वेगवेगळ्या ग्रंथांनी प्राचीन काळासावन पातक लागपी कृत्यांचीं नांवां आनी पातकांच्या म्हत्वाप्रमाण विभागणी केल्ली आसा.ऋग्वेदांत ब्राह्महत्य,भ्रुणहत्या,सुरापान,चोरी,गुरूतल्पगमन,दुष्कृत्त्यांची पुनरावृत्ती आनी खंयच्याय पापकृत्यांविशीं फट उलोवप हीं सात पातकां मानल्यांत.प्राचीन काळासावन ब्रह्महत्या हें पातक सगळ्यांत खर मानलां.पूण काठक संहितेंत भ्रुणहत्या ही ब्रह्महत्येपरसूय चड निंद्य मानल्या.वसिष्ठान पातकांचे एनस्विन्,म्हापातकी आनी उपपातकी अशे तीन वर्ग केल्यात.कात्यायनान पातकांचे पांच वर्ग जाल्यार विष्णू धर्मसुत्रांत णव वर्ग केल्यात.
चडशा धर्मग्रंथांनी ब्रह्महत्या,सुरापान,चोरी,गुर्वङगनागन (गुरूचे बायले वांगडा संभोग),म्हापातकीसंसर्ग (चार म्हापातकां करप्यांवांगडा भोंवप) आनी उपपातकां ह्या पातकांक म्हापातकां मानल्यांत.अशा विंगड विंगड प्रकारच्या आनी दर्जांच्या पातकांचें निराकरण जावचें म्हण धर्मग्रंथांनी वेगवेगळ्यो साधना सांगल्यात.ऋग्वेदांतल्या साधनां प्रमाण देवान पातक्यांचेर दया करची आनी तांचीं पातकां भोगसुंचीं.तेखातीर पातक्यांनी देवाची प्रार्थना करची.देवाक प्रसन्न करचेखातीर यज्ञ करप,पातकांची कबुली दिवप,सत्याभाषण करप,उपास करप अशे कडक नेम घालून दिल्यात.सुत्रग्रंथांत आनी स्मृतींतल्या तत्वांप्रमाण पातक कर्म आनी पुनर्जल्म सिध्दांताचेर आदारला.बरें कृत्य केल्यार ताचेपसून सुखकारक फल मेळटा आनी वायट कृत्य केल्यार दूख भोगचें पडटा.हिंदू मताप्रमाण चित्रगुप्त नांवाची देवता केल्ल्या दर पाप-पुण्याचो हिशोब दवरता.ह्याच हिशोबाप्रमाण स्वर्ग-नरकाची प्राप्ती जाता.वायट कृत्यांचें दुखरूप फल तत्काळ जल्मांत मेळना जाल्यार,आत्मो दुसरो जल्म घेता आनी ताच्या रुपान केल्ल्या वायट कर्मांचें दुख भोगता.गौतम ऋषीच्या सांगण्याप्रमाण वेदांचो जप,तपश्र्वर्या,यज्ञ,उपास,तिर्थयात्रा आनी दान करून पातक पयस करूं येता.भक्तीमार्गीय शैव-वैष्णववादी तत्वांप्रमाण ईश्र्वराक शरण गेल्यार,ताची पुजा-अर्चा केल्यार वा ताचें नामस्मरण केल्यार सगळीं पातकां धुवन वतात.सादारणपणान सगळ्या धर्मग्रंथांच्या मतांप्रमाण प्रायश्र्चित्ताच्या योगान पातकांचो नाश करूं येता.
क्रिस्तांव धर्माप्रमाण,अॅडम ह्या सुर्वेच्या मनशान सैतानाच्या शब्दाक भुलोवन,जी चूक केली,तें मूळ पाप तेंच पाप मुखार सगळे मनीसकुळयेंत भरसून गेलें.ताका लागून मनीस जल्मताच पापी आसता.पापी कृत्यांक लागून तो देवापसून पयस वचत आसता.जेजूक शरण गेल्यार आनी पापाची कबुली दिवन पश्र्चाताप व्यक्त केल्यार मनीस पातकांतल्यान मुक्त जाता.हाका लागून इगर्जेंत कबुलीपेटी (confession box) दवरून पापी मनशाक आपल्या पापाची कबुली पाद्रिमुखार दिवपाची वेवस्था केल्ली आसता.कबुली वांगडा,पश्र्चात्ताप जाल्यारूय पापक्षालन जाता असो संकेत आसा.इस्लामी धर्मान पापकृत्यांविशीं पश्र्चात्तापाक म्हत्व दिलां.ईश्र्वर प्रेषीत अशे जे सत्पुरूस जावन गेले ते पापमुक्त आशिल्ले अशें ताणीं मानलां.व्यभिचार,हत्या आनी हेर सगळ्या पातकांक तांणी समान मानल्यांत.अल्लाक शरण गेल्यार आनी दानधर्म केल्यार पाप नश्ट जाता अशी तांची समजूत.
