थीक मंदीचे त्रास न्युझीलॅंडाकूय भोगचे पडले. देशाच्या उद्देगधंधांचेर वायट परिणाम जाले. १९३५ त मजूर पक्ष सत्तेर येवन ताणें साबार नवे
