आरोप ताचेर लयिल्ल्यान तो फ्रांसाक गेलो.
एकुणसाव्या शतमानांत पुर्तुगेज साहित्यांत स्वच्छंदतावाद आयलो.आल्मैद गार्रेर हाका राजकीय मतभेदांक लागून शिमेभायर घालो. ह्या काळांत इंग्लंड आनी फ्रांसांत तांचेर स्वच्छंदतावादाचो प्रभाव पडलो. तांचीं कामोयश (१८२५) आनी दोना ब्रांका (१८२५) हीं दोन स्वच्छंदतावादी पुर्तुगेज काव्यां पॅरिसांत उजवाडाक आयलीं. ताचें फोल्यश काईदश (१८५३) हेंय काव्य उल्लेख करपासारकें आसा. फ्रेय लुईश द सौझ (१८४४) ही ताची नाट्यकृती स्वच्छंदतावादी पुर्तुगेज रंगमाचयेचें एक खाशेलपण समजतात. ह्या नाटकावरवीं पुर्तुगालाच्या राश्ट्रीय रंगमाचयेक ताणें परत उर्बा हाडली. व्हियाझ्येंश ना मिन्य तेर्र (१८४६) आनी ऊ आर्कु दू सान्तान (२ खंड १८४५, १८५०) ह्यो ताच्यो कादंबऱ्यो. गार्रेरावांगडाच आलेशांद्रि एर्कुलानू हाणेंय पुर्तुगेज साहित्यांत स्वच्छदंतावाद हाडलो. इतिहास लेखन, कादंबरी आनी कविता ह्या मळार ताणें मोलादीक वावर केलो. इश्तॉरिय द पुर्तुगाल (१८४६-५३), इश्तारिय द ओरिजँ इ इश्ताबेलेसिमेन्तु द इंकिझिसांव अँ पुर्तुगाल (१८५४-१८५९) हे ताचे नामनेचे इतिहासग्रंथ. पुर्तुगाज भाशेंतल्या इतिहासीक आनी गोपकादंबरीक ताणें आकार हाडलो. येउरीकु (१८४४) आनी मॉंझ्यि द सिस्तॅर (१८४८) ह्यो ताच्यो गोपकादंबरी उल्लेख करपासारकी ऐासा. लुईश आइगुश्तु रेबेलु द सिल्वा हो इतिहासकार इतिहास कादंबरीकार ह्याच काळांतलो.आंतोनियु फेलिसियानु द काश्तिल्यु हाचे अ प्रिमावॅरा (१८२२) आनी आमोर ई मॅलांकोलीअ (१८२८) हे दोन कवितांझेलेय उजवाडा आयले. ताणें ग्रीसी-लॅटीन साहित्याचे अणकारूय केले. तशेंच मध्ययुगांतल्या पुर्तुगेज विरांचीं चरित्रांय बरयलीं. त्या काळांत पुर्तुगेज साहित्यजगतांत ताचो सुमाराभायर प्रभाव आशिल्लो. जुआंव द लॅमुश, सुआरिश द पॉस्सुश आनी तोमास रिबैरू हे काश्तिल्यूच्या प्रभावाखालचे कवी आशिल्ले. 'पाकीता' (१८६६) हें दीर्घकाव्य बरोवपी पातु हो ह्या काळांतलो आनीक एक स्वच्छदंतावादी कवी.
पूण उपरांतच्या काळांत तात्विक प्रवृत्तीचो कवी आंतेरू द क्यँताल आनी तिऑफिलु ब्रागा हाणीं नवी साहित्यीक नदर लोकांमुखार हाडून स्वच्छंदतावादांत फूट घालपाचो यत्न केलो. क्यॅताल हाचो 'सोनेतुश कॉंप्लेतुश' (१८८६) सुनीतसंग्रह हे नदरेन म्हत्वाचो. ऑदिश मॉदेर्नाश (१८६५) हो ताचो तात्त्विक उद्देशिकांचो संग्रह. ब्रागा हाणें काव्यरचना केलीच, तेभायर इतिहासीक समाजीक, राजकीय अशा वेगवेगळ्या विशयांचें बरप केलें. पुराय पुर्तुगेज साहित्याचो इतिहास बरोवपाचो ताणें यत्न केलो. हाचे भायर पुर्तुगेज लोकविद्या, लोकगितां आनी बॅलड हांचें संकलन केलें. तशेंच पुर्तुगाज स्वच्छदंतावादाचो इतिहास ताणें बरयलो. जुआंव द देउश ह्या प्रेमकवीची रचना सादी आनी उत्स्फुर्त आसा. क्रांतीकारक आनी मुर्तीभंजक वृत्तीचो गॅरा झ्युंकैरू हो मूळ स्वच्छदंतावादी पूण वास्तववादाकडेन घुंवलो. ह्या काळांतले हेर उल्लेख करपासरके कवी आनी तांचे संग्रह अशे- गॉमिश लिआल-'क्लारिदादिश द सूल' (१८७५); गोंसाल्विश क्रॅश्पु- पु्रतुगेज साहित्यांतलो प.लो कलावादी वा पारनॅशन कवी- हाचे कवितांझेले मिनीआतूरश आनी नोकातूर्नुश; आंतोनियु फोयझ्यॉ; सॅझारिउ व्हेर्दी आंतोनिय नोब्रि.