बुध्दिवाद्यांच्या मतान पापकल्पना ही मानवनिर्मीत आसून,समाजधारणेच्या पोटांत ती जल्माक आयल्या.पाप हो गुन्यांव म्हूण समाजान मानून घेतला.तशेंच त्या गुन्यांवांची ख्यास्तूय समाजान आनी समाजाच्या शास्त्रवचनांत सांगल्या.
पाप हो एक तरेचो गुन्यांव आसलो तरी भोवतेक पापकर्मां न्यायशासनाखाला येनात.चोरी हो समाजीक (पाप),तसोच न्यायशासकीय गुन्यांव ह्या संकल्पनांखाला येता.होचे उरफाटे देव मानप ना हें पाप आसलें तरी तो न्यायशासनाखातीर गुन्यांव थारना.भौशशिक सुवातेर गोंदळ करप हो गुन्यांव जालो (न्यायशासकी) तरी तें पाप जायना.ज्या गुन्यांवांचो पुरावो उपलब्ध आसना त्या गुन्यांवांक न्याययंत्रणा ख्यास्त करूंक पावना,तशेंच प्रत्यक्षांत गुन्यांव घडल्याबगर न्याययंत्रणा शासन करीना.पापाचें तशें नासता.पापाक पुरावो लागना.तशेंच मनांतली पापी कल्पनालेगीन प्रत्यक्ष पाप करपासारकीच आसता.
पाप-पुण्याचो संबंद नरक-सर्गाकडेन वा वायट-बऱ्या भाग्याकडेन लायिल्ल्या कारणान समाजाचे प्रगतीक तशेंच आवश्यक बदलांक हानीकारक जाता.ताचेवरवीं मानवनिर्मीत असमानता आनी अन्याय हांचें समर्थनूच जाता.पाप-पुण्याचे कल्पनान मनीस प्रयत्नशील जावचे सुवातेर दैववादी जावपाचो भंय उरता.हाका लागून चार्वाक सारकिल्ल्या बुध्दिवाद्यांनी पाप-पुण्याचे कल्पनेक विरोध केला.
अशें जरी आसलें,तरी पाप-पुण्याचे संकल्पनेन समाजांत नित्तीमत्ता,सदाचार,सदगूण हांकां प्रोत्साहन मेळून,अराजक आनी गुन्यांवगारी प्रवृत्तींचें नियंत्रण जावपाक आदार मेळटा.कायद्यापरस पाप-पुण्य कल्पनेची व्याप्ती चड व्यापक आशिल्ल्यान आनी ताचें नियंत्रण चड खर जाल्ल्यान समाज बांदावळीखातीर हे कल्पनेचो बरो उपेग जावंक शकता.
-कों. वि. सं. मं.
पुरक नोंद:पुण्य.
पाताळ:पुराणांत वर्णिल्लो एक लोक.ताका अधोलोक अशें म्हणटात.'पतन्ति अस्मिन् दुष्क्रियावन्त:' = वायट कृत्यां करपी लोक जातूंत वतात अशीं स्थानां म्हणजेच पाताळ,अशी ताची व्याख्या आसा.पाताळाक अधोभूवन,असुरभूवन,वलीसद्म,रसातल,नागलोक अशीं जायतीं नांवां आसात.हीं सगळीं स्थानां धर्तरेच्या सकयल आसात.
पाताळांचो आंकडो सात मानिल्लो आसून अतल,नितल,वितल,गभस्तिमान,तल,सुतल आनी पाताळ अशीं तांची नांवां आसात.पद्म पुराणांत हीं नांवां मातशीं वेगळीं दिल्लीं आसात.तीं अशीं- असल,वितल,सुतल,तलातल,महातल,रसातल आनी पाताळ.
हीं पाताळां म्हणजे विवरांतले सर्गच.तातूंत समृध्द भावनां,उद्यानां विहारस्थानां आनी क्रिडास्थानां आसात.धर्तरेच्या सकयल अयुत योजने अतल आसून थंय हाटकेश्वर शिव विहार करता.ताचे वांगडा पार्वती आनी ताचे भूतगणय रावतात.तातूंत हाटकी नांवांची व्हड न्हंय व्हावता.वितलाच्या सकयल अयुत योजने सुतल आसून थंय पुण्यश्लोक बळी रावता.सुतलाच्या सकयल अयुत सोजने तलातल आसून थंय त्रिपुराधिपती,दानवेंद्र मय रावता.ताच्याय सकयल अयुत योजने महातल आसून त्या जाग्यार काद्रवेय नांवाचो सोरपांचो गण रावता.गरुडाक भियेवन हे कद्रूचे पूत हांगा आपल्या कुटुंबासयत राविल्ले आसात.ताचे सकयल अयुत योजनेत पाताळ आसून थंय हुशार अशे नाग लोकांचे अधिपती वस्ती करून राविल्ले आसात.
हांगा सुर्यकिरण फकत उजवाड दितात.ते लोकांक वताचो धग दिनात.तेचप्रमाण चंद्रिमय फकत रातचो उजवाड दिवपा खातीर उदेता.