फ्रॅंच प्रतिकवादान प्रभावित जाल्लो कवी येउ झ्यॅनियु द काश्त्रु हाणें पुर्तुगाज कवितेक नवें मोडण दिलें. तेईशेयस द पाश्कोआंयश हो साउदोझिश्म ह्या नांवान वळखतालो. तो साहित्यीक चळवळीचो मुखेल प्रतिनिधी. आउदोझिश्मु हे चळवळीक देशांत त्या वेळार अस्तित्वांत आशिल्ले निर्शिल्ले अशे राजकीय परिस्थितीचोय संदर्भ आशिल्लो. हे निराशेंतल्यान भायर येवपाखातीर सैम आनी मनीस हांचें अध्यात्मिकरण करप आनी साउदाद (उत्कट ओड) वाडेवप हो मार्ग तेयरेयर हाणें सांगलो. म्हान गीतकवी आंतोनियु नोवि, ह्या आधुनिकतेचो पुरस्कार करपी कवीचे गरवडींतलो फेर्नांद पेसोआ (१८८८-१९३५) हो सगळ्यांत चड नामना मेळिल्लो कवी. ताच्या व्यक्तिमत्वाचो आनी काव्यात्मक आविश्काराचो खुपूच प्रभाव ताचे फुडले पिळगेर पडलो.
एकुणिसाव्या शतमानांत कादंबरीच्या मळारूय दोळ्यांत भरसारको वावर जालो. एर्कुलानु, कामिलु काशितेलु ब्रांकु, झ्युलियु दिनीश आनी यॅसा द कैरोज हे ह्या काळांतले नामनेचे कादंबरीकार. हेभायर आन्तेरू द फिगैरेदु हाणें इतिहासी कादंबऱ्यो बरयल्यो. रामाल्यु ओर्तिगांव हो जरी वास्तववादकार आशिल्लो तरी ताका भोंवडेवर्णनकार आनी समिक्षक म्हणून चड नामना मेळ्ळी. अ ऑलान्द हें ताणें बरयल्लें एक बरें भोंवडेवर्णन. हाचे भायर अश फार्पाश ह्या नेमाळांतल्यान पुर्तुगेज जिविताचें साहित्यीक, समाजीक आनी नैतिक आंगांचें ताणें केल्लें उपरोधात्मक लेखन उल्लेख करपासारकें. फिआल्यु द आल्मैद हाचो ऊ पाईश दश उवश (१८९५) आनी त्रिन्दाद कुयेल्ल्यु हाचो ऊश मेउश आमेरिश (१९०१) हे ह्या शतमानांतले नामनेचे कथांझेले. झ्यिलियु दान्तश हो एक व्हड नाटककार. ताच्या अ सैआ दुश कार्दिआंयश (१९०२) ह्या नाटकाक आंतरराश्ट्रीय नामना मेळ्ळी. अेलिव्हैरा मार्तींश हाचो 'पुर्तुगाल कॉतेपोरानियु' (१८८१) हो ग्रंथ एकुणिसाव्या शतमानांतल्या इतिहास ग्रंथांमदीं म्हत्वाचो मानतात.
विसाव्या शतमानांत अमेरिकी साहित्याच्या प्रभावाक लागून पुर्तुगाज साहित्यांत वास्तववादी प्रवृत्तींची वाड जाल्ली दिश्टी पडटा. फेर्रैर द काश्त्रु (१८९८) आनी मिंगेल तॉर्गा (१९०७) ह्या साहित्यिकांच्या साह्तियांत वास्तववादाचें दर्शन घडटा. ह्या संदर्भांत फेर्रैर हाचो एमिग्रान्तिश (१९२८) आनी तेर्र फ्रीअ (१९३५) ह्यो उल्लेख करपासारक्यो कादंबऱ्यो. मिंगेल तोर्गा हाणें कवीता, कथा आनी नाटक ह्या तिनूय मळांचेर नामना जोडली. ह्या काळांतले हेर साहित्यीक अशे- अकिलिनु रिबैरू (१८८५), फेर्नान्दु नामॉरा (१९१९), जुझे रॅझ्यि (१९०१), व्हितोरिनु नॅमॅझिड (१९०१), काझायश मोन्तेरू (१९०८), रूय सिनाती (१९१५), बॅस्सा लुईश (१९२२) येउझ्यॅनियु द आन्द्र (१९२३).
आशिया, आफ्रिका आनी दक्षीण अमेरिका ह्या खंडानी पुर्तुगेजांच्यो वसणुको आशिल्ल्यो. ह्या वसणुकांनी उल्लेख करपासारकी खुपशी पुर्तुगेज भाशेंतली साहित्य निर्मिती जाली.
पूरक नोंद:गोंयचें पुर्तुगेज साहित्य:पळेयात गोंय.
ब्राझीलचें पुर्तुगेज साहित्य:पळेयात ब्राझील.
-कों. वि. सं. मं.
पुर्तुगेज सत्ता भारतांतली:पंदराव्या शेंकड्याचे निमाणेकडेन भारत आनी हेर देशांकडेन मसाल्याचो वेपार करपाखातीर साबार युरोपीय राश्ट्रां उदकामार्गाचो सोद लावपाचे यत्न करतालीं.त्या तेंपार युरोपांत मसाल्याक खुब मागणी आशिल्ल्यान हो वेपार नेटान चलतालो. पूण अरब आनी भारती वेपाऱ्यांचे लागींचे संबंद आशिल्ल्यान हांगा अरबी
